Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 257, 12 August 1891 — Page 1
| This text was transcribed by: | Cyndi Defenbaugh |
| This work is dedicated to: | Kaelene Ahu-Rey |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
Buke II HONOLULU, AUGATE 12, 1891 Helu 257
He Moolelo Kaao
---NO---
KANA.
KE AHI KANANA---KA HIAPAIOLE—KA MOOPUNA A ULI---KA MEA NANA I
HOOHIOLO O HAUPUKELE KA PUU KAUA I MOLOKAI.
E o’u hoa heluhelu o keia kaao, e waiho ko kaua kamailio ana no Kana a me kona kupunawahine, oia hoi o Uli, a e hoololi ae ko kaua ala hele no na makua a me na makaainana.
I ka ike hou ana mai o na makaainana o Hilo i ka maka o ko lakou haku aliiwahine, oia hoi o Hookalani, ko lakou aliiwahine i aloha nui ia.
He nui ka uew a me ka kuwo makena ana o na makaainana, he mau la loihi, a he mau anahulu hoi ko lakou piha uwe ana.
Ua lilo ia mau la o Hilo Hanakahi he mau la kumakena, a he mau la pilihua, a ma ka nana ana o ua aliiwahine nei, oia hoi o Hoakalanai i na makaainana o Hilo, ua pilipaa ke aloha o na kanaka, na kane na wahine, na keiki, i ko lakou aloha i ko lakou haku alii wahine.
Ua haawi aku la o Hoakaiani he mau olelo hoolana no kona mau makaainana, a penei ke ano:
E o’u mau makaainana aloha, o ka ua Kanilehua nei:e hoopau i ko oukou mau manao pilihua, a e hoopau i na luuluu a me na kaumaha, a e hoolana i ko oukou mau manao; no ka mea, ua pau ko kakou kaumaha, oiai, eia wau imua o oukou i keia wa.
A eia wale no ka’u kauoha ia oukou; ina he mea pono ia oukou e na makaainana o’u:
Ua hala na la pilihua, a ke nee nei ke au o ko kakou manawa imua ma ke ano hauoli, e lilo keia mau la o kakou e ola nei, i mau la olioli a i mau la hauoli hoi.
I ka wa i kuu iho ai o ka leao o Hoakalani, oia ka wa a na makaainana i hooho mai ai me ka leo o ka hauoli penei:
E ahaaina olioli kakou! E ahaaina olioli kakou!! I mau anahulu, me ko kakou aliiwahine; no ka mea,m ua make oia, a i keia wa a kakou e ike nei iaia, ua ola hou ia oia.
Nolaila, e pono kakou e ahaaina hauoli lealea imua o ke aliiwahine.
Ia manawa ua hooholo koke na makaainana, ahaaina io lakou, mai kali a mai hooloihi hoi.
Ua lilo ia i hana pupukahi na na makaainana o Hilo, a hala loa aku i ka aina paia ala i ka hala, oia hoi o Puna, a pela no hoi ma kela huli o Hamakua.
Ua hoomo’a ia ka ai, ua hoomakaukau na kanaka i ka Puaa, i’a a pela wale aku.
He ekolu mau la mahope iho, ua lako na mea ai a pau o kela ahaaina nui hewahewa a ka launa ole mai; no ka mea, he ekolu mau moku o Hawaii i komo i keia ahaaina nui a na makaainana, e hoohanohano ana i ko lakou aliiwahine.
Ua noho pu no o Hoakalani, me kana punalua, a me ka laua kane hookahi, oia no hoi o Hakalanileo.
He oluolu ka noho ana o na alii wahine iloko oia mau la; no ka mea hookahi no wai o ka like.
Ua kukulu ae la na makaainana i lanai ahaaina nui no lakou, a i ka paa ana, ua hoomo’a koke ia na puaa, na puaa laulau, na puaa kalua paa, ka i’a o na loko a me hamuliwai, na manu o ke kuahiwi, o kela a me keia ano manu, ua puholo ia a mo’a; na opae mahikihiki pu mai o Malama, na luau palupalu pu mai o Kahiwa.
Ua unu ia mai na i’a o ke kai loa, ko ke kuahiwi, ua lako loa no ka papaaina i na ono o kela a me keia ano.
Ua noho iho la na alii, na makaainana e nuu i na mea ai a na makaainana i hoolako ai.
He mau la ahaaina lealea nui ia no Hilo, ke ai nei na alii, na makaainana, a o kekahi poe kanaka lawaia, aia lakou i kai i ka lawaia i’a e hoolako mai ana i mau i’a hou no ka papaaina a lakou.
Ke kalua hou mai nei kekahi poe kanaka i ka poi ka puaa, ke pii nei kekahi poe kanaka i ke kuahiwi i ke kapili manu.
Na wahine ho@, aia i kahawai i ke pani oopu, ma na pali kahakai kekahi poe wahine, i ke ku’i opihi, limu, hee-pali a pela wale aku.
Na kanaka kuu i’a no hoi i na loke, muliwai a pela wale aku he nui.
Ua hoomau ia ka ahaaina me ka hauoli palena ole, aohe manao o ke kane i ka wahine, na makua i ka la kou mau keiki, na kupuna i na noo puna a lakou.
Ua hookuu na waa i ka lepo, oia iho la no ke ano o ka noho ana o keia lahui kanaka Hawaii, mai ia wa kahiko loa mai a hiki i keia wa.
Nolaila, e na makamaka heluhelu o keia kaao, e waiho iki iho kaua i ka hoopanee loa ana aku imua no ka mea, e oili aku ana oia ma ke kakahiaka o ka la apopo.
Ina Luna lawe pepa a pau o KA LEO, ke hoike ia aku nei ka lohe ia oukou, i na o ka luna, a mau luna paha o oukou he koena pepa kana o ka la 8 o Iune nei, e hoihoi mai i ke keena nei. Ma ke kauoha.
H. P. K. Malulani.
HE LOIO a he hookapeke olelo ma ke Kanawai. E loaa no au mai ke kai kawanawana o Kawaihae, e hoene au me ipo la, a Hamakua au i ka la’i o Kukaiau ma ke alo o na pali. E ohiia no hoi na aie me ke ku i ka eleu a me ka puuhiehie. Nov 8 ’90, d-ly.
He Moolelo
No
KAMAPUAA.
KE KEIKI PUAA A KAHIKIULA
ME HINA---KA MOOPUNA PUAA
A KAMAUNUANIHO---KA HOA
PAIO HOI O PELE KAWAHINE O KA
LUA I KILAUEA A HALA LOA AKU
I NA KUPUNA O KUKULU O KAHIKI.
O oe ia e Haunuu, e Haulani
E Haalokuloku
Ka Mano e ka I’a nei
E ui, e Uilani
Ko inoa Puaa ia e o @@@
A o ka mama o kela haawe nui a Kuolokela, oia ka mea i koe iho maluna o Kuolokele.
O hoi mua me ka i’a a kaua.
Ia hoomaka ana aku a Kuolokele e haawe ia ka haawe i’a a laua, aole ona ike iho i ke kaumaha o ka haawe ana e haawe nei, he mama wale no.
Ia hoi ana aku o Kuolokele a hiki i Pawaa halawai mai la o Kuolokele me kekahi kanaka, a halawai iho la laua ma ke alahele.
He haawe nui oha hoi kau? wahi a ka pane.
He haawe i’a!
Ono ino ka i’a!
Aole oe e oluolu e haawi mai i elima kaau i’a na’u i ole hoi au e iho loa aku no kai o Waikiki i kahi loihi e loaa aku ai ka i’a ia’u.
I ke aha ana hoi? he i’a wale no ka hoi ia, a he kanaka hoi kena.
O ko Kuolokele hookuu iho la no ia i ka haawe ilalo, a helu iho la a lawa na kaau i’a he elima, a haawi aku la i ua kanaka nei.
Pela keia i halawai mau mai ai me na kanaka a pau na ahupuaa, a hiki ilalo o Waikele, oia hoi o
Koe no hookani lau i’a a laua, a hiki keia i ko ia nei ino Waipahu, na hoomaha iho la keia i keia loa ana i hoi aku ai, ua hele mai la hoi kona wawae a oopa i ka maloeloe a me ka maluhiluhi.
Ma keia wahi o ko kaua moolelo, he mea pono i kou mea kakau e hoakaka iki aku.
O keia mau kanaka i halawai mai ai me Kuolokele e noi mau nei i ka i’a, aole ia he poe kanaka okoa e hookalakupua nei, aka, o Kamapuaa no keia e noi mau nei i ka i’a ia Kuolokele, me ka maopopo ole ia Kuolokele keia mau hana kupanaha a Kamapuaa iaia.
O kela mau pina waa ewalu i ka i’a, aia ia i’a i Pauokapolei kahi i waiho ai, i kahi o kona kaikuaana a me ko laua mau kupunawahine.
A ma ia ahiahi noeleele o ka la a Kuolokele e hoi la, ua kahea ae o Kamapuaa i na kino puaa ona a pau, e ai i na alii a me na makaainana, mai kahi o ke alii o Iouli a hiki i kahi o Kapuaaolomea ma Waikiki.
Ma ia po, ua ai ia na alii e na puaa, eia na alii i make i keia po:
Pueonuiokona, Kamanumahu, Iouli, Iouli, Iomea, a o na makaainana, aohe he ahailono i koe, ua ai ia e na puaa lehulehu a pau.
Koe o Makalii iloko o ka puu opala, na holo aku oia a kau maluna o ka waa ma ia po, a ma ia pono, ua holo loa aku oia no Kauai.
Kapuaahiwa me kona ohana, Kapuaaolomea me kona ohana, a o Lonoawehi me kona ohana.
Ua huli hoi aku la o Kamapuaa ma ke ao ana ae, a loaa aku la o Kuolokele e noho mai ana ma kona hale ma Waikele a hui pu iho la laua me na manao aloha ma ia kakahiaka.
Aane aku la o Kuolokele, i ko’u hoi ana mai inehinei, ua nui no hoi ka poe noi i’a i halawai pu mai me a’u ma ke alahele.
A o ka’u hana no hoi o ka haawi i ka i’a a kaua e like me kau i kauoha mai ai.
Mai Pawaa mai ko’u halawai ana me ka poe noi ia a hiki i Waikele nei, a hoopau no hoi ke noi a ka Pa.
A oia no na wahi i’a a kana la i koe, he hookahi no wahi lau, a ina paha aia ko kaua wahi i Waianae, ina paha, o ko’u hoi no ia a hiki i Waianae i ka la inehinei.
A pela la ka nui o ka poe noi i’a i halawai pu me a’u ma ke alanui, o ka lakou hana no la o ke noi mai ia’u i ka i’a, a o ka’u hana no la o ka haawi aku i ka i’a.
Hele la paha au a hiki i ka hale, a ka pau loa no paha ia o ka i’a a kana, a pela kou hoea mai, aohe wahi ia i koe.
Oia hoi ka mea oi loa aku o ka apiki, o ko kaua nele i ka i’a, a na ha’i wale aku la no e ai, o ka luhi wale ana no la ka kaua, o ka hele ana e noi i na alii o Oahu nei.
Minoaka iho la o Kamapuaa a pane mai la, aole ia he mea hewa ke pau ka i’a ia lakou.
Aole i pau.
He Mau Aina Kahua
Hale, Halekuai a
Mau Waiwai
e ae.
Ua loaa mai ke kauoha ia’u e kuai kudala akea aku mai ko’u Keena Kudala, ma Alanui Moiwahine,
MA KA POAHA, AUGATE 13, HORA 12 AWAKEA.
I keia mau waiwai malalo iho:
HALE a me AINA---ma ka aoao Komohana o Alanui Hotel a me Kekaulike, e pili la me ka waiwai o Mrs. Mary Foster, a nona hoi ka ili o 1425 kuea kapuai, me ke alo 33 kapuai ma Alanui Hotele a me 34 ½ kapuai ma Alanui Kekaulike; a me kekahi apana aina e holo ana i hope mai ke alanui aku. E hoolimalima ana ma ka mahina no $20. Aole he hoolimalima maluna o ka aina.
2. HE PA AINA---e kokoke la me ke Homohana o Alanui Alakea a me Moiwahine, he 3667, ka ili. Ua hoolimalima ia i ka Hui Hana Hao Union, no 15 ma kahiki mai Maraki 1, 1891, me ke kuleana hoolimalima no 15 hou aku makahiki, ma ka uku kaokoa o $150 o ka makahiki i ukuia ma ka hapaha. Na ka Hui Union e uku na lilo auhau aupuni a me auhau wai.
3. He Aina ma PAUOA---e wahiho la ma ke Alanui Pauoa, kokoke i kahi o Keo Pu, 137, 100 eka, he kahua hale a me kekahi mau aina lo’i ko keia aina. He kulana hoi e ike pono ia a ke kulanakauhale a me ka moana. Hoolimalimaia ia Tai Fook Co. (Yee Wo Chan, agena,) no $100 o ka makahiki ma ka hapa makahiki e uku mua ai. He 6 ½ makahiki i koe o ka hoolimalima e paa mai ka la 1 o Iulai, 1891. Kala kuike ko na kuai ana a pau.
E ikie ia no na kii o na aina a e loaa no hoi na hoakaka ana ma ko’u Keena Kudala, ma Alanui Moiwahine.
JAS. F. MORGAN,
250—9tsd Luna Kudala.
Kauka Pake Akamai !
DR. LEONG KANG TONG.
MAKAUKAU OLA E LAPAAU I NA
MA’I A PAU O KELA A ME KEIA
ANO, ME KA ELEU A ME KA
HOLOMUA.
HE OLUOLU KA AUHAU.
KEENA OIHANA:---Aia ma ka aoao ma Ewa iho o ka halekua Puaa, e ku nei ma ke kihi o na Alanui Kamika me Hotele.
KE PALAPALA HOOLA.
Honolulu, April 29, 1897.
Owau o Chu Sau. Lsu, no ke kulanakauhale o Honolulu, Mokupuni o Oahu Ko Haawaii Pae Aina. He hooia, a ke hooiaio aku nei au imua o ke akea, na ike au a ua maopopo ia’u a ke haawi nei au i ko’u mahalo piha ia Kauka Leong Kang Tong e noho nei ma Alanui Hotele Honolulu, no ka mea, na lapaau ola ia’u a ua ola au mamuli o kana mau lawelawe akahele ana, oiai o ko’u ma’i he akepau, a he popo hoi ma ka olelo kahiko. Ke noi aku nei au i ka poe a pau i loohia me kela ano ma’i, e hele ae iaia, a e loaa no ke ola. Ua loaa au i keia ma’i mai ko’u wa opio loa mai, a na aneane he@ makahiki o ka hoomailo ana a keia ma’i i ko’u kino aka, ma keia wa na loaa ia’u ka ola maikai loa. E hele ae e ka @@ i luuluu a kauwaha.
Mei 12, 1891. lm.-d.
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei kekahi mau lio hele hewa; hookahi lio k. ulaula, elua wawae keokeo ma ka heam, hao kuni A E ma ka hema, kiko keokeo ma ka lae; he w. hulupala lae kea, elua wawae keokeo hope, hookahi wawae kokeo mua, hao-huni NO ma ka aono hema o ka a i. O ka mea a mau mea paha nona keia mau lio e pono e kii koke mai, o hala auanei na ia he 15, alaila, e kuai kudala aku no au ma ka la 22 o Augate, 1891, hora 12 awakea Poaono.
D. KAOAO.
282-3tsd. Luna Pa Aupuni.