Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 254, 7 August 1891 — Page 1

Page PDF (1.01 MB)

This text was transcribed by:  Genny Lowe
This work is dedicated to:  Mother-Mary Ting, Brother-chauncey, Claire, Families & Friends in Hawaii

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II                                    HONOLULU, AUGATE 7, 1891                 Helu 254

 

KE AHI KANANA—KA HIAPAIOLE—KA MOOPUNA

A ULI—KA MEA NANA I HOOHIOLO O

KAUPUKELE KA PUU AKUA I MOLOKAI.

 

            A ina o ka mea e ike mai ana iau ma like me ke okooko o ko ahi, o ko’u mau lima, o ka i ka ma ke loa, o ko’u kino, o ka hiapaiole, o ko’u leo, o Kaikuwalani, nolaila, ua ka wau i ka ai, a ke lohe mai la no anei oe?

 

            E kuu hoa lealea o keia pali Koolau, a ke waiho aku nei wau imua ou, a nau ia e noonoo, a kohe i kou manao, e like me kou makemake.

 

            Ua makauka wau ma ia mau mea au e akena mai nei, e pili ana i kou ikaika.

 

            Pela no na mea a pau o ke ao nei, ke akena nei kela a me keia mea i ko lakou ikaika pakahi.

 

            Aole nae i ike ia aku ka ikaika o kela mea keia mea, aia no i ka hoao ana e ikea ai o ka ikaika, aole i ka hoao ole, e like me ka’u e hoolohe aku nei i kau e akena mai nei, e pili ana no kou ikaika.

 

            He kupanaha oe, ua manao oe, o oe wale no ka mea i loaa ka ikaika mai ke Akua mai, a koe ae ka nui o na kanaka a pau, aole i loaa like ka haawaina o ka ikaika e like me kau e olelo mai nei ia’u.

 

            Nolaila, aole wau e heolohe aku ana i kau e olelo mai, he aoiio paha, aole paha.

 

            Ina pela, ua pono oe o kaua, i mea no’u e heewa ole ai.

 

            O oe no o kaua kai hewa, no kou hoopaakiki, me ko ike iho ao ia oe, aole oe i lawa i ka ikaika, no’u nei la ea, ua ike maopopo no wau i ko’u ikaika, ua hiki ia’u ke pulumi i na kupua o keia ao holookoa.

 

            I mea nae nou e ike koke ai i ko’u ikaika, eia ka manawa o kaua e uleule ai; nolaila, e ku oe e malama a kiai makaalu i kou ala iho.

 

            Ua lalau aku la na lima o Kana i ke kino o ua pahi nei, a uhae liilii ae la, a hoolei aku la iluna o ka pali.

 

            Ma keia haehae liilii ana a Kana ke kino o ua pahi nei, oia ka lilo ka puhi o keia manawa, i mea liilii a kakou e ike nei, mamuli o kela hakaka a Kana ma.

 

            A ma ke laua wahi i hakaka ai, ke ku la kela ana nui ma Molokai; a ua kapa ia ka inoa oia aina, o Anapuhi, kahi o ua pahi la e noho ai.

 

            Ma kela ana, he komo no ka moku kuna liilii, e like me Warwick, kela wahi make kuna o Molokai mamua i hoho kapena ia e Kapena Pulu.

 

            Ma keia wahi o ko kakou moolelo, e hoepau ana o Kana i kona hakaka, no ka mea hoi, aohe hoa hakaka ona i koe.

 

            U hoi aku la oia a huipu me ko na mau makua a me kona kaikuaana ilua o na waa, me ko lakou ninau ana mai.

 

            Pehea aku nei o i hakaka mai nei me kela puhi?

 

            I keaha ananei hoi, wahi a Kana i pane aku ai i kona mau makua.

 

            Ua pau mai la no hoi kana hana, ana i aa mai nei e hakaka maua; nolaila, e make oia e pono ai, e ino auapei ka aina ke hoola iaia.

 

            Ua nai ae nei wau i na kupua o ka moana, a hiki a ka aina maloe, aohe koa ikaika i koe; haalele ia ka e lakou ka mea maikai o ka noho like me ke kuikahi, a oluolu ka noho ana, a he mea hoi ia e pumehana ai ke aloha; aka nae, aole pela ka lakou nei i manao ai.

 

            O ka lakou nei i manao ai, o ka hoopilikia wale no i ka noho ana o ka poe nawaliwali, a me ka hao wa le ana i na waiwai makemae o ka poe ikaika ole.

 

            Ua hoohalike au i keia poe kupu ino, e like me ke koa Kapepeekanila, i kaili mai ai ma ke ano aihue ia oe e ko maua makuahine i aloha nui ia.

 

            Nolaila, e pono no ka poe kolohe e make, mamua o ko lakou hoopiha wale ana i ke ao nei, a me ka lakou mau hana ino.

 

            Ke manao nei wau, ke kokoke mai nei ke kakou wa e hoi ai no ko kakou one hanau.

 

            Mamua nae o ko kakou hoi ana, e lawe pu ana wau i kela luahine e noho mai la iluna o kela pali a na’u e malama i kona ola, no ka mea, ua aie wau i kona lokomaikai, ua hana mai oia i ka mea maikai ia’u oia hoi kona hoopakele ana mai ia’u, mai ka pohaku mai a kekahi luahine hana lokoino o laua.

 

            Ia manawa i olelo aku ai na makua o Kana; aia no ia i kou manao a me kou makemake ana, aole ia makou ia wahi, aia wale no ia ia oe.

 

            Ua lalau io aku la no na lima o Kana i ka luahine iluna o ka pali, a kaikai mai la a kau iluna o na waa o lakou, a noho pu ana hoi keia luahine iluna o ka waa me lakou nei, me ka haawi ana o na aloha malihini mawaena o lakou.

                                                                                                                                    Aole i pau.

 

            Ina Luna lawe pepa a pau o KA LEO, ke hoike ia aku nei ka lohe ia oukou, i na o ka luna, a mau luna paha o oukou he koena pepa kana o ka la 8 a Iune nei, e hoihoi mai i ke keena nei.  Ma ke kauoha.

 

He Moolelo Nanea

 

            NO

 

De Atanani,

 

Ke Koa o ka Lio Olohe.

 

A I OLE

 

NA KIAIEKOLU O FARANI.

 

Ke Kanaka o ke Kaula a me ka

            Pahikaua.

 

            O kela ia a ke Duke o Rocefota i haaleleiho ai i na kapakai o Farani malalo o kela misiona o ka puali oia pu ka la a ke koa opio Atanani i ha’i aku ai i ka lohe ia kapena Terevila o ka puali kiai aanu eleele, a o ua lono ala a ua koa opio nei i ha’i aku ai, ua like ia me kekahi puupuu kila i hamare ia aku i ua kapena la, a oia kana i huli ae me na maka hulili o ka mea i phia i ka inaina:

 

            E ike au i ka moi e pono ai!

 

            Ua hoea aku ua kapena la no ka haleahi Louvre, a imua o ke alo o ka moi Lui XIII, pane aku la oia i keio mau huaolelo o ka makee oihana a me ka lili i ka hanohano o ka hae kahakolu o Farani no ka wa mua loa:

 

            E ke alii, wahi a ua kapena la, ua loaa ia’u ka hanohano o ka hoea ana mai imua o kou ihiihi, no ka hoike ana aku imua ou imua ou no na hana a kela kanaka.

 

            O keia mau huaolelo a kapena Terevila, ua panai koke ia mai la ia me keia mau olelo okalakala a ka moi iaia i pane mai ai:

 

            Heaha kau i olelo mai la a owai hoi kela kanaka?

 

            O ka’u i olelo aku nei, wahi a kapena Terevila me ke oolea o na olelo, oia no ka hopu kanawai ole ia ana o La Fere mei ka hoike a ha’i maua ole ia mai ia’u ka lohe, ua maopopo aku la anei ia oe e ke alii?

 

            Ae, wahi a ka moi i pane mai ai,

 

            Alaila, wahi a kapena Terevila, o ua kanaka la o La Fere, oia no kekahi o na koa o ka puali aahu eleele, kekahi hoi o na kanaka koa loa i haawi i kona ola a me kona ikaika a pau nou e ke alii a me kou nahoalii.

 

            Aha!  oia ka ea, wahi a ka moi i oane ae ai me ka nana inoino ana mai maluna o ke kapena.

 

            ve e ke alii, wahi a kapena Terevila i pane aku ai me ka haka pono ana aku maluna o ka moi me na maka oolea, a oia ka ua  moi nei i pane mai ai:

 

            Ua ha’i ia mai ia u ua hopu ia o a no ka hewa kipi?

 

            No ka hewa kipi?  i hooho ae a    o kapena Terevila me ka nau ana iho o kona mau ku’i; akahi no a maopopo aku la ia’u, ua hopu ia @@a malalo o na manao lilii o kela Cadinala.

 

            Pela i’o anei, ke ole au e kuhiheno ka pono o ka nohoelii i hopu ia ai oia wahi a ka moi i pane mai ai.

 

            Alaila, aole anei no ka pono o ka nohoahi a me kau kauoha e ke alii aaawi ai kela kanaka koa mimo ole e kealii iaia, e alana ia kona ola me ka maka o ka uahikaua?

 

            Ae e ka alii, no ka pono o ka nohoalii, ua paio kela kanaka no na manawa he umi, me ka nana ole ae no kona mau kulu koko i hookahe ialai, a ina he wa e hoea hou mai ana ma keia mua aku, e hookahe ialai, a ina he wa e hoea hou mai ana ma keia mua aku, e hookahe hou ana no oia i kona kulu koko o ka makee alii a me ka lili i ka hanohano o ka inoa haaheo o kona aupuni alaila a ke alii, auhea ke pipi a kela kanaka, a auhea hoi ka na mau hana pale i ke kauoha a ka nohoalii?

 

            O keia mau olelo oolea a ke kapena, oia ka ka moi Lui i nana pono mai ai, a huliu, pane hou mai la oia:

 

            Na ka haku Cadinela i hoike mai i ka lohe ia’u, no na hana kipi a keia kanaka, mamuli o kona hapai kue ana ae i kana pahikaua maluna o na luna hooko o ka oihana makai.

 

            Ahe, na ke Cadinela ka i hoike mai ia oe ea?  A!  na kela wahhee ka o ka manao ino!  Ho!  ina he mea hiki ia’u ke ku aku imua ona a hoole aku i kana mau olelo wahahee, alaila, no ka pono o kela koa wiwo ole, ua aa au e ku maluna o keia papahele e hoole aku imua ponoi o kona alo i ka oiaio ole o kaua mau olelo.

 

            Aole i pau pono loa aku na olelo a kapena Terevila, ia wa i poha mai ai kekahi leo me ke okalakala i ka pane ana mai:

 

            Ua aa oe e hoole mai imua ponoi o kuu alo i ka oiaio o ka’u mau olelo, alaila, owai kela kanaka e paa nei iloko o ka papu o Basetile, malalo o ka inoa La Fere, a i hopu ia mai hoi no ka hewa kipi.

 

            Owai ua kanaka la, i hooho ae ai o kapena Terevila, aole anei o La Fere ke kanaka au i hopu ai me na manao lili o ka hoohe wale!

 

                                                                                                            (Aole i pau.)

 

Na Hui Kinipopo.

 

Iulai 25 Kamehameha  vs Honolulu

Aug 1 Hawaii           vs Honolulu

 “    8 Kamehameha  vs Hawaii

 “   15 Kamehameha  vs Honolulu

 “   22 Honolulu       vs Hawaii

 “   29 Kamehameha  vs Hawaii

 

Olelo Hoolaha.

 

            Ua makaukau ka mea nono Oinoa malalo iho, e hana i @@ Paa HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kia hoomanao.  O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina

 

                                                                                                            J. BOWLER.

Sept. 22, ’90.   d  lv

 

H. P. K. Malulani.

 

            HE LOIO a he hookapeke olelo ma ka Kanawai.  E loaa no au mai ke kai hawanawana o Kawaihae, e hoene au me ipo la, a Hamakua au i ka la’i o Kuka@au ma ke alo o na pali.  E ohiia no hoi na aie me ke ku i ka eleu a me ka puahiohio.               Nov 8 ’90.  d  lv.

 

 

HOOLAHA KAI KONOHIKI

 

            Ke pa leo aku nei ke Konohiki o Waialae, i kona mau hoaloha a me na hoaaina o kona aina, ua hoolimalima aku oia i ke kai i keia manawa, a na hookapa iho oia i ka hee nona iho, a nolaila, ke poloai aku nei oia e ike a hoomaopopo i keia leo la.                   Owau no.

3 ms d.                                                                                                            PAULO ISENBERG

 

HE KUAI MAKEPONO

 

            I keia la 13, e kuai aku ana na mea nona na inoa malalo iho i na waiwai o ko laua halekuai ma ke kumukuai makepono loa, i ike ole ia ka lua ma keia kaona.  No elua pule wale no, mamua o ko maua nee ana aku.  O na ano waiwai a pau, he mau waiwai hou koa, a me na ano paikini o kela a me keia ano o na keonimana.  Na hulu na Papale, papale kapu, na oaikini o na Lede, i kinohinohi ia me na ano like ole.                                                           EGAN & EGAN

July 13, 1891                                235 tfd.

 

 

Hoolaha Hookapu

 

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i oa ano kanaka a pau loa.  Ua hookapu loa maua i ko maua mau Apana aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahalenia a me Puuoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimalima ia e maua mai ia Keleau (w) mai.  Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholona o kela a me keia ano, aole e hookuu wale ia maluna o ua mau apana Aina la, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai.  O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui, e pono lakou e hele mai e hui pu me Mrs. C. I. HIRAM, a i ole ia, me DAVID DAYTON, a i ole ia KUKA.

Owau no me ke haahaa.

            MRS. C. I. HIRAM

Honolulu, Oahu, Oct. 8, 1890.                                                                       3me d.

 

OLELO HOOLAHA.

 

            1.  E ike auanei na mea a pau, eia oia ka Pa Aupuui o Makiki nei kekahi lio k, keokeo kikokiko kua nale huelo poomuku hoailona kuni ano e ak, uha hope.

           

2.  Lio k, ulaula hauliuli kiko keokeo ma ka lae e 2 wawae keokeo hope hookahia wawai keokeo mua hema kiko keokeo @ha ke kua aole hoaiiona kuni.

           

3.  Lio k, ulaula lae kea elua wawae keokeo hope 2 wawae eleele mua hoailona kuni ano e ak, uha hope.

           

4.  Lio w, ulaula kiko keokeo ma ka lae kikokiko keokeo ma ke kua 4 wawae eleele hoailona kuni C. J. ak, aia naa ka aoao akau o ka ai.

           

5.  Lio w, ulaula lae kea 4 wawae eleele huelo poomuku hoailona kuni ano e ak, uha hope.

            O ka mea a mau mea paha nona keia mau lio e pono e kii koke mai ina aole e kii koke mai a hala na la he 15, alila, e kuai kudala aku no wau ma ka la 18 o Iulei N. H. 1891 awakea Poaono hola 12.

                                                                                                David Kaoao

281 6 ts d                                                                                            Luna Pa Aupuni