Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 182, 29 April 1891 — Page 2

Page PDF (1.17 MB)

This text was transcribed by:  Kehau
This work is dedicated to:  Ia ʻoe e Kaʻanohiokala Peʻa, ka muli he ʻelima i loko o kuʻu ʻohana, ke aloha nui ʻia!

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

1:03

MA KE KAUOHA.

 

                                                            __________________________

                                                            __________________________

 

 

            I kulike ai me ka Pauku 1 o ka Moku-ua XXXV o na Kanawai o ke Kau o 1888, e hoonee ia ana ka Pa Aupuni no ka hoopaa ana i na helehewa ma ka Apana o Honolulu, ma ka la 30 o Aperila 1891, a kekahi pa ma ka huina o Alanui Penesekola a me Alanui Puowai-na a ma kekahi aoao mai o ka Ilina ma Makiki, Honolulu, Oahu.

                                                            C.N. SPENCER,

                                                            Kuhina Kalaiaina,

                                    Keena Kalaiaina, Apr. 22 1891.                      3ts-d.

 

                                                            __________________________

 

            Ua hookohuia o Mr. Kalei i Luna Pa Aupuni no ka Pa Aupuni i oleloia ae la, e kakauia ai kona Komisina mai ka la 20 o Aprila, 1891.

 

                                                            __________________________

 

NA APANA AINA HOME, KAU HA-WAII.

 

            Ke hoolaha ia aku nei ma keia:

            Ua hookaawale ia he 55 Apana Aina Home ma Ninole a me Wailau, no ka hoolilo ana aku i ka poe e makemake ana e loaa na aina home e noho iho ai.

            2  E hiki no ke nana ia na palapala kii o keia mau apana aina ma ke Keena Ai-na, Oihana Kalaiaina, Honolulu, a a ma kahi paha o J.H.S Mart na, ma Waio-hinu, Kau.

            3  Na J.H.S. Martin e kuhikuhi i na apana aina i kekahi mea e makemake ana e ike i ua mau aina la, a no ia hana e uku ia oia he hookahi dala ($1.00) e ka mea e hele aku ana e makaikai.

            4  O na mea e makemake ana i na apa-na aina, e kaukau mai no lakou i ko la-kou makemake i ke Kuhina Kalaiaina maluna o kekahi pepa pa ʻ i hakahaka, a e loaa no na kope o ia pa ʻ i hakahaka me ka uku ole mai ia J. H. S. Martin.

            5  Aole e hoomaopopo ia na noi mai ka poe e noho ona aina ana.

            6  O ka poe oo wale no ka i kupono e nonoi mai.

            7  E haawi ia no iloko o 10 makahiki e uku ai no ka aina, a iloko o ia wa ua hookuu ia mai na auhau.

            8  E kukulu hoi oia iloko o hookahi makahiki i kekahi hale noho, a e hoo-maka aku hoi e noho ma ia hale a e hoomau aku no ke koena o ua mau makahi-ki la he umi.

            9  E hoopaa hoi oia a puni me ka papaapono i ua aina la iloko o ekolu maka-hiki.

            10  E uku hoi oia mamua ma ka hapaha makahiki i ka ukupanee maluna o ke kumukuai ma ka uku pa-elima keneta pa-haneri o ka makahiki. Ua hiki no i ka mea kuai ke uku a pau a ke uku hapa i ke kumukuai i na manawa a pau, a e pau no hoi ka ukupanee.

            11  O na olelo hoolilo mua aole e hooli-lo hou ia aku ia ha ʻ i, a aole e hiki i ka aina ke kuai ia aia a pau na olelo kuai a pau i ka hooko ia.

            12  O ka haule ana o ka hooko ia o na olelo aelike, he mea ia e hoolilo wale ai i mea ole ke kuai ana o ka aina.

                       

                                                            C.N. SPENCER,

                                                            Kuhina Kalaiaaina.

                                    Keena Kalaiaina, Apr. 10 ʻ 91.                        170-d4ts.

 

                                                            __________________________

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

                                                            __________________________

 

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

                                                            __________________________

 

POAKOLU, APERILA 29, 1891.

 

Make i Aloha Nui ia

                                                            __________________________

 

            Ma ka hora 4 o ka auina ahiahi onehinei, ua make hikiwawe iho la o Mrs. Annie Dowsett, wahine a Kimo Pelekane makua.

                                                            __________________________

 

KA HUAKAI A KA MOIWAHI-NE NO KA PANALAAU O KALAUPAPA A ME KALAWAO.

                                                            __________________________

 

He 10 Hora ma ka Aina a he 16 Hora ma ka Moana me ka malie a me ke ola maikai.

                                                            __________________________

 

            Ua haalele ka mokuahi Likelike i ka uwapo ma ka hora 10 P.M., Aperila 26, 1891, po Sabati, e lawe ana i kana ohua kiekie loa ka Moi-wahine Liliuokalani a me ke Keiki Alii; ke Kuhina Nui Samuel Par-ker; na hoa o ka Ahaolelo, J. W. Pua; J. K. Hookano; L. W. P. Kanealii a me J. Nawahi; na Komisi-na o na Aupuni o Farani a me Po-tugala-na Bihopa Willis me ka Ma-kua Leonora; na Keonimana, E.K. Lilikalani; Wm. Auld; Huntsman, S. W. Mahelona a me na poe e ae he nui wale; na ukali o ka Moi a me na lede he nui me kane; na wa-hine na keiki a me ka Puali Puhi Ohe, he huina i aneane e 270 ka nui.

            Ua malie ka holo ana ma ka moana ia po; a ua hiki aku ma Ka-laupapa ma ka hora 7 A.M., Aperi-la 27. He nui ka hookeke maluna o ka moku, no ke ake e kau e iluna o ka waapa a holo no ka aina.

            Ua piha e mai la o uka o ka aina i na poe e kali mai ana, e ake e ike mai i ko lakou mau hoaloha a me na pilikaua; e lohe ia ana hoi na leo uwe kumakena o na makaaina-na o uka o ka aina a me ko ka noku aku.

            Ia makou e hookokoke aku ana e pili i kahi uwapo, ua nui na poe o uka e kahea mai ana i na inoa o na makamaka a lakou i ike mai ai; a e kahea ana hoi i na poe o lakou he mau makamaka ko lakou e pae aku nei. Ua nui na leo kuwo a me na waimaka e hiolo makawalu ana me he mau pakaua la o ka hooilo.

            Ua lele aku ka Loiwahine no uka o ka aina a ka ehaeha e hoopo-luluhi mai ana, ma ka hora 8 A.M., a ua kipa a hoolaunaia ma kahi o ka Luna Nui, Wm. Tell; ua okoa-koa ae malaila na kanaka a pau he aneane paha 1000 ka nui, a ua hoo-lohe i na leo o ka Bana a me na leo himeni. A ma ka hora 9 A.M., ua wehe ia ka haiolelo Alii, e ke Ku-hina Nui Samuel Parker, a pau ia, ua ku ae ke ʻ lii Kuhio a haawi mai la, i ke aloha i na makaainana, ma-hope olaila, ua hailole mai o Hon. J.K. Hookano; E.K. Lilikalani; a me Mr. Kekipi a me Kalana; alaila he haiolelo pane mei na D.K. Pama ka aoao mai o na ma ʻ i; a pau kana, ua hiki mai la ke keiki o ka Ua-kanilehua Hon. J. Nawahi; a  aole i kuu iho ka nae ua waiho mai la oia he mau mapuna olelo kau-kau no ko kakou lahui, e koi ana; he pono e hoouna koke ia i mau opio Hawaii e ae i ka oihana lapa-au, i mea e kaohi ai i ke ola o ka lahui; mahope o keia, na Mr. Sam. Mohakau he panai mai ma ka aoao o na poe mai, no na haiolelo a pau.

            Mahope o ka pau ana o na hai-olelo, ua hele aku la ka Moiwahine e nana i ka "Pauahi Home," a ma ke awakea ae, ua holo loa ka huakai Alii no Kalawao. Ua kipa ma ka home o na poe Virginia, a hoo-maha malaila. Malaila ae na kei-ki opio kahi i mele ai i kekahi mau himeni maikai; a pau ia ua huli hoi mai la ka huakai Alii no Kalaupa-pa. Aole haiolelo malaila, aole no hoi i akoakoa nui mai na kanaka oia wahi.

            Ua hiki mai ka huakai Alii ma ka hora 2 P.M. ma Kalaupapa, a ma ka home o ka Luna Nui, ua paina ka huakai; mahope oia ma-manawa, ua oluolu loa i ka Moiwahine ke kono ana aku i Kona Kuhina Nui o nana i na poe i hoohuoi a, a i mama paha ka loaa ana i ka mai lepera. A he nui wale o na poe keiki liilii a me na kaikamahine liilii i hiki kino ae imua o ke Ku-hina Nui, a ua hoopaa ia ko lakou mau inoa ma kana buke hoomanao.

            Ma ka hora 4 P.M., haalele ka Moiwahine ia Kalaupapa, a kau hou no luna o ka oneki o ka mokuahi Likelike. Haalele ia Kalaupapa ma ka hora 5 P.M., a ku ma Ho-nolulu nei, ma ka hora 12 aumoe.

            Na mea ano nui i hiki ke hoomaopopoia ma keia huakai-

            O ka nui o ka aina palahalaha e waiho ana mawaena o ke kahakai o Kalaupapa ma ke komohana a me ke kahakai o Kalawao ma ka aoao hikina, a malalo mai o na kakai pali, he aneane paha 6 mile kuea kona ili e nohoia ai a e na kanaka he 1507 ka nui. O na poe Hawaii maoli, he 1475 o na haole he 12; o na pake he 20.

            O ka huina o na poe i loaa ia i ka ma ʻ i lepera, he 1190, he 1158 poe Hawaii; he 20 pake a me 12 haole.

            O ka nui o ka poe e noho nei aole mai; he 317 lakou. A o ka nui o na hale he 327; he 228 hale ma Kalaupapa, he 22 iwaena, a he 177 ma Kalawao.

            Mailoko ae oia huina, he 6 mau halepule; he 2 no ka Hoole-pope, he 2 no ke Kalawina, a he 2 no ka Moremona. 1 halekuai, a 2 hale inuti; 1 hale paahao; 1 hale lapaau.

            Aia ke holo nei maluna oia Pa nalaau na lio he 700 no kela mea keia mea, he 314 bipi no ka Papa Ola a me 200 Ilio na kekahi poe.

            Me he la ua like a like ka nui o na keiki a me na opio e malamaia nei ma na home no na keikikane a kaikamahine e na poe Virginia Ka-kolika, oia hoi he 80 keikane a he 80 kaikamahine.

            O ke ea ua huihui ia i ka maka-ni mai ka hikina akau mai, a he lipolipo na kualono a me na awa-wa ke ike aku; a o ka Mokupuni wale no o Oahu ke ike ia i ka wa malie.

            Mai Kalaupapa aku, maluna ae o ke kai lipolipo e pili ana i ka hui-na ao uli i kahi mamao loa.

            O keia ka hiona o ka aina o ko kakou poe kini e noho la ma ke awaawa malu o ka make-- a nona kakou e u nei me na waimaka luuluu kulipo, hookae i ka pili i hoo-mokumokuahua i ka haupo. Aloha ino, aloha wale no hoi e.

                                                                        ALOHA LAHUI.

Mahina Malamalama, ma ka oneki o Likelike, Aperila, 27, 1891.

 

                                                            __________________________

 

                                    Ka O-Lima.

                                                            __________________________

 

            Ke laha loa mai nei ke kuhihewa o ka mamao mua, he pomaikai ka o-lima ana. Ke olelo ia nei e na manao lapaau hou o keia wa, o ke-kahi kumu e laha ino nei na ma ʻ i ino, mai na o-lima ana no ia. O keia mea hou ma na aina e, he mea kahiko ia me ke kanaka Hawaii, aole hoi e puka ae mamuli o ka pakela oi ike o na haole. He nele loa na ike e ae, ke ole mai ka haole ae; ina na ke kanaka, ua lilo iho la he lapuwale. Aka, eia keia mea hou, nolaila, he kupono no i ke aupuni e waiho i ka o-lima ana, a aia no i ka makemake o ke ka-naka. Me he la ea o keia o lima i ka Hawaii, oia keia ma ʻ i alii, oiai, malia paha he palanehe lepera ka mea i hiki mai, aole kakou i ike maka. Aloha wale kakou e hana uku-pau ia nei.

 

                                                            __________________________

 

                                    He Hana Eleu

                                                            __________________________

 

            Ke pii ae nei ko makou mahalo i kekahi punahele a ko kakou Moiwahine i hoonoho ai ma ka oihana, oia hoi ko kakou Ilamuku Chas. B. Wilson. Ke hana nei oia ma na mea e pili ana i kana oihana me ka hopohopo ole, a me ka hoopili-meaai ole. He hana nui no ka hooko ana o kekahi luna aupuni, e like me ka Ilamuku i ka pololei, no ka mea, ua aukee mua ka hoo-kele ia ana o na bana no kekahi manawa i hala hope aku. E like me ke oolea o kona hoopono a hoo-ko ana i ke kanawai, a hahai ana hoi i ke kaulike maluna o ka lahui Hawaii, pela oia e hoino ai ai e ka poe hana hewa, ka poe aihue opi-uma, a aihue e ae; a pela no hoi oia e mahalo ia ai e ka poe hoopo-no oiaio. He poe hoopono no ke-kahi e nau nei ke ku ʻ i no keia hoo-ahuwale ia o ka no ʻ a limalepo a lakou, a o ke kupanaha loa hoi, o ka poe i hoino a i hoowahawahw ia Kale Wilikina, oia no na haipule a me na kalepa, no ka hopohopoia o ikea auanei na hana a lakou. A ke ikea i ʻ o ia mai nei no. No kona makemake e hooko a no ka eleu o ka Ilamuku, ke hanu nei oia i ka mooino a na haole e hana nei ma-luna o na Hawaii, oia ka hoopae opiuma.

 

                                                            __________________________

 

                                    HOIKE I KA OIAIO.

 

            Mamuli o kekahi itamu i puka aku ma ka pepa o ka la inehinei, e pili ana no ke kipaku ia ana o D. Kaleikoa e Heleluhe maluna o ka Likelike, ua hoea mai la o J. Hele-luhe io makou nei, a hoike mai la penei : Aole oia i kipaku i kekahi mea, a ole loa aku hoi ia D. Kalei-koa, aka, he mau kanaka Marina kana i olelo aku ai, e nee ae mai kahi ae a laua e moe ana, ua aku o Heleluhe i keia mamuli o ke kauoha a ke Kuhina Nui iaia.

            Aka, ua pane kikoola mai la nae o kaleikoa penei O! Heaha kou kuleana maanei? Aole nae i pane aku o Heleluhe iaia. Ia wa no i hele mai ai ke Kuhina Paker a olelo aku la i na kanaka Marina e nee ae, aole loa ia D. Kaleikoa.

            A wahi hou mai no a Heleluhe ia makou, ma kana hoomaopopo aku, ua ona ia o Daniel Kaleikoa, nolaila paha i puka mai ai kela olelo pakike mai kona waha mai.

            Nolaila, mamuli o keia, aole o makou manao ino, a hakuepa wale aku, aka, o ka oiaio ka makou i ake ai e ike ia, a ke lawe nei ma-kou i keia a hoolaha aku e like me ia i hoike ia mai ia makou.

           

                                                            __________________________

 

KELA INOA EEPA LOA KALE.

 

                                                            __________________________

 

 

            He nui na poe i kapaia ma keia inoa eepa e noho nei iloko o keia kulanakauhale, a ua huli alo a huli kua mai na hana a me na ano maoli o na poe a pau loa i kapaia ma keia inoa eepa, a penei na inoa:

            Kale Kulika, he kuhina mamua.

            Kale Makahiki, he kuhina ma-hope.

            Kale Hapakini, he Ilamuku ma-mua.

            Kale Wilikini, he Ilamuku ma-hope.

            Kale Aki, he loio mua.

            Kale Kalaitona, he loio kope.

            Kale Kaaka, hoopii auhau ma mua.

            Kale Baraunu, helu auhau ma hope.

            Kale Nokale, ana aina mamua.

            Kale Kalaka, mamuli ana aina mahope.

            Kale Baga, noho iaia kela pahu hao.

            Kale Burua, noho maloko kela eke kopaa.

            Kale Kaiaiki, noho iaia ma Kona.

            Kale Mahope, noho kela keena kalaihonua.

            Pau loa Kale olelo:      Mamuli, mamuli o ko leo.

 

                                                            __________________________

 

                                    NU HOU KULOKO

 

            E malama ia ana he hala-wai ma kahi o Mrs. Kamana, ka Peresidena, ma ka Poaha, la 30 ae nei o keia mahina. E akoakoa mai na hoa a pau o ka Hui Aloha Aina no ka mea he hana nui ka noonoo ia ana.                        Ma ke kauoha,

                                                                        MRS. KAHANANUI,

                                                                        Luna Nnui o ka Hui.

 

            Ma ka po o nehinei i hoea mai ai ka mokuahi S.S.M. Maru, mai ka Hema mai.

 

            Ua huli hoi mai nei ka Moiwa-hine mai kana huakai aku nei, no ka aina a ka ehaeha i noho ai.

            I ka hora 7:330 a. m. o ke kakahiaka o nehinei i ku mai ai ka mokuahi Auseteralia i o kakou nei.

            Ua lohe mai makou e holo aku ana ka Moiwahine Liliuokalani, no ka aina kaili la, i kekahi mau la o keia mahina ae.

            E holo hou aku ana no ka ka Moiwahine Liliuokalani no Kalaupapa a me Kalawao, mahope iho o kona huli hoi ana mai mai Kauai mai.

            I ka wa i halawai ae ai kekahi mau luna aupuni o ka puali hoo-maemae i hoopau ia iho nei, ua pane aku la kekahi : Pehea oe? O he kanaka kuokoa au i keia wa.

            Mahalo ia oe e ke Kuhina S. Paker, no kou haawi ana aku i na olelo hoolana i ka poe e noho ana me ka pilihua a me ka ehaeha, ma Kalaupapa a me Kalawao.

            O ka huina nui o na mai o Ka-laupapa a me Kalawao 1,500, a mai loko ae oia huina, he 20 haole, 40 Pake, a he 1,440 Hawaii. Auew hoi oe e Hawaii e--ehaeha wale.

            Ua huli hoi mai ka Ilamuku mai kana huakai imi aku nei i kahi moku lawai opiuma; me ke poho o ka manaolana, oiai aole i holo-pono kaka hana, ua ahai e ke aku-le i ka hohonu.

            Ma ka lono i loaa mai ia makou. aole loa e hoopau ana ka hanu hele ana a ka Ilamuku ma ka meheu o kela wahi moku opiuma a hiki i ka paa pio ana iaia. Oia ka hapa ana e Kale, "pua-ka-uwahi."

            O ka huina nui o ka poe i hai-olelo ma ka Panalaau o Molokai, he ehiku: O ke keikialii Kuhio Keliianaole, ke Kuhina S. Paker, elua hoa o ka Ahaolelo, ke Kakau-olelo a ka Ilamuku, ka Levi-i-levi-ia a me ka Levi-i-levi-ole-ia.

 

                                                            __________________________

 

Kaulana Mai Nei Uilama Ulu-nui.

                                                            __________________________

 

            Kaulana mai nei a o Ulunui

            Ke kiai luli ole a o Halekuke

            Nana i pulumi pau mai

            Na punua pee poli a Evana

            Pii e ka lia ia mea ma

            Ha ʻ ukeke ma ku ʻ i i ka weliweli

            Aneane e pau e ke aho

            I kau a mea o ka maka ʻ u

            Aole pela o mea ma iho

            He pilimeaai paluhe wale

            Moea imua me ka hopo ole

            A kau i ke ao malamalama

            Ka Hoopono hoi kou lamalama

            Kakoo ia nei o ke Kahikolu

            E-o mai oe i ko wehi

            Ke kiai luli ole a o Halekuke

 

                                                            __________________________

                                                            __________________________

 

                        HE BUKE MOOLELO

                        ____ : NO :_____

                        GABRIELA LENOA

                        ____ : KE :_____

Ahikanana o ka Pua-li Kaveria.

                                                            __________________________

 

            Mamuli o ke noi pinepine mai o na makamaka i ka moolelo o GABRIELA LENOA i hoopuka ia maloko o ka nupe-pa "Kuokoa," ua oluolu i ka mea kakau Mr. P. Spencer (Kamaki) ke kuupau loa ana aku me ka holonui i ka moolelo pi-ha o ua Kapena kaili wahine la o ka Pu-ali Kaeria, e hoomaka ana mai ka ha-lealii mai o Diava--Ka mare ana i ka wahine--Ka huakai i Berelina--Ke ka-na o Inia a me ka hiki hou ana i Rusia a launa me kana huapala i hoopala i hoo-kaawaleia no hookahi makahiki a oi.

            O na hoohanohano a me ka hoinainau--e hookahe ia aku ana ka aila iluna o ka wai lana la ʻ i malie o ke aloha kane me ke aloha wahine, me ke kii o na ahi kanana nei iloko o kona aahu koa piha o ka Puali Kaveria.

            He $1.00 no ka Buke, a e hoouna mai na kauoha i ka mea nona ka inoa ma-lalo iho.                                    S.K.PUA.

Pahu Leta Helu 6.(?)               Umi.(?)