Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 224, 26 June 1891 — He Molelo Kaao No KAMAPUAA. [ARTICLE]

He Molelo Kaao No KAMAPUAA.

KE KEIKI PUAA A KAHIKIU- LA ME HINA —KA MOOPUNA PUAA A KAMAUNUANIHO —KA HOA PAIO HOI O PELE, KA WAHINE O KA LUA I KILAUEA, A HALA LOA AKU I NA KUPUNA O KUKULU O KAHIKI.

O oe ia e Haunuu, e Haulani E Haalokuloku Ka Mano e ka I'a nui E ui, e Uilani Ko inoa Puaa ia e o mai. A ua loaa aku la ua wahi puaa nei e moe mai ana no iloko o kona pa, a o ka inoa o ua pa ala o Olelepa, a ua hou ia ka ihu o ua wahi puaa nei i ka aha, a ua kapaia ka inoa o ia aina ma Koolauloa, mai ia wa kahiko loa mai a hiki i keia la o Haleaha, mamuli hoi o ka hou ia ana o ka ihu o Kamapuaa i ka aha. A no ka piha loa o na kanaka i ka inaina, ua lawelawe lakou me na lima oolea, a me na laau e hoomoe ana maluna o kona kino, a ua kahe mai la ke koko. A ua kapaia ka inoa oia aina no ma ia Koolau o Papaakoko, o ke koko o ua puaa nei i pepehi ia ai, a mahope aku kaua e ka mea heluhelu e ike ai, i ka hana a ua wahi puaa nei. Ke uwe nei o Kekeleiaiku i kahi puaa ana, a ua hauhoa mai la kanaka i ua wahi puaa nei a paa, a ua auamo nui aku no Kailua, kahi a ke alii Olopana e noho ana, a e kali mai ana o ka hoea aku o na kanaka me ka lakou lawehala, a oia hoi kona manawa e hooko ai i kana mau olelo; oia hoi, e hakihaki no oia i na iwi o ke kolohe i ka manawa ana e ike aku ai. I na kanaka i hala mai ai me ka lakou lawehala, ua uwe helu ae la o Kekeleiaiku i kona pokii, he hoa hoi i pili ia e ia i ka la ua, makani o ua Koolau 'ia. Oia paha ka mea i holo ai o keia [illegible]

ku i kona hoa hanau puaa i ka lawe e na kanaka, imua oke alii no ka make. A oia ka kou mea kakau e hoomanao ae nei i ka uwe helu a ko Koolau poe keiki, a oia, iho keia malalo nei: Kuu hoa i Kaualanipolua Me he po okoa ala no, ke aumoe o Koolau, Kuu hoa i ka malu lau ki lau kukui, O Kahoiwai—e, E aloha wale. I mai la o Kamaunuaniiao i kana moopuna, mai uwe oe, he mea hoopau waimaka wale iho no na e uwe nei e kuu moopuna. Aole e make ko puaa, no ka mea. he kino lau kona, e noho aku oe, a nana aku i ko puaa i ka hoea mai wahi a koha kupunawahine i olelo mai ai.

Ua auanao aku la na kanaka i ua puaa nei a hiki i Kailua, a ua lawe loa ia aku la ia nei no ka Heiau, a malaila oia e pepehi ia ai, e like me ka Kuikui ka ke kahuna i olelo aku ai i ke alii Olopana, a ua hooko ia ia manao e na kanaka; i ka wa i hiki io ahu ai o na kanaka me ua puaa nei no kona make. Ua halialia e wale mai la no ia Kamaunuaniho ke aloha i ua moopuna puaa nei ana, ua kahea aku la o Kamaunuaniho ika inoa o ua puaa nei. Nolaila, ma keia wani e ike ai kou niea heluhelu i ka hu o ua puaa nei: A ua ike la--e, A ua ike Ua ike ka wau Nau i ai mai nei ke kapu moa a Olopana O ka puaa nui a Hina, A o ka Hiwa nui alo Eleele, A o Kananakea, A o Kahaheikea, A o Kealoalokea, A o Kaehu Kalanuhe, A o Kaehu Kalawela, A o ke a iki. a o ke a nui, A o ke a poko, A o ke a kahalahala Kamaleleku . A o Kaihona, A o i hele ma ka ekuna, A o Hauuuu, a o Haulani, A o Haalokuloku. A o ka mano ka i'a nui, A o. Ui, a o Uilani, Ko inoa puaa ia e o mai. A hu ae la ua puaa nei, me ka oni pu ana, a oia no hoi ka manawa i pau ae ai na kaula aha ona i hoopaa ia ai ika mokumoku, a hoomaka aku la oia e ai i na kana ka a koe hookahi, eaa o Kaehuku, a i hookoe no hoi o Kamapuaa iaia i loaa ka mea nana e hoike aku i ke alii i keia lono hoeweliweli ana i hana ai Nolaila, ua hoomaka aku la ua puaa nei e hoi malie no Kaluanui, ko lakou nei home hoi. Ua kena hou ae ; o Olopana ia Kaehuko, e kahea aku i na kanaka o Waimanalo, a huli ma na Kona nei, a hiki i Waianae, no ke kii hou ana ika puaa i Kaluanui, a e pepehi hoi a make. I ka akoakoa ana mai o na kanaka, ua hoomaka aku lakoa e kai no Kaluanui?,

A ua hoakoakoa ae la o Kamaunuaniho ohana a pau, e pii i uka o Kalaunui, ua hoopii ia ua kanaka ma ka waa nui o Kaiiuwaa, huli ke alo o ka puaa iluna, a ma ka waiu o ua puaa nei kanaka e pii ai, o loaa mai i na kanaka o ke alii; nolaila, ahai e no ke akule i ka hohonu. A o ka hope loa ka pii ana o ko lakou kupunawahine, ua huli iho ke alo o ua puaa nei ilalo a pii aku la kona kupunawahine a kau iluna o ka pali. A eia no hoi ma alanuihele ka huakaia a ke alii me kona mau kanaka he lehulehu. Ua hiki aku la o Olopana me na kauaka ma kaluanui; ua hoomaha iho ke alii ma ia ahiahi, no ka hooluolu ana i ka maloeloe o ia hele ana mai a lakou. A i ke ao ana ae, un hoouna ia kekahi mau kauaka kiu e pii iuka o Kaliuwaa, e nana ai i ua puaa nei. O ua puaa nei i kela manawa aia oia ma' Oilowai kahi i moe ai malalo o ka malumalu o kekahi pohaku nui. I ka pii ana o na kanaka, a hiki i kahi o ua puu nei e moe ana, aole o lakou nei ike iki i ua puaa nei; aka hookahi o lakou i ike mai oia o Kiei, no ka mea aia oia ma kela aoao mai o ka pali. Nolaila, ua kahea mai la oia i kekahi poe o lakou: E eia iho ka puaa malalo o kena umalu pohaku e nana pono iho oukou. Ia wa i nana pono iho kona mau hoa a ike nui io iho la, nolaiia, ua huli hoi aku la lakou imua o ke alii Olopana. A i ko lakou nei hoea ana aku i kai, ua hoike aku la lakou nei, aia no ua puaa 'la ma kae pali i Oilowai. Ua hoomaka koke aku la ka huakai a ke alii e pii e halawai pu me ka puaa. A e nakinakiia ka puaa a paa i na kaula lino, aha niinui, i ole ai e oni hou ae ua puaa nei. I hemo paha hoi ia puaa i ka liilii o ke kaula, nana ia e oni ae, aohe e mokumoku keia kaula ia puaa. A hoeu koke aku la no ke alii e pii e hoolale no na ai o Hinakahua. Ua hoomoe iho ke kino puaa hookalakupua o ua Kamapuaa nei i ke kahawai, a ua paa ou ka wai o ke kahawai, a ua hoi hou ka wai i uka, a ua pii ka wai ma kela a me keia aoao o ka pali. A eia ka huakai kanaka ke hookokoke aku nei i kahi a ua puaa nei e moe ana. A o ke alii Olopana hookahi aku mahope e pii aku nei. I ua puaa la no paha ka ike na ane kokoke loa aku na kanaka e hiki i kahi ana e moe hookokhe ana. O ka hoomaka ae la no ia o ua puaa nei e oni a kaawaie ke kahawai. Oia ka manawa i kahe mai ai o ka wai me kona ikaika nui, me hekuaua kuhao naulu la no ke kaulua ke kani o Kaulawena. A oia ka manawa i lilo ai o na

kanaka i .ka wai e kahe mai nei apo kona īkaik* ftul. Aohe o lakou ahailono, ivaifeo ia kc lakou uiau kino heana, ma. ka aina a me ka inoana. Aka aole nae i moke konlii Olopana ma keia waikaHe nui; aoa huli hoi aku la oia alaheie me ka a piha i ka huhu; uo kahi puaa. Aka he mea makehewa kona huhaana, 'no ka mea e lanakiia maluna o ka ikaika knpanaha lua ole o keia puaa. ' A oiai no hoi, ua alna manawa i hakaka ai o kona mao koa. a me ka helūna nni hewahewa o kori§ mau makaainana, aole nae lakou i lanakila iki maluna o ka moopuna a Kamaunuaniho. Ua hoi loa ke alii a hiki i kooa hale'lii ma kaiiua, o ke ku hale wale iho no aohe he kanaka e pui mehana ai. oka poe elemakule. iuahine a [me kamalii, oia ka poe e hoomuimuia mai ana i ka ipuka hale o ua i aiii nei. Nolaila» ua haaleie Tbo la ua alii nei ia laila, a hohaku laif hoho ma : Waianae no ka hoopuipui hou ana : rna koa. Mamuli no hoi o na manao lili o •• 'i;: .• •-"•■ ua alk nei no kahi puaa, a ua manaooiaikeia hahana ana a laua e kaa ai ka lanakila jaia. 1 ka īke ana ua alii nei ua lawa kona mau Koa, ua hoouoa aku ia oia i kekahi o kana mau elele, e he leenana iua puaa n<a i Kaluanui. Mahope iho oka lilo ana ona kanaka i ka waikahe, *ua haalele aku Ia o Kamapuaa a me kona ohana ia Kaluanui, a ua hoi aku la lakou a noho mauka e Waianae, uia kahi i kapaia o Pahoa. Ke huli hele nei na elele a Olopana i ua wahi puaa nei, aole nae he ioaa ma ka huli oke Kooiau, a i ka hoi ana mai o na elele ma ke alauui mai ma Kolekole, e iho raa* ana no kai o Waianae; a hiki iakou i Pahoa, ua ike nui mai la ika moe o ua wahi puaa nei malalo o ka po<

haku, i ka wa malomala o ka la. Nolaila, ua hoi ako la lakou a hoike i ke alii. no ka loaa ana ia lakou o ka puaa ma Waiana® uka e moe ana malalo o ka pokaku. īa lohe ana no o ua alii-nei; eia koke ae no kona enemi» ua koke ae la oia i kona mau &aqu e hoomakaukau no ka pii ana e i ua wahi puaa nei. Ma keia pii ana .o ua alu nei| me na koa ona, ua pani pu ia ke koki e ka nui hewahewa o na kaxMgi t»ai Waianae Ui « Mki i WaiiM* uk# * • !• I ko lakou hoea ana aku no* Efi^ ia kakakiaka nui, ua k*a ak* ao ia lakmi aa wahi pm» ad « Inaa maiaaano. Aokolakou nei hopu iho)ano mahauhoa iho ia a paa, a aeaM nui aku la no ka hoHioi ana I Waianaē, me ka hauhou ia oko ia o«i wahikinomakapalH*, oiaMka pahaa poha£fo , ■ _ 7 Ua4ahaawafmai la kunak«sk<it okmki pu ia ala koi kon hmm aaakino; a aohe nohol h*«*iia o na wahi 9»aa nol Uma okaMt na kanaka aana o auaao aji.