Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 224, 26 June 1891 — Page 4

Page PDF (1.10 MB)

This text was transcribed by:  Betty Yang Green
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO

 

John E. Bush.

Luna Hooponopono a me Puuku.

 

POALIMA, IUNE 26, 1891.

 

He Molelo Kaao

 

No

 

KAMAPUAA.

 

KE KEIKI PUAA A KAHIKIULA ME HINA-KA MOOPUNA PUAA A

KAMAUNUANIHO-KA HOA PAIO HOI O PELE, KA WAHINE O KA LUA I KILAUEA, A HALA LOA AKU I NA KUPUNA O KUKULU O KAHIKI.

 

O oe ia e Haunuu, e Haulani

E Haalokuloko

Ka Mano e ka I’a nui

E ui, e Uilani

Ko inoa Puaa ia e o mai.

 

A ua loaa aku la ua wahi puaa nei e moe mai ana no iloko o kona pa a o ka inoa o ua pa ala o Olelepa, a ua hou ia ka ihu o ua wahi puaa nei i ka aha, a ua kapaia ka inoa o ia aina ma Koolauloa, mai ia wa kahiko loa mai a hiki i keia la o Haleaha, mamuli hoi o ka hou ia ana o ka ihu o Kamapuaa i ka aha.

A no ka piha loa o na kanaka i ka inaina, ua lawelawe lakou me na lima oolea, a me na laaue hoomoe ana maluna o kona kino, a ua kahe mai la ke koko.

A ua kapaia ka inoa oia aina no ma ia Koolau o Papaakoko, o ke koko o ua puaa nei i pepehi ia ai, a anahope aku kaua e ka mea heluhelu e ike ai, i ka hana a ua wahi puaa pei.

Ke uwe nei o Kekeleiaiku i kahi puaa ana, a ua hauhoa mai la kanaka i na wahi puaa nei a paa, a ua auamo nui aku no Kailua, kahi a ke alii Olopana e noho ana, a e kali mai ana o ka hoea aku o na kanaka me ka lakou lawehala, a oia hoi kona manawa e hooko ai i kana mao olelo; oia hoi, e hakihaki no oia i na iwi o ke kolohe i ka manawa ana e ike aku ai.

I na kanaka i hala mai ai’me ka lakou lawehala, ua uwe helu ae la o Kekeleiaiku i kona pokii, he hoa hoi i pili ia e ia i ka la na, amakani o ua Koolau ‘la.

Oia paha ka mea i holo ai o keia wahi :

Kai kua Keolau,

Kai na ka makani-

na ka Hooilo.

            pe nei o Kekeleiaika i kona hoa hanau puaa i ka lawe e na kanaka, imua o ke alii no ka make.

            A oia ka kou me akaku e hoomanao ae nei i ka uwe helu a ko Koolau poe keiki, a oia, iho keia malalo nei:

 

Kuu hoa i Kaualanipolua

Me he po okoa ala no, ke aumoe o Koolau,

Kuu hoa i ka malu lau ki lau kukui,

O Kahoiwai-e,

E aloha wale.

            I mai la o Kamaunuaniho i kana moopuna, mai uwe oe, he mea hoopau waimaka wale iho no na e uwe nei e kuu moopuna.

            Aole e make ko puaa, no ka mea, he kino lau kona, e noho aku oe, a nana aku i ko puaa ii ka hoea mai wahi a kona kupunawahine i olelo mai ai.

            Ua auamo aku la na kanaka i na puaa aei a hiki i Kailua, a ua lawe loa ia aku la ia nei no ka Heiau, a malaila oia e pepehi ia ai, e like me ka Kuikui ka ke kahuna i olelo aku ai i ke alii Olopana, a ua hooko ia ia manao e na kanaka; i ka wa ii hiki io ahu ai o na kanaka me ua puaa nei no kona make.

            Ua halialia e wale mai la no ia Kamuanuaniho ke aloha i ua moopuna puaa nei ana, ua kahea aku la o Kamaunuaniho i ka inoa o ua puaa nei.

            Nolaila, ma keia wani e ike ai kou mea heluhelu i ka hu o ua puaa nei:

 

A ua ike la-e,

A ua ike

Ua ike ka wau

Nau i ai mai nei ke kapu moa a Olopana

O ka puaa nui a Hina,

A o ka Hiwa nui alo Eleele.

A o Kananakea,

A o Kahaheikea,

A o Kealoalokea,

A o Kaehu Kalanuhe,

A o Kaehu Kalawela,

A o ke a iki, a o ke a nui,

A o ke a poko,

A o ke a kahalahala

A o Kamaleleku

A o Kaihona

A o i hele ma ka ekuna,

A o Haunuu, a o Haulani,

A o Haalokuloku,

A o ka mano ka ‘ia nui,

A o Ui, a o Uilani,

Ko inoa puaa ia e o mai.

 

            A hu ae la ua puaa nei, me ka oni pu aa, a oia no hoi ka manawa i pau ae ai na kaula aha ona i hoopaa ia ai i ka mokumoku, a hoomaka aku la oia e ai i na kanaka a koe hookahi, oia o Kaehuku, a i hookoe no hoi e Kamapuaa iaia i loaa ka mea nana e hoike aku ii ke alii i keia lono hooweliweli ana i hana ai.

            Nolaila, ua hoomaka aku la ua puaa nei e hoi malie no Kaluanui, ko lakou nei home hoi.

            Ua kena hou ae la; o Olopana ia Kaebuku, e kahea aku i na kanaka o Waimanalo, a huli ma na Kona nei, a hiki i Waianae, no ke kii hou ana ii ka puaa i Kaluanui, a e pepehi hoi a make.

            I ka akoakoa ana mai o na kanaka, na hoomaka aku lakou e kai no Kaluanui.

            A ua hoakoakoa ae la o Kamaunuaniho ohana a pau, e pii i uka o Kalaunui, ua hoopii ia ua kanaka ma ka waa nui o Kaiiuwaa, huli kea lo o ka puaa iluna, a ma ka waio o ua puaa nei kanaka e pii ai, o loaa mai i na kanaka o ke alii; nolaila, ahai e no ke akule i ka hohonu.

            A o ka hope loa ka pii ana o ke lakou kupunawahine, ua huli iho ke alo o na puaa nei ilalo a pii aku la kona kupunawahine a kau iluna o ka pali.

            A eia no hoi ma ke alanuihele ka huakaia a ke alii me kona mau kanaka he lehulehu.

            Ua hiki io aku la o Olopana me na kanaka ma Kaluanui; ua hoomaha iho ke alii me ia ahiahi, no ka hooluolu ana i ka maloeloe o ia hele ana mai a lakou.

            A i ke ao ana ae, ua hoouna ia kekahi mau kanaka kiu e pii iuka o Kaliuwaa, e nana ai i ua puaa nei.

            O ua puaa nei i kela manawa aia oia ma Oilowai kahi i moe ai malalo o ka malumalu o kekahi pohaku nui.

            I ka pii ana o na kana, a hiki i kahi o ua puu nei e moe ana, aole o lakou nei ike iki i ua puaa nei; aka hookahi o lakou i ike mai oia o Kiei, no ka mea aia oia ma kela aoao mai o ka pali.

            Nolaila ua kahea mai la oia, kekahi poe o lakou;  E eia iho ka puaa malao o kena umalu pohaku e nana pono iho oukou.

            Ia wa i nana pono iho kona mau hoa, a ike nui io iho ia, nolaila, ua huli hoi aku la lakou imua o ke alii Olopana.

            A i ko lakou nei hoea ana aku i kai, ua hoike aku la lakou nei, aia no ua puaa ‘la ma kae pali i Oilowai.

            Ua hoomaka koke aku la ka huakai a ke alii e pii e halawai pu me ka puaa.

            A e nakinakiia ka puaa a paa i na-kaula lino aha nunui, i ole ai e oni hou ae ua puaa nei.

            I hemo paha hoi ia puaa i ka liilii o ke kaula, nana ia e oni ae, aohe e mokumoku keia kaula ia puaa.

            A hoeu koke aku la no ke alii e pii, e hoolale no na ai o Hinakahua.

           Ua hoomoe iho ke kino puaa hookalakupua o ua Kamapuaa nei i ke kahawai, a ua paa nu ka wai o ke kahawai, a ua hoi hou ka wai i uka, a ua pii ka wai ma kela a me keia aoao o ka pali.

            A eia ka huakai kanaka ke hookokoke aku nei i kahi a ua puaa nei e moe ana.

            A o ke alii Olopana hookahi aku mahope e pii aku nei.

            I ua puaa la no paha ka ike ua ane kokoke loa aku na kanaka, e hiki i kahi ana e moe hookoloho aoa.

            O ka hoomaka ae la ino ia o ua puaa nei e oni a kaawale ke kahawai.

            Oia ka manawa i kehe mai ai o ka wai me kona ikaika nui, me he kuana kuhao naulu la no ke akulua ke kani o Kaulawena.

            A oia ka manawa i lilo ai o na kanaka i ka wai e kahe mai nei me kona ikaika nui.

            Aohe o lakou ahanono, aa waiho ia ke lakou mau kino heana, ma ka aina a me ka moana.

            Aka aole nae i make ke alii Olopana ma keia waikahe nui; a ua huli hoi aku al oia ma ke alahele me ka naau i hele a piha i ka huhu uo kahi puaa.

            Aka he mea makehewa kona huhu, ana, no ka mea aole oia e lanakila maluna o ka ikaika kupanaha loa ole o kela puaa.

            A oiai no hoi, ua alua manawa i hakaka ai o kona mau koa, a me ka heluna nui hewahewa o kona mau makaainana, aole nae lakou i lanakila iki maluna o ka moopuna a Kamaunuaniho.

            Ua hoi loa ke alii a hiki i kona hale’lii ma Kailua, o ke ku hale wale iho no aohe he kanaka e pumehana ai.

            O ka poe elemakule, luahine a me kamalii, oia ka poe e hoomuimuia mai ana i ka ipuka hale o ua alii nei.

            Nolaila, ua haalele iho la ua alii nei ia laila, a hoi aku la a hoho ma Waianae no ka hoopuipui hou ana i na koa.

            Mamuli no hoi o na manao lili o na alii nei no kahi puaa, a ua manao oia i keia hahana ana a laua a kaa ai ka lanakila iaia.

            I ka ike ana ua alii nei ua lawa kona mau koa, ua hoouua aku la oia i kekahi o kana mau elele, e he le e nana ii ua puaa nei i Kaluanui.

            Mahope iho o ka lilo ana o na kanaka i ka waikahe ua haalele aku la o Kamapuaa a me kona ohana ia Kaluanui, a ua hoi aku la lakou a noho mauka o Waianae, ma kahi i kapaia o Pahoa.

            Ke huli hele nei na elele a Olopana i ua wahi puaa nei, aole nae he loaa ma ka huli o ke Koolau, a i ka hoi ana mai o na elele ma ke alanui mai ma Kolekole, e iho mai ana no kai o Waianae; a hiki lakou i pahoa, ua ike nui mai la i ka moe o ua wahi puaa nei malalo o ka pohaku, i ka wa malumalu o ka la.

            Nolaila, ua hoi aku la lakou a hoike i ke alii, no ka loaa ana ia lakou o ka puaa ma Waianae uka e moe ana malalo o ka pohaku.

            Ia lohe ana no o ua alii-nei; eia koke ae no kona enemi, ua kauola koke ae la oia i kona mau koa, e hoomakaukau no ka pii ana e hupu i ua wahi puaa nei.

            Ma keia pii ana o ua alii nei me na koa ona, ua pani pu ia ke kuia e ka nui hewahewa o na kanaka mai Waianae kai a hiki i Waianae uka.

            I ko lakou hoea ana aku no, me ia kakahiaka nui, ua loaa aka no ia lakou ua wahi puaa nei e moa mai ana no.

            A o ko lakou nei hopu iho la no ia a hauhoa iho la a paa, a anamonui aku la no ka hoihoi ana i Waianae, me ka houhou ia o ko ia nei wahi kino me ka pahoe, oia hoi ka pahoa pokahoi.

            Ua aaheawai mai la kona koko a ke okioki pu ia ala hoi kona wawae a me kino; a aohe no hoi he oai ae e ua wahi puaa nei iluna o ka a-i e na kanaka nana e auamo nei.

 

700 = KAKINI = 700

 

Hainaka Silika

 

LEDE!

 

Ma na kumukuai e hoomaka ana mai ka

$1.75

- A KE -

                                                                                    $3.50

o ke kakini hainaka hookahi.

 

            Aole keia waiwai kuai i ike ia maanei mamua e like aku me kona ano ka nani a me ka emi o ke kumukuai, kihi o na alanui Papu a me Moi, ma Ewa mai o ka Hui o Holo ma. 215-d2wa.

 

AUWANA A AIHUE IA PAHA.

 

            Ua nalowale aku mai kahi o ke Akanikela Iapana, alanui Nunanu, kekahi lio ano hulupala hauliuli, he 8 makahiki, he 15 ana peahi lima ke kiekie, a he kiko keokeo mawaena o na maka, paa eha wawae a pau i ke kapuai hao. O kekahi mea e hoihoi mai ana, a e hoike mai ana i kahi e loaa ai, e uku ia no me ka maikai kupono, ma ka hale ana aku ma ke keena kanikela Iapana.  Mei 18, d5ts.

 

I ka Poe Lawe Nupepa.

 

            Ke poioai aku nei makou i ka poe heluhelu e lawe nei i ko kakou nupepa, e makaala mai i ka hookaa ana i ka uku e ka Nupepa ma ka hehedoma, a e malama i na palapala hookaa mai na luna aku nona na inoa i hoike ia ma ke poe o keia Nupepa.  No ke paawaewa e ka hookaa ia ana o ked ala, a me ka hoohiki loa ana mai i ke keena nei, na hooholo makou ma ka hehedoma, ka hookaa, i mama ai ka hookaa ana a ka mea e lawe ana, a i maopopo mau ai ia makou, i keia a me keia hehedoma, ka poe i hookaa mai a me ka poe i hookaa ole mai, a ina na hookaa me ka loaa aku o ka Palapala hookaa, he mea hoi e maopopo ai, ke ulu ae ka nele o ka mea heluhelu, ke oiia aku ka nupepa no ke kaa ole ma o na luna ae, alaila, ne na luna ka hewa, aole no ka mea heluhleu, a ina aole io maoli no na luna ka hewe, alaila, e kala ia mea oukou no ke oki ana aku i ka poe hoohaa ole mai i ka lakou nupepa.

                                                J. E. BUSH.

 

Hale Kuai Wati Nui

            HELU 1

No C. Ah Kau.

 

Ka ei o na mea Gula, me DAIMANA, na POHAKU MOMI makamae lou, na WAHI GULA, na WATI GULA A. O., kela a

                                                C. Ah Kau.