Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 163, 2 April 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Michele Ikeda |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
Olelo Kuahaua.
@ makou o LILIUOKALANI, ma ka @maikai o ke Akua Moiwahine o ko Hawaii Paeaina, i kulike ai me ka Pau@ 22 o ke Kumukanawai o ko Hawaii @@ina, ke hookohu aku nei, ke neie @kou i ka Hooilina o ko makou kino @oi iho, i ko makou kupa i aloha nui @@ kaikamahine hoi, ka Wohia@ Kie@ VICTORIA KAWEKIU KAIULANI LUNALILO KALANINUIAHILA @ALAPA oia ko makou hope maluna o @@ Noho Moi, mahope iho o ko ke Akua @olu ana e lawe aku ia makou mai ke@ola ana.
Hanaia ma Halealii Iolani ma Honolulu i keia la 6 o Maraki, iloko o ka ma@@iki o ka @aku 1891.
LILIUOKALANI.
@a Moiwahine
SAMUEL PARKER.
Kuhina o ko na aina E.
_____
Ua hookohu ia i keia la o Mr. J. Neill @@ Kamuku no ka Oihana Kinaiahi o Ho@@ nei, ma kahi o J. C. White i waiho @@.
C. N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
@@ Kalaiaina. Apr. 2 1891. 3ts.‑d.
_____
Ua oluolu i ke Alii ka Moiwahine e @@oha e hoopukaia na Palapala Hooia @@lalo o ka Sila Nui o ke Aupuni e haa@ ana i Kona Kane ka Mea Mahaloia @@ Hon John Oven Dominis, ma ka pa@ a ma ke kulana o ke Alii ka Mea Kie@ ke ‘Lii Kane, me ke kulana mamua @@a kupa e ae a pau.
@@lani Hale, Honolulu, Mar. @8, 1891.
_____
$500 UKU MAKANA. $500
E ukuia no ka makana o $500 i ka mea @@ke mai ana i ka mea e alakai ai a @@ aku a me ka hoopai ia ana o ka mea @@au mea paha maua i puhi ka hale o HON. A. ROSA i ke ahi ma ke kakahiaka e ka la 10 o keia malama.
CHAS. B. WILSON.
Ilamuku.
Keena Ilamuku, Mar. 12, 1891. 3ws‑d.
_____
$250 UKU MAKANA. $250
E uku ia no kekahi makana o $250 i @kahi mea, e haawi ana i na hoike e @akai ai i ka hopu ia a me ka hoopai @o ke kanaka a mau kanaka paha na@ hana na aihue iloko o ekolu pule i @@ hope iho ia.
C. B. WILSON.
Ilamuku. ]
Keena Ilamuku, Mar. 12, 1891. @3ws.
_____
$100 UKU MAKANA $100
E haawi ia no ka uku makana he $100 @a mea e lawe mai ana i na olelo e hiki @@e alakai a hopu ia o hoopai ia ka mea @mau mea paha i aihue mai kahi aku o Geo. L. Dall, ma Alanui Kula a me Lili@, @e eha mau moa kane hakaka, ma ka @ o ka la 11 o Mar. 1891.
C. B. WILSON.
Ilamuku.
@@ulu, Mar. 12, 1891. 154 d‑15ts.
_____
KA LEO O KA LAHUI.
_____
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
_____
POAHA, APERILA 2, 1891.
_____
@A’U HANA MAWAENA O KA LEPERA.
_____
@a o Kuahine Rose Gertrude.
_____
(Mai ka Ladies Home Journal.)
Eia hoi, i ko’u komo ana aku i ka@@ma’i, ike aku la au aia hoi @@aona o na ma’i i manao wale ia, i kekahi haole mailoko ae o kekahi @ana maikai i noho loihi ma Honolulu. Aole he hookahi mea i ike @ke ano o ka loaa ana o ka ma’i iaia. Ma keia Mau Mokupuni he @nu@ na ma’i o keia ano; he poe hao@ kekahi; he poe hapa‑haole keka@ e keia poe, aole loa kekahi o lakou i ike iki i ka poe ma’i lepera, a @ia hoi ua hu ae no nae ka ma’i ma @na ano ikaika loa.
O keia haole, o Ape kona inoa, a @ Hawaii i kapa ai, ma Molokai @a kahi i noho ai no ekolu maka@@ aka ua hoihoi hou ia mai oia @ a @ ke kauoha a ka Peresidena @@a o ka Papa Ola i Kalihi, e la@@au ia ai e Kauka Lutz, a ua pi@ @@huahua ae kona oluolu iloko o @@ wa ona ma ka Halema’i ma ka @@ Kauka lapaau ana.
He wa a ua hoea mai ia ka la e @ana ia ai ka poe ma’i. I ke kakahiaka o ua la la, e holoholo ana @@ ua o Ape me na helehelena piha @auoli, e hokiokio a e himeni a@ a e olelo ana hoi i na mea a pau na maopopo e hookuu ia ana oia e hoi i kona home, oiai ka hapa nui o kona ma’i ua nalowale aku, oiai he hookuu ia no hoi ka nui o ka poe ma’i i manao wale ia i ano like me ia, e hoi a e hoike ae ia lakou ma ka Hale Haawi Laau o ke Aupuni, i na Poalima a pau, ke ike ia e pii hou ae ana ka ma’i. Ua hoomaka ka nana ia ana ma kekahi rumi uuku i hookaawale ia no ia mea; o na ma’i e nana ia ana, mawaho lakou kahi i noho ai, mawaho aku hoi o ka ipuka pa, kahi o na hoaloha e kakali mai ana, me na leo kanikau, a pela iho la na mea i hana ia, a hiki i ke kukala ana aku a ka makai i ka olelo hooholo a ka poe Kauka nana.
Ma ia auina la, maloko au o ka rumi hana laau, e pa’ipa’i laau ana, a e hoomakaukau ana i na wahi‑lole no na palapu o na ma’i no ia ahiahi, me ka naau piliaiku. Ua nui ke kamailio ana a Ape no kona hemo iwaho, a e olelo mau ana, e aho kona hoi ana iloko o ka lua pouli mamua o kona hoi ana i Molokai, kahi e noho ai me ka hana ole, aole mau hoaloha, aole he loli o ke ano o ka noho ana, aole he mau hoa kupono o na noho kipa ana, e lilo ai ka noho ana ma ia wahi, he wahi kupono ke hoomanawanui ia no kekahi mea i hoonaauao pono ia.
Ua hoohikilele ia au, i ko’u lohe ana i na leo nunui inaina mawaho, ia wa wehe aku la au i ka ipuka, a ike aku la hoi ia Ape e hoopaapaa ana me ka Agena o ka Papa Ola a me ka Luna o ka Halema’i. Ua a e hooholo ia iho la i ke ao, he ma’i lepera o Ape, e na Kauka nana, hoopau ia ana paha. Kalihi a i ole e hoihoi ia ana paha ma Molokai. E hoole ana oia i ke kupono ole o kona hoopaa ia ana, oiai kekahi poe e hookuu ia ana, a e olelo aku ana hoi ka agena a me ka Luna he mea hiki ole ke alo aku. Ua lilo hoi kela i mea e uluku ai nono, no ka haulehia o kona manao, a me kona ke iho no hoi i kona hoolilo ia malalo o ka noho ana o ka poe hupo malalo o kona kulana. Ua hooweliweli aku ka agena e hoopaa iaia ma ka rumi hoopaa, he lumi uuku he aneane he eha ke akea a he ahiku kapuai ka loa, i nele hoi i na puka ea kupono e hanu ai, kahi i hookamaaina ia e na miliona o na makika?
Nui na kamilio a Ape, no ka piha i ka inaina a me ke kaumaha. I kekahi manawa e olelo ana e holo malu. Ua lawe ia oia a ma ka pa e pili kahakai ana, kahi e hoopaa ia ai o na ma’i mamua o ka laweia ana no Molokai. Ua hoonoho aku ka Luna he elua kiai e kiai iaia, a hoomakaukau aku la e hoopaa i kona mau lima, ina aole ia e noho malie. Oia ka Poaha. I kekahi la ae, ua noho malie loa o Ape ua ano kukule. He makehewa ka hoae ana aku e hooluolu iaia. Heaha aku la ka hana e hana ai? Heaha hoi ka manaolana a ka hoaloha e alakai aku ai i ka noonoo o ke kanaka i ulupuni e na manao aloha i awili ia me na manao kaumaha i hooholoia e hoopaa ia no kona ola ana ma kela Mokupuni kuanea, kahi a ka make e noho ana me ka lanakila maluna o na mea a pau, e hana malie ana i kana hana he make maluna o kana mea i ake ai, e kau ana oi i kona hoailona maluna o ka mea e ola ana, a e hoehaeha ana i ka mea e make ana ma ka holoihi ana i ka welenia a me ka ehaeha.
Mawaena o ka po Poalima a @e Poaono ua lohe aku la ka nika Pukiki a me ke kanaka i hoonohoia e kiai—he mau lepera laua—i ka uwe kuwo o Ape, no ia mea hele aku la laua i ka Luna (Kahalehili) e kii aku ia Sister Gertrude e hele ae e hooluolu iaia. Ia wa i pane mai ai ka Luna, “Aole o’u manao nui ia mea, kuu ia aku no e make.”
Aole i pau.
_____
HE KUAI NUI.
_____
LILO KE OLA, KE KINO, KA UHANE
A ME NA WAHI ALEULEU.
_____
Ua ike iho makou ma ka nupepa namu Buletina, ua kuai nui ia kekahi ohana waha nunui o ko kakou nei aina, ka makuakane, makuahine a me kahi keiki piha welu; a ua lilo aku i kekahi poe, ka poe no hoi e noke mau nei i ka oni, e ake ana e kau aku iluna o ka mahina.
O ka nupepa Kuokoa, ka Paeaina a me ka Paeaina puka la, oia ua poe waha nunui nei i pau aku la i ke kuai nui ia. Aole oia wale, pau pu me ka hookapuhi o ka Paeaina, “ke ola, ke kino, ka uhane a me na wahi aleuleu,” aole ilaila pau mai, na hua hapa kepau a hapa piula kekahi o ke keena popopulu o ua Paeaina ala, a me na manamanalima uhane ole nana e apoapo ia mau hua. Auwe no hoi keia kuai nui e! Ua lilo aku keia mau mea a pau i ka Hui Hawaiian Gazette, he mau mano na na mikanele kekahi iloko o ua hui ala.
E ka lahui Hawaii, ke noi aku nei makou ia oukou, e hoomaopopo mai oukou i keia hana a ua poe nei o ka aoao hoomaemae ole wale, a e hookanaka iho. O na mea maikai, oiaio, a pololei maoli, malama iho; o na mea pohihihi, hohonu ma ka oukou heluhelu ana iho, e kali, e akahele, e nihi ka hele’na i ka uka o Puna, a ui mai ia makou.
No ka mea, aole e nele ana ka pahola ia aku imua o oukou na manao apuhi a ka maalea a me ka hookamani; oia mau mea ka oukou e makaala mai ke hoea aku. O makou ana paha ananei ka pula kaumaka a ua Hui Kekate nei. O ka makou e uwalo aku nei, i hookahi wai o ka like ma ka Hoopono, o ko makou kahua ia, a o ke aloha oiaio ke kukui malamalama.
KA LEO O KA LAHUI.
_____
IHEA E PAE AI?
_____
[Hoomauia.]
O ka pai ana mai a ke “Kuokoa” me ka i mai, “E like me ia a ke Kumukanawai o keia la e hiipoi nei.” O kekahi ia o na olelo hookamani loa i loaa maloko o na lehelehe o ke “Kuokoa” e kamailio ana imua o kona poe heluhelu, me ka maka keleawe, a me ka paau ilio.
E ka lahui kanaka Hawaii, ka poe i loaa na noonoo maikai ana e hiki ai ke wae, a kaana iho i na olelo a kela mea kakau manao. He mea kahaha nui no makou ka olelo ana mai, “o ke Kumukanawai o keia la (Kumukanawai o 1887 hoi ia) ke hoopii nei ka oia i ke aupuni a na Kamehameha i hookumu ai.”
No makou nei, ke hoole loa aku nei makou, me ko makou ikaika a pau, a me ka manao aloha lahui oia a pau, aole loa o ka hiipoi i ke aupuni a na Kamehameha i hookumu ai, ka keia Kumukanawai elau pu i hana ai; aka, o ka ulupa a hao a pakaha haumia hilahila ole, oia kana i hana iho ai ma ka la 30 o Iune 1887, aole he hiipoi.
O keia anei ka manawa a ka nupepa mikanele e olelo mai ai me kona leo moakaka, “o ka Hewa he Pono’ia; a o ka Pono hoi he Hewa ia?” Ina oia he hoole mai ana, alaila, heaha ke kumu a me ka mole oiaio o kela mau olalo “hiipoi,” i pai@uu ia mai e ke “Kuokoa;” oiai, ua moakaka loa i ke awakea kela mau mea ino i hanaia, a ua ike maka ia e na tausani kino kanaka o Honolulu nei?
Ina hoi kakou e hoi iho, a olelo ae penei: O ke Kumukanawai e ku nei i keia la, ke hiipoi nei oia i ke aupuni a na Kamehameha i hookumu ai. Alaila, e loaa ana ia kakou keia rula hou o ka hooponopono aupuni ana ma Hawaii nei; oia hoi, e hiipoi ia ke aupuni me na hana karaima kiekie loa, a oia ka mea e onipaa ai.
E ka lahui kanaka Hawaii i loaa na noonoo kaulike ana; e ae ana anei oukou mamuli oia rula, hemea ia he hoonipaa ia ai ke aupuni Hawaii nei? No makou nei, ua hoopailua mau makou i kela mau hana kumu, ka mea i hanaia ma kuono pouliuli, a hu ae ai ka weto oia mau hana ino i ke akea, na kuakoko mua hoi o ka hanau ana mai o na Kumukanawai elau nei; a ua heopailua mau no makou iaia a hiki i keia la, a i ka la apopo, ia la aku, a mau loa no. No ka mea, he hewa kona hookumu ia ana, a he hewa na lawelawe ia ana, a he hewa na hooko ia ana, a hanau iho‑la no iloko o ka hana hewa nui pokeokeo. A no ia mea i kapa pono ia ai, he Kumukanawai elau pu; a mahea iho la kahi e hiki ono ai ke olelo iho, ke hiipoi nei ua Kumukanawai elau pu la i ke aupuni i hookumu ia e na Kamehameha? Aole loa, aole mau loa.
Iloko o keia mau olelo hoakaka, ua hiki no makou ke lawe mai, a hoikeike aku i kekahi mau hakina olelo i hoopuka ia e kakahi haole o Honolulu nei iloko o kekahi makahiki i hala, he aneane he 20 makahiki ke kaawale ai keia wa aku; a he haole o ua poai nei paha eia no ke noho iho la. A penei kekahi oia mau olelo:
He hewa nui keia i hana ia aku i keia lahui, ma ka hakoko ana i ke Kumukanawai o 1852 mai o lakou mai, a haule; a laweia mai e pani i keia Kumukanawai hou o 1864.
Aole i pau.
_____
NU HOU KULOKO.
_____
I ka huli hoi ana mai nei a ke Kinau, ua hului mai oia he 2,000 eke kopaa, ke ano kualana mai nei hoi, no ke kai a ma—lo paha.
I ka auna la iho la o nehinei, i pahee aku ai i ka welowelo, ka lei mokihana o Makuaiki, kaiehu no hoi ka Lehua no ka Hikina a ka la.
I keia la e haalele aku ai ka mokuahi Mariposa, i ke anu o Omaha no na kaiaulu o Hawaii nei, i keia Poaha ae oia e hoea mai ai io kakou nei, ke ole hoi na kui.
Mamuli o kekahi kui, ua komohewa iho la ma ka makou hunahuna o ka la i hala, o Keliiahonui ka mea i hoi mai maluna o ka Aukekulia; o ka pololei, o Kuhio Keliianaole.
O KA LEO O KA LAHUI o ka leo no ia o ke Akua. O ka makau ia Iehova, oia ka mole o ka naauao. Ke hea mai nei kona leo mai ka lani mai: E na keiki a kanaka, e hoolohe mai oukou i ko’u leo.
Ma ka Poalua nei, ua ooki ia kekahi mau lala popopo o ka oihana kiai o ke aupuni. Maemae wale k@ pau pono i ka hooko ia.
Ma ka la inehenei i hoomaka @i ke Kau mua o Aperila, ma ka hooponopono waiwai o T. R. Poka; kahu o Julia, imua o Luukanawai Bekekona. I keia la hoi, Hanakaulani Holo, kue ia Ho Po Yet Pake, imua o Luukanawai @akale.
Ma ka auina la Poalua nei i ku mai ai i o kakou nei, he mokuahi Kelemama, nona ka inoa o Independence, mai Honokaona mai, ma ke ala o Mekiko no Hawaii nei, i kipa mai nei oia i wai nona, a me o na na@ahu, a o W. G. Irwin ma na agena.
Ma keia huakai aku nei a ke Kinau no kona mau awa ma ka Hikina, ua poino ia kekahi mau peahi o kona huila, ua haki ia elua peahi, no hookahi kapuai pakahi, o ke kumu o keia poino, i hihia ia i ka laina hoopaa poe, oiai oia ma ke awa e Mahukona.
Ua makemake ia na lala a pau o ka Hui Hoonaauao Mahele Elua o Liliuokalani e akoakoa ae ma Iolani Hale i ka hora 10 a. m. Aperila, 3, 1891. Ma ke kauoha,
MISS MOLLY BUSH.
Ua makemake ia na lala a pau o ka Hui Hololio a Holokaa Liliuokalani, e akoakoa ae ma Iolani Hale, i ka hora 11 a. m. Aperila, 3 1891. Ma ke kauoha,
MISS MOLLY BUSH.
_____
O MISS KAMAKALEALEA, AUHEA OIA?
_____
Ua makemakeia e kela Keena, ka mea nona ka inoa maluna ae, no kekahi pono ona e waiho nei me makou, a no ko makou ike ole i ko na wahi i noho ai o Honolulu nei, nolaila ke kahea ia aku nei oia e hele mai i keia Keena.
Keena o KA LEO O KA LAHUI.
Honolulu, Mar. 31, 1891.
_____
HOOLAHA I KA POE MAKEMAKE I “KA LEO.”
_____
Ma keia hope aku ke hoolaha ia aku nei, e kii aku ka poe makemake i ka nupepa KA LEO i na Luna e lawe nei i ka nupepa, oia hoi o
J. Kahaleluhi J. Kaneaiakala
Geo. Kanikau Parao
T. Kapualei John Samoa
JNO. E. BUSH
Luna Hooponopono.
_____
Hoolaha Hookapu.
Ke papa loa ia aku nei na kanaka a pau o kela a me keia ano, aole e hele wale e kiki i na ano manu a pau ma na palena a pau o ka aina o Halekou a me Kaluapuhi ma Kaneohe, Koolaupoko, Oahu, o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no lakou a hoopii ia ma ke kanawai.
MRS. C. I. HIRAM.
Haimoeipo, Honolulu. Oct. 8, 1890.
2ms.‑d.
_____
Olelo Hoolahan.
Ke hai ia aku nei ka lohe i na kanaka a pau, o ka poe e makemake ana i mau eke paakai maikai a me ona nanahu kie we maikai a makepono no hoi ke kumukuai, e loaa @@ au ma Haimoeipo, Hale Kaa o ka Moi, a i ole i ko’u home paha.
MRS. C. I. HAIRAM.
Haimoeipo, Honolulu, Oct. 8, 1890.
3ms‑d.
_____
$5.00 MAKANA.
E loaa no ka Makana maluna ae i ka mea nana e hoihoi pololei mai i kuu Liokane hulupala, lae kea, he keokeo kona mau kapuai a pau i hoailona ia ma ka uha hope akau H. E. loaa no au ma keAlanui Liliha.
WM. KAAUWAI.
Honolulu, Ma@ 26, 1891. 5ts‑d.