Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 224, 26 June 1891 — Page 1

Page PDF (1.05 MB)

This text was transcribed by:  Dwynn Kamai
This work is dedicated to:  Tutu Nona Kamai

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II                          HONOLULU, IUNE 26, 1891                  Helu 224

 

KE AHI KANAKA – KA HIAPAIOLE – KA MOOPUNA A ULI – KA MEA NANA I HOOHIOLO O HAUPUKELE KA PUU KAUA I MOLOKAI

He Moolelo Kaao 

--N—

KANA

            Ae, ua hoi koke mai la au, he nui ko’u hoomaka’uka’u i kela pokaa kaula, i ko’u komo ana aku me kuu manao e lalau i ka maia pala e ai ae; e hoomaka mai ana kela pokaa kaula e oni, o ko’u hoomaka mai nei no ia e holo; a oia keia au e ike mai nei i ka nui o ko’u hanu e ku aku nei imua ou.

            He keu kela o ka pokaa kaula a ke kupanaha nui wale, me he kanaka okoa la ka hoi i ka oni mai.

            Hele aku nei ka hoi wau a hoopaukiuki i kela kaula; ina oe e ae mai ana, alaila, e kii ae no au e hoolei i kela kaula iwaho o ka hale.

            Ia manawa i nana pono aku ai ko Uli mau maka maluna o Niheu o kana wahi moopuna hookolohe.

            Aole e hiki ia oe ke hoolei i kela kaula, no ka mea, nona no ia hale a oia no ka haku hale, a he koena mai no hoi keia kaula au e ike la no kahi hooleina.

            Ua hoolei mua mai no hoi na makua ou i keia pokaa kaula i ka puu opala; a ia oe no hoi, ke olelo mai nei oe e hoolei i ka pokaa kaula iwaho o ka hale.

            He puni hoolei paha oe, me ou mau makua i ka pokaa kaula, malia paha auanei, na keia pokaa kaula e hoola i ko oukou mau iwi ma keia mua aku; no ka mea hoi. He au ko ka manawa e nee aku nei.

            Heaha kai nei wahi pono e malama aku ai wau? Na’u paha ia e malama, na ke kino kanaka; aole na keia pokaa kaula ano ole.

            I aku la o Niheu, e oluolu oe e ka luahine, e hoike mai i ka moolelo o kela pokaa kaula ano kupanaha a’u i ike aku nei.

            Ae, he hiki no ia’u ke hoike aku i ka moolelo o kela pokaa kaula au i ike aku la, ke ae mai nae hoi oe i ko’u manao.

            Heaha kou manao e hoike mai ai ia’u i keia wa?

            Eia ko’u manao e ae mai oe e moe kaua i uka nei i keia po, a hiki i ka wa kupono no hoi a’u e hookuu aku ai ia oe no ko hoi ana i kai, me ou mau makua e kali mai la ia oe.

            He ae ko’u ke hoike pololei mai oe i ka moolelo o kela pokaa kaula.

            E oluolu mai oe e kuu moopuna e hoolohe mai i ka moolelo e pili ana i kela pokaa kaula oia keia:

            Aole ia he pokaa kaula maoli aka he pokaa kaula kanaka ia aole no hoi ia he mea okoa, he pokii ponoi ia nou mai ka pupuu hookahi mai ina hoi o ka paa ia oe, aole hoi ia e hemo mai i ke ao malamalama nei.

            Aka uae hoi, nau i waeie e ke alanui. A he hele wale mai no ka kou pokii mahope.

            O kala pokaa kaula e waiho la iloko o kela hale, oia no ke keiki hope a Hoakalani i hanau mai nei i kela mau anahulu aku la i hala, me ke ano kaula, a ua lawe ia e na makua o olua a hoolei ia iloko o ka puu opala.

            No ia hoolei ia ana o ua pokii la ou iloko o ka puu opala, ua hele mai la ka uhane o kou pokii a hoolale mai la ia’u e kii aku iaia a hoihoi mai iuka nei, a na’u e hanai aku iaia a nui; a nolaila, ua kauoha au i na kini akua, i ka lehu akua, a i ka mano akua, e kii i ka pulapula a lakou e hoihoi mai ia uka nei.

            Oia ka lakou I hooko ai i ke kauoha i loaa ia lakou me ko lakou kukulu pu ana i hale nona e noho ai i uka nei.

            Nolaila, e hoomanao oe e kuu moopuna, he manawa no e hiki mai ana ma keia mua aku a oia auanei hou manawa e mihi ai, a me na makua o olua, a e eha ana no hoi na iii o oukou, pela na kahoaka o ka manawa e hoike mai nei.

            Ke hoike e mai nei no na kini akua o ka po ia’u i keia wa. Ma (o k?) olua makuahine la, e loaa ai he luahi na ke aloha kuhohonu iwaena o oukou, na makua a me na keiki ao o ko kaikaina auanei ko oukou puuhonui a iaia e ku ai o ka makaia, a loaa pu hoi ia oukou ka lanankila lua ole, ma ke kahua kaua o eha ka manao.

            I aku la o Niheu ia Uli; aohe wau i maopopo i kau mea e kamailio mai nei ia’u i keia wa, maliapaha he mea mau no ia i ka noho ana o na kanaka a pau o ke ao nei, e halawai mau ia ana no e na popilikia o keia ola ana.

            O makou wale no anei ke halawai ana me na pilikia pehea la na ohanae ae? Aole anei lakou e loaa i na haawina o keia ano, ke manao lana nei no wau, he hiki no ia’u a me ko’u makuakane ke ku aku e paio me na mea a pau e ku mai ana e noopoino i ko makou mau ola.

            E kuhi ana no ka paha oe e ka moopuna aole oukou e loaa aku ana i na haawina o ka popilikia, e halawai aku ana oukou me ia haawina; a laila auanei e huki iho ai i ka ihu, a e huki pu iho ai me ka hupe.

            I aku la o Niheu, i kona kupunawahine; ea aohe no kau he olelo, he hoonaukuiki maoli no.

            E hoomaha iki kaua e ka mea heluhelu no ka holo loa ana aku no mua, no ka mea e pulelo hou aku ana oia mua o oukou ma ke kakahiaka Poakahi.

 

He Moolelo Nanea.

NO

De Atanani.

Ke KeKoa o ka Lio

Olohe,

-A I Ole –

NAKIAIEKOLU O FARANI.

 

            Ka mea Huna Pohihihi owai ke Kilokilo.

            Oiai ke koa opio Atanani ma kona alahele e hoea aku ai i kona wahi keena, ua hookuu aku la oia i ko na mau noonoo e hoauwana ia ana iloko o na hoomanao ana no ka ma dame Bonacio, a i kahi wa, e ala mai ana iloko o ia mau hoomanao ana, kana mau hana apuka a waha hee loa ia Kapena Terevila.

            A na ia mau noonoo ana i alako loa aku iaia iloko o ke pohihihi, a poina a palaka pu iho la kona mau hoomauao ana ae no kona wahi kee na,

            A na ke kani ana mai o ka uwati o ke towela i ha’i mai i ua opio la, e ka hora i ka ia o ua po nei.

            Au ae la na maka o ua koa opio la ma o a @@anei, alaila namunanau ae la ia I keia mau huaolelo penei:

            Ua hala loa mai nei ka au i Rue Casete nei a aia aku nei ko’u ala nui pololei ihope.

            Aka, aole no hoi i hewa, ua koke ke au i ko Hapale wahi, e pono loa au ke ike iaia mamua o ko’u hoohiki loa ana aku no ko’u wahi keena, i hoike aku ai au iaia i na kumu o ko’u kauoha ana mai ia lakou.

            Me keia mau olelo a ua koa opio nei, hoomau hou aku la oia i ka hele ana imua, a no na kauna kapuai he eha hoea aku la oia ma ka puka o ko Hapale wahi keena.

            I keia wa hookahi i maalo ae ai he wahine i aahu ia me kekahi koloka loihi hele pololei ae la oia no kekahi o na puka aniani o ko Hapale keena, a kikeke malie aku la, alaila, emi hope aku la ia he mau kapuai, a nana ae la ia ma o a maanei, ina paha he mea kekahi e hoohalua aku ana mahope o kona mau kapuai.

            A liuliu kana nana ana hoi hou aku la oia no ka puka aniani, a kikeke hou aku ia no ka lua o ka manawa alaila, kunukunu iho la ia no hookahi manawa.

            I ka wa a ka wahine i kumu iho ai, hoomaopopo iho la o Atanani, he hoailona ia a ua wahine la i haawi aku ai I ka mea maloko o ka hale, no ka hoike ana aku i ua mea la,

“Ua malu ke kula,

Aohe lele pueo.”

            He mea oiaio e ka makamaka, he mau sekona pokole mahope iho o ka ka lede kumu ana aia hoi, koele mai la ka puka aniani me ke po ha pu ana mai o ka malamalama o ke kukui maloko, a no ka mana wa pokole, hohola hou ae la ka pou li.

            Ua lilo keia mau mea a ke koa opio e ike nei i mea nona e pahaohao nui ai.

            Oia kana i namunamu hou iho ai ponei:

            He mea huna pohihi keia, a owai la ke kilokilo nui nana e hoike mai aole!

            Alaila, heaha ke Atanani e hana ai? E hookolo aku no oia ma ka me heu o keia lede maalo o ke aumoe, a e haau hoi ma na kapakai o kela mea maloko o kela mea maloko o ka hale o Hapale anei kela a i ole e kekahi anei o na kiu a kela Cirdinela?

            Me keia mau olelo a ua koa opio la iaia iho, hoomaikai ae la ia i na lani no kona alakai pono ana mai iaia no kahi o keia mea huna pohihihi e like me ka na lani i alakai mai ai iaia ma ke alahele pololei i loaa ai kela uniki iole kamahao a ke Cadinela.

            Alaila, mahope iho o ka pau ana ae o ha hoomaikai ana a ua koa opio nei i na lani, lohe hou aku la ia he elua mau koele ana a ia wa i makili ki ae ai ke olepelepe manoa noa o ka puka aniani, kahi a ka malamala o ka ipukukui e pu a mai ana.

            No ke sekona pokole, ike aku la oia i ka lede i ka wehe ana ae i ke kahi mea keokeo a kau aku la imua e ka malama o ke kukui e a mai ana maloko o ka ipuka aniani.

            A ala hoi, ike pu aku la oia, he hainaka ka ua mea keokeo nei a ka lede i wehe ae ai.

            O ke ano o ua hainaka la, ua ke koa no ia me ka hainaka ana i haawi aku ai ia madame Bonacio ma ke ahuahi aku I hala, a pela pu hoi me keia hainaka ana i haawi aku ai ia Hapale.

            O keia mea a ua koa opio loa i ike aku ai oia kana i namunamu iho ai me keia mau olelo:

            Ma ka inoa e na diabolo heaha la ka manao o kela hainaka hoowalewale?

                                                                                                Aole i pau.

 

 

Na Hui Kinipopo

Iune 13   Kamehameha  vs  Honolulu

“    20   Hawaii         vs  Honolulu

“    27   Kamehameha  vs   Hawaii

 

Iulai 4    Kamehameha  vs   Honolulu

“  11   Honolulu       vs   Hawaii

“  18   Kamehameha   vs   Hawaii

“  25   Kamehameha   vs   Honolulu

Aug 1  Hawaii          vs   Honolulu

“    8  Kamehameha   vs   Hawaii

“    15 Kamehameha   vs   Honolulu

“   22  Honolulu       vs   Hawaii

“   29  Kamehameha   vs   Hawaii 

 

Olelo Hoolaha

            Ua nalowale aku kuu Lio (w) hulupala lae kea loihi a he man wawae keokeo a pau kona eha, i kuni ole ia i ka hao, a e loaa no ka uku makana o $5.00. E loaa no au ma kahi o T.C.Polikapa.

                                                                                                            JNO H POLIHALE.

Auwaiolimu, Honolulu, Apr. 30     3ts-d

 

 

Olelo Hoolaha

            Ua makaukau ka mea nona O inoa malalo iho, e hana i na Pua HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau a me na kalua kukulu kia hoomanao.  O ka poe makemake e aiho mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina.

                                                             J. BOWLER

                                                        Sept. 2, ’90 d—ly

H.P.K. Malulani.

            HE LOIO a he hookapeke olelo ma ke Kanawai.  E loaa no au mai ke kai hawanawana o Kawihae e hoene ana me ipo la, a Hamakua au i ka La’i o Kukauau ma ke alo o na pali.  E obiila ne hei ae la me ke ku i ka eleu a me ka @@@@@@@.         Nov 8 ’90 d—ly

 

HOOLAHA KAI KONOHIKI

 

            Ke pa leo aku nei ke Konohiki o Waialae, i kona mau hoaloha a me na hoailona o kona Aina, ua hoolimalima aku oia i ke kai i keia manawa, a ua hoe@@@@ iho oia i ka @@@ nona iho a nolaila, ke poloai aku nei oia e ike a hoomaopopo i keia leo la.

                                                                                                                                    Owau no,

3ms-d                                                                    PAULO ISENBERG

 

HE KOKUA

 

NO KA POE PILIKIA E HELE AKU I KEENA O

R.W. WILIKOKI MA

 

            HE KOKUA ma ke KANAWAI a no ka Hooponopono ana i na kuleana Aina a me na palena Aina.  Ua makaukau na e haua i na Palapala Kanawai o na ano a pau a ua lawa oia no ka hana ana imua o na Aha Hookolokolo a pau o ke aupuni, ma o kona hoa kekahi o ua Lo@@ Kaulana o keia mau la.

             Keena Helu 15, Alanui Kaahumanu                       195—dly

 

Hoolaha Hoakapu

            Ke hoike ia aku ma ka lohe i na ane kanaka a pau loa.  Ua hookapu loa maua i ko maua mau Arena Aina @@@@ i kapaia o Kalaheo, Kihalenia a me Puuoihala, no lakou na oka 202 o waiho la ma ka Paa, Kaima, Koolaupoko, Oahu, hoolimalima ia e mana mai ia K@leau (w) mai.  Nolaila, ke pa@a loa ia aku nei na holoholona o keia a me @@@@ano, aole e hookuu wale ia maluna o na mau Apana Aina la, a o ka mea ai mea mea paha e kue ana i keia, e h@pu ia no e @uana a i ole ia, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke ku@@@@ @@hi a ke kanawai.  O na poe a pau e makemake ana e kono iloko o kela @@@, e pono lakou e hele mai ehui pu me N@@ C.I HIRAM, a I ole la , me DAVID DAYTON, a i ole ia KUNA.

                                                                                                O wau no me ka haahaa,

                                                                                                MRS. O. I. HIRAM

Honolulu, Oahu, Oct. 3, 1896               @@@-d