Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 164, 3 April 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

Olelo Kuahaua.

  O makou o LILIUOKALANI, ma ka lokomaikai o ke Akua.  Moiwahine o ko Hawaii Paeaina, i kulike @i me ka Pauku 22 o ke Kumukanawai @ ko Hawaii Paeaina, ke hookohu aku nei, ke nele makou @ ka Hooilina o ko makou kino ponoi iho, i ko makou kupa i aloha nui ia a kaikamahine hoi, ka Wohiali@ Kiekie VICTORIA KAWEKIU KAIULANI LUNALILO KALANINUIAHILAPALAPA oia ko makou hope maluna o ka Noho Moi, mahope iho o ko ke Akua oluolu ana e lawe aku ia makou mai keia ola ana.

  Hanaia ma Halealii Iolani ma Honolulu i keia la 6 o Maraki, Hoko o ka makahiki o ka Haku 1891.

LILIUOKALANI.

E ka Moiwahine

SAMUEL PAKRER.

Kuhina o k@ na Aina E.

 

KUAI O KA AINA AUPUNI E KOKOKE ANA MA UWAPO HAALILIAMANU.

  Ma ka Poakolu Mei 6, 1891, ma ke ko me ana alo o Ahiolani Hale, ma ka hora 12 awakea, e kuai ia ai ma ke kudala ke @ahi apana aina aupuni (aina wai) ma k@ oao Ewa makai o ka uwapo Haalilia ma@n, Alanui Moi, nona ka ili he 67,100 eka oi iki a emi mai paha.

  He $300 ke koho hookumu aku ai.

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina,

Keena Kalaiaina, Apr. 3 1891.  3ts-d.

 

  Ua hookohu ia i keia la o Mr. J. Neill i llamuku no ka Oihana Kinaiahi o Holulu nei, ma kahi o J. C. White i waiho mai.

C. N. SPENCER.

Kahina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Apr. 2 1891.  3ts.-d.

 

  Ua oluolu i ke Alii ka Moiwahine e kanoha e hoopukaia na Palapala Hooia malalo o ka Sila Nui o ke Aupuni e haawi ana i Kona Kane, ka Mea Mahaloia ka Hon John Oven Dominis, ma ka papa a ma ke kulana o ke Alii ka Mea Kiekie ke ‘Lii Kane, me ke kulana mamua o na kupa e ae a pau.

Aliiola@i Hale, Honolulu, Mar. 28, 1891.

 

$ 500       UKU MAKANE      $500

  E ukuia no ka makana o $500 i ka mea e hoike mai ana i ka mea e alakai ai a loaa aku a me ka hoopai ia ana o ka mea a mau mea paha nana i puhi ka hale o HON. A. ROSA i ke ahi ma ke kakahiaka o ka la 10 o keia malama.

CHAS B. WILSON,

Ilamuku.

Keena Ilamuku, Mar. 12, 1891.   3ws-d.

 

$250      UKU MAKANA.      $250

  E uku ia no kekahi makana o $250 i kekahi mea, e haawi ana i na hoike e alakai ai i ka hopu ia a me ka hoopaianao ke kanaka a mau kanaka paha na@@ i liana na aihue iloko o ekolu pule i kaa hope iho ia.

C. B. WILSON.

Ilamuku.

Keena Hamuku, Mar. 12, 1891.   d3ws.

 

$100      UKU MAKANA.      $100

  E haawi ia no ka uku makana he $100 i ka mea e lawe mai ana i na olelo e hiki ai ke alakai a hopu ia a hoopai ia ka mea a mau mea paha i aihue mai kahi aku o Geo L. Dall, ma Alanui Kula a me Liliha, he eha mau moa kane hakaka, ma ka po o ka la 11 o Mar. 1891.

C. B. WILSON.

Ilamuku.

Honolulu, Mar. 12, 1891.   154 d-15ts.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POALIMA, APERILA 3, 1891.

KA PAPA OLA HOU.

 

  Ua hoea ae nei ka Papa Ola o ke au o Liliuokalani, a o na hoa o ua Papa nei: oia no o David Dayton ka Peresidena; Jos. o Kaaka; Jno. T. Walakahauki opio; Hon Sam. Parker a @e John Ena.

  He ekolu, he poe lakou no ka Papa Ola mua, a o na inoa hope elua he mau la@a kamau wale mai no laua.

  O ka helehelena o ka Papa, ua like me ka poi kahiko i awili ia me ka poi hou, a ina e hoao iho, he ano mu’einu’e a hoopapailua ke moni aku, a he luai aku ka hopena.  Ua kauka’i aku nei ka lahui me ka anoi nui iloko o keia mau la, e loaa ana la hoi he Papa Ola hou, i noho ia e na kanaka a ka lahui i hilinai nui ai, eia nae, o ka hopena, ua hoohoka ma i la ia i na leo uwalo aku a ka lahui Hawaii ponoi.  Auwe ko kakou kiola okoa ia aku no ka make ma Molokai.

  Aia iloko o keia Papa kekahi mau hoa a ka lahui i makemake ole ai, a ua maopopo loa i ka Moiwahine ko ka lahui makemake ole ia poe; aka, ua kapaeia ae ia leo, a ua hoolohe ia aku la no ka leo namu haole, e ake e naio aku na kanaka maoli mailuna aku ou e Hawaii, a ku ai no paha auanei ka lakou ala kaena “Aole i loihi na makahiki i koe a nalowale keia lahui.”

  Ke ilihia nei makou i ka nui o na poino e kau mai nei maluna o ko kakou lahui aloha; no ka hoomauia o na poe a ka lahui i makemake ole ai e rula mai maluna o kakou; aka, o @a leo pule aku a ka lahui iloko o na pilikia a me na luuluu i waiho ia aku imua o ko kakou Moiwahine, ua hoole ia mai la ia a ua like no ia me ka hoole maoli ana i ka leo o ke Akua, no ka mea, o ka leo o ka Lahui, o ka leo no ia o ke Akua; oiai, he makamae ke ola o ke kanaka, a i mea e loaa ai ka maha i ka lahui, he mea pono loa; ka lahui ma keia mua aku, e lokahi a koho i ka poe aloha i’o maoli ia oe e Hawaii, a e hana i kanawai e haawi ai i ka Papa Ola, ma ke koho ana o ka Lahui holookoa, aohe he mea liilii a he mea paani wale ia ke ola o ka lahu.  E hoomau no makou i keia kalai manao ana no ka pono o ko makou lahui Hawaii oiaio.

  A oiai, he elua mau hoa Hawaii ponoi iloko o ka Papa i keia wa.  Ke kau aku nei na manaolana o ka lahui ia olua no ke ola o ka kakou lahui.

 

IHEA E PAE AI?

[Hoomauia.]

  Ua hoike ae kela mea nana ia mau olelo, he hewa nui ka hakoko ana o Kamehameha V me na Elele hana Kumukanawai i 1864, a haule ai ke Kumukanawai o 1852, a pani ia iho la ke Kumukanawai o 1864.  A ina kakou e hoohalike aku i na hana oia wa, me na hana o Iune 1887, pehea la, he like anei?  Aole loa.  Mamao loa keia hakoko hookahuli aupuni, mai na hakoko ana a na Elele me ka Moi Kamehameha V., aohe like iki.  He ino haalele loa keia, o na ino i ike ole ia mai mua mai o Kahookumu aupuni ana a na Kamehameha.  Aka, ua olelo kela haole, “he hewa nui keia haule ana a make ke Kumukanawai o 1852, a pani ia i Kumukanawai hou.”

  Ina he hewa nui ia mau hana a ka Moi Kamehameha V i hana ai, ka hana i hana ia aole me na mea kaua, alaila, pehea hoi na hana a Kakina ma i hakoko ai me na mea kaua no ke Kumukanawai o 1864 a pani ia me ke kumukanawai elau pu o 1887?  He mea moakaka loa keia ia kakou ke koho mai, he oi pa-haneri aku ka nui o keia hewa i ko kela.  Alaila, auhea ka hiipoi ana i ke aupuni, ina pela?  Lapuwale o na lapuwale ka olelo ana ae pela, hilahila ole no hoi.

  E na makamaka Hawaii ponoi, ke ike ae la no oukou i ka olelo a ka nupepa mikanele a kakou ma o kona mea haku manao la, ke i mai nei, “k@ hiipoi nei ka ke Kumukanawai o keia la (o 1887) i ka honipaa i ke aupuni a na Kamehameha i hookumu ai.”

  E lawe oukou a e noonoo pono iho, no na olelo oia ano, a e ike oukou no oukou iho, a hooholo iho.

  Ua lohe mai la oukou i ke makou manao no ia mau olelo; aole makou e olelo iki aku ana ia oukou e na makamaka, he mea maikai ka hana hewa i kahi manawa; aole loa.  A ina he hiki ia oukou e na makamaka Hawaii ponoi, ke imi iho, a heluhelu i ua Kumukanawai elau pu la e mea ia mai nei i ka hiipoi i ke aupuni, e loaa iho ana no ia oukou na ko’i a Olopu, kahi i poke ia ai ka pono o na makaainana, a koe iki kahi ipuka ihu; a me ke kolikoli ia ana o ka pono o ka Moi, a lipilipi me he laenihi la, a hoonele ia oia i ka mana hoomalu aupuni, ka mea a ka Pauku 13 o ke Kumukanawai o 1853 a me 1864 i haawi mai ai, no ka Moi ia kuleana hoomalu i ke aupuni; oia ka ka keia Kumukanawai hiipoi i kulai ino iho ai, a loaa iho la he ano Rebupalika, ma kahi o ka mana Hooko nui: oia hoi, Elua Poo:  He Peresidena Hale Ahaolelo, a he Moi ku kii.  O ka hiipoi ia la?  Ahu ka olo o ka hiipoi.

 

Ka Lahui e Ulu nei.

  Ma ko kakou huli ana ae a nana i ko kakou lahui ponoi e ulu nei, ua ike ‘kakou i kona koii ana a me kona omamaka hou ana ae e liko, mailoko mai o na poin@ a me na popilikia i kaomiia iho maluna o kakou; oiai, ua hoao ia e anai loa ia keia lahui e na enemi, me ka makemake lokoino e hooneoneo loa aku ia kakou mai luna aku o na papalina aloha o ko kakou aina nani; a oiai ua hala aku na makahiki he kanaha i wanana ai, alaila nalowale aku kakou, eia nae, ma ke aloha nui ana mai o ko kakou Makua Lani ua koe mai nei kakou na Hawaii ponoi he huina i aneane, a i ole ia, ua oi aku no paha mamua o ke kanaha tausani ka nui.

  Ke manao nei makou, ina i malama pono ia me ka makaala kuoo o na hana hoohoiloi i ka hooulu ana ae i ka lahui, alaila, aole e hala he mau makahiki pokole e ulu hou no ka lahui ma na haneri a ma na tausani; a e piha hou o Hawaii me na koke ponoi o ka aina.

  Iloko o keia manawa hooulu i ko kakou lahui, ua manaoia, o ko kakou Papa Ola ka lima ikaika o ke aupuni e kokua ana i ka imi ana i na mea e hoomahuahua ia ai ka holo mua ana o ka ula ana o ka lahui, ke ola o ka lahui, a me ke pale ana aku i na mea e hoe@i ai i ka lahui.

  A, maluna o keia manao he mea pono i ka Papa Ola e hoouna koke aku i kekahi mau opio Hawaii e ao ia lakou i ka ike lapaau no ke ola o ka lahui.

 

E Kohoia na Hoa o ka Papa Ola ma ka Balota.

   Ua manao ka mea e kakau nei i keia manao-he mea pono e waiho ia na lahui e hooholo maluna o na ninau koikoi i pili i ke ola o ka lahui, a ina e loaa ia na pilikia a me na poino ma ka hooko pono ole ia ana o na hana a ka Papa Ola, alaila ua ili ka hoahewaia maluna o ka lahui, aole loa maluna o ka Papa Ola.

  Ke manao nei no hoi au he mea pono no e hoomahuahua ia ae ka nui o na hoa o ka Papa Ola i eiwa ka mui; a ma ia koho balota ia ana e ikeia ai, owai la na poe a ka lahui i makemake ai e waiho aku i ko lakou ola na lakou e malama.  A oiai, ma ia koho ana i kela a me keia makahiki paha, e ike ia ai owai la ka mea kiekie loa o na balota—a owai la ka mea iaia na balota malalo mai a pela aku, i hiki ai no ke hoakaka ia ma ke kanawai, o ka mea oi loa o na balota oia ka Peresidena o ka Papa; a o ka mea malalo iho ona, oia ka Hope Peresidena.

  Pela no hoi, e pono @@ e hoomahuahuaia na Kauka nana o ka Papa, a e manaoia he hoike no ia e kokua ai i ko ka Papa manao, a e hooholo maluna o kela a me keia mea ma’i i nana ia, e hoopuka i ka lakou olelo hooholo.

  Ua manao au he mea pono ole ka lawe ana o na Kauka, o lakou ka mana hoopuka hope loa i olelo hooholo hookuu a hoopaa paha i ka mea ma’i lepera i nana ia, oiai, he poe hoike wale no lakou no na poe ma’i i nanaia mamuli o ke kauoha o ka Papa.

  A oiai o ka hapa nui o na poe Kauka a pau, he poe lakou i ike mau ia, e lili ana kekahi i kekahi; a oiai, i kekahi wa e loaa ana no paha he mau ma’i e nanaia ana; a lakou no nae i lapaau mau ai paha ia lakou he wahi uku makana ia mai e ka ma’i; no ia mau kumu, ua manao au, he mea pono ole loa e lilo na lakou e hoohelo no ka hookuu ana a me ka hoopaa ana i na poe ma’i lepera a pau loa, aka, na ka Papa Ola no ia hana.

  Ua loaa i ke kanaka lawehala ka pono o ka ninaninau ia ana o kona hihia imua o na poe kiure he umikumamalua o ka aina, alaila, aole anei he oi loa ae ka pono o ka mea ma’i lepera e ninau ia a e nana ia e na hoa eiwa o ka Papa Ola, oiai, mai ke Akua mai kona ma’i i hiki mai ai; malia paha, e like ole ana na manao o kekahi poe me kou ma keia manao no ke ola o na poe i loo hia ia e ka ma’i lepera, aka o ko’u manao iho no keia.

HAWAII PONOI.

 

NU HOU KULOKO.

  Mai hele oukou i ka hulahula i keia po, e noho e hooponopono i ka hale, ua eepa ia.

  Eia i ke kapitala nei kekahi hueu o na Waieha.  Mr W. H. Daniela, me ke ola kine maikai.

  I keia la, i ka aui ana o ka lolo, e olali aku ai ke Kinau no kona mau awa maa mau.

  O ka hihia imua o ka Aha Kiekie i keia la oia ka hooponopono waiwai o K. Goto imua o Lunakanawai Judd.

  Ahea hana ia na hana hou o ke aupuni, aia anei a piha na makahiki elua?  pela i’o paha, kali mahope.

  Ma ka Poakolu nei, ua alo aku la i ke ehuehu ka mokukaua Amerika Mohikana ma ke ala e hoea aku ai i Kili; peia mai ana kahi ka-noa hookalakupua ia makou.

  He wahi kaikamahineuuku haole kai hoea mai i ko makou keena nei ma ka la inehinei, a pane mai la oia:  Ua makemake o mama i ke kukui o ka lahui; a ua hooko ia ka leo o ka opio.

  Ma ka halawai ana a ka Papa Ola ma ka Poakolu nei, no ke koho ana i no luna hou oia oihana, ua ike ia, ua like a like, pa’i a pa’i, mau a mau, kela pe’a keia pe’a; o Hawaii po no Hawaii.

  He lono kai loaa mai ia makou, e hoopii ana ka poe no lakou na inoa malalo iho i ke aupuni, no ka paa hewa ia o ka lakou mau dala i uku iho nei i ka paikini hou:  J. Burns, Muli, Mu Kaohiwaena a me S. Pukila.

  He mau palapala lehulehu kai waiho ia mai i o makou nei, mai na poe makai mai i hoopau ia ai, a ua hai pu ia mai no hoi ia makou, e hoopii, ia ana ka o Muli a me kekahi mau makai e iho no hoi kekahi, no ka hoihoi ole i ke lakou hookohu a me na pihi.  E hiki ana paha aole paha.

  Puiwa makou i ka lohe ana mai ua hopu ia ka Pake kuke a na hoahanau Hikikoki o Hilo, e kekahi Kapena makai, no ka hewa malama opiuma, he 6 kini, a ua hoailona ia ma ka inoa o kekahi kaikamahine o ua mau hoahanau ala.  Ea, pehea keia?  E makaala ia ana anei keia lua-puhi?

  Ua lohe mai makou, aia he heluna nui o na kini opiuma e poai ala i na kauhale Pake a me ilikea o ko Hilo poe.  I mea e maopopo ai ka oiaio o ko makou lohe, he mea pono e hoouna koke ia o Mr. Sheldon, ka hanu meheu hala ole o Hale Kuke, e nana pono i ka nui o ka puka a Papa’i opio i hoohamama ai, a komo mai la kela kupu ino o ke ao nei, he opiuma.

  Huliamahi o Kawaiahao holookoa i ka auwina la onehinei i ka makaikai i kekahi hale i nuha a hoohalahala, no ka hele ana o na o-i’a i Waikiki i ka amu lipoa.  He hu ka aka, na kakia ia he omaoma palaoa ma ke pani o ka puka komo o ka hale, he auka-kopa, he mau kini, he noho koki, ma ka lanai, a he lehulehu wale aku na mea i hana ia, he mau pepa inoa telepona o kakau ana ma o a maanei o ka pa.  Nui ka eepa o Aperila.

 

HAUNAELEEWAIKAMOAE

  I ka liki no ka i ka HOOPONO a hu ae la ka hoopono ku i ka mahamaha, ke hele hualala la na ai-alo o ke alo pono iho.  I ka liki iho no ka o na wahine i ke ino o ka luna hooponopono l KA LEO

 

A pa-hu pone ae la ke au

I ke alo o na Lani

A olohani ia ae la na sela

O ka moku Alii

Ki-pu mai na kapena wahine

O Kauahoa ka lawehala

Ka Meeui o Hanalei

Nana i kikipani ae

Ia Naahienaena

I ka ui Lolena

I ka ninau a Kalani

I ka wa hea la

I komohewa ai kuu puaa

I ka mala-ai a Luheluhe

Pane mai la ka ui o Hanalei

I ka moku ana o ka pewa

I ka wa a ka moa e kani ana

Ke kolo ae la ke kolo ae la

Ke Kelila holoholo pinaau

Ua hele a haukae

Ka ihu o ka puaa a ke alii

I ka eku i ke ki’olepo

I ka uka o Kunawai

Ku mai hoi mama nui

Me ka aahu kanikau

Ke kilohana pookela oiaio

Pela iho la ka hoi

Ka ihi kapu o Iolani

E hehiku ia ai

E ka maukauka hoohewa

I hoohaa ae hoi i ka nuu

O na Lani i ka moku

Aole mai mua mai

Akahi no ka ike kumaka

I ka ino i ka puka kapu

E kuhi ana hoi au

Ua kapu a ua hemolele

A ua oi aku la hoi

Ka hua o ka hoopono

Mamua hoi o ko iala

Kalani i haalele mai

Nona mai ka hale

E pa-i-a ia nei.