Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 261, 18 August 1891 — Page 1
This text was transcribed by: | Beatrice Lawelawe Santiago |
This work is dedicated to: | PuakeaN |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II HONOLULU. AUGATE 18, 1891 Helu 26@
____________
He Moolelo Kaao
-- no --
KANA.
____________
KE AHI KANANA – KA HIAPAIOLE – KA MOOPUNA A ULI –
KA MEA NANA I HOOHIOLO O HAUPUKELE
KA PUU KAUA I MOLOKAI.
____________
A mahope koke iho no, ua uhaki hou iho la no o ua o Kaua i ka hui o kekahi honu; a mahope iho o ka haki ana o kona hui, o ka pau no ia o ka pii ana o ka puu.
Mamuli o keia mau hana ana a Kana, ua lanakila iho la oia maluna o ke koa o kela puu; a i kana lele, a i kana lele aohe ahailono o luna o kela puu, mai make pu paha makou, ina maua i lele po aku me lakou.
Mamua o ko maua anehe ana e lele pu me lakou, ua loaa mai maua i na lima kokua aloha o Kana ia manawa pokole.
Oia ke kumu i pakele ai o ko maua mau ola; a ua hoihoi ia iho la maua a luna o na waa, hui pu iho la maua me ka maua mau kane, a me ka makou mau keiki aloha, oia hoi o Niheu.
Nolaila, oia ka’u hoike ano nui i ko maua moolelo, i loaa ae nei maua i ka maua kane, a me na keiki a maua.
Mamuli o ka lakou mau hooikaika ana, oia keia a oukou e ike mai nei ia maua, ma ko ke Akua aloha nui, a lokomaikai lua ole hoi.
Ma keia wahi o ko kakou moolelo i hooki iho ai ke alii wahine i kana mau olelo wainohia, i pahola aku ai imua o na makaainapa.
Ua hoomaka hou mai la ka leo uwe o na makaainana, i ka lohe maopopo ana i ka moolelo, o ka lilo ana o ko lakou alii wahine i ka aihue ia.
E Kapepeekauila ke kanaka puuwai eleele, nana i lawe aihue i na wahine a ielua a Hakalanileo, aole paha ia he aihue aia keiki he ola.
Ke uwe nei kekahi hapa o na makaainana a ke hauoli nei hoi kekahi hapa o ka lahui kanaka, no ka halawai hou ana o lakou me na maka mahalo uliuli poniponi o ka lakou alii wahine.
Ua lilo ia mau la o Hilo, he mau la kanaka nui, no ia aina kaulana, a oia ka kau mea kakau e hooheno ae nei –
Moe pu no Hilo i ke ala o ka la, me ka lehua.la, me ka lehua.
He, elua laua i ka Nalu o Huia
E hui ka pono me Wailama
I hookahi ke kaluna
A hiki i Leleiwi e –
E aloha e –
Mahope o ka pau ana o kela manawa ahaaina a na makaainana, ua hoi aku la ko kela pe’a, ko keia pe’a o ka aina, ma ko lakou mau wahi ponoi iho, a ua noho iho la ke alo alii me ka maluhia, a me ka oluolu maikai o ke ola kino o na alii, a pela no hoi me na makaainana.
I ka hoea ana mai o kekahi mau la maikai o ke kupu lau; ua hoouilani hou ae la no ka manao o na alii i na hana no i maa mau ia lakou i na la opio, oia no ka hee nalu.
A mamuli no hoi o neia mau hana a ua mau alii nei, i lilo ai kona kino i ka aihue ia, a kakou hoi i ike mua ae nei.
Ua hoomaka aku la na alii wahine e hele i ka hee nalu, a ua hoolawa mai la na makaainana i mau lei lehua no na alii wahine, no ka hele ana i ka hee nalu.
He mea mau no ia i na makaainana he punahele na lakou na alii, he mea hoomoamoa nui ia na alii; mai na alii wahine a i na alii kane, ka hoopunahele ia.
Ua hoolaukanaka hou ia na kapakahakai o Hilo i kela mau la; no ka mea, ua hoala ae nei na alii i ke ia hana, he hee halu; he nana no hoi ia i kuluma iwaena o keia lahui kanaka, mai ka wa kahiko loa mai, a i keia wa hoi a kakou e ike nei, aole i lawelawe ia ia hana o ke au kahiko o ko kakou mau kupuna mai.
Ua komo pu aku la no hoi na makaainana i na hana a na alii; no ka mea, na na alii e hapai kahi hana nui, a he kokua wale aku no ka na makaainana mahope o ka hana a na alii
Ua haalele aku la na kanaka i ka mahiai, a me ka lawaia, a ua haalele pu aku la ke kane i kana wahine i ke ao, a pela pu no hoi me na keiki.
Pela i hoohala ia ai ia mau la o ka noho ana o na kanaka Hilo, me ka lakou mau alii.
He noho ana oluolu me ka maikai, he malama kanaka na alii i ke la wa, e ike ana i ke kanaka nui, a i ke kanaka iki.
Nolaila, ua pili ke aloha o na makaainana i na alii aloha kanaka, ua noho kuikahi lakou me ka loaa ole o ka mea na@ e @onioni hoa ka noonoo o na alii, e like me ke au o na manawa i hala mua ae la.
Ua pau loa io no na kupua o Hawaii nei i ka lokuia e ke koa lanakila, e Kana; aka, aole nae i poina na olelo a Kana i olelo mai ai ia lakou, mamua o kona haalele ana iho ia lakou i Hilo.
____________
H. P. K. Malulani.
He loio a he hookapeke olelo ma ke Kanawai. E loaa ne au mai ke kai hawanawana o Kawaihae e ho@po au me ipo la, a Hamakua au i ka la i o Kukaiau ma ke alo o na pali. E ohiia po hoi na aie me ke ku i ka eleu a me kapuahiehie. Nov S@. d-ly
____________
He Moolelo Nanea.
NO
De Atanani
____________
Ke Koa o ka Lio Olohe.
-- A I OLEI --
NA KIAI EKOLU O FARANI.
____________
Aole i pane mai ke Cadinela no keia mau olelo a ka moi, aka, o na helehelena hoomaku’e makanui, oia ke uhola ana maluna o ua haku la o ka aahu loihi [Cadinela], a no ka pane ole mai o na Roceliu nei, ua awala-koke aku la no o kapena Terevila me keia mau olelo:
E haawi aku i ke kauoha o ka kuikala ana ia La Fere, kekahi o na koa wiwo ole o ka puaii aahu eleele.
O keia mau huaolelo a ke kapena Terevila, oia ka ke Cadinela Roceliu i haawi mai ai i na nana pono ana me na maka ioena o ka mama, a me na huaolelo o ke ano hoohuakeeo, pane mai la oia:
No ka hanohano o ka oihana koa o Farani, e haawi aku e ke alii i ke kauoha no ka huikala ana ia La Fere, a o na hoomaikai ana o ke Cadinela, aia no ia maluna ou e ka moi.
Ua haawi aku o kapena Terevila i na hoomaikai ana no keia mau huaolelo a ke Cadinela me ke kunou ana o kona poo.
Alaila, me ka haaheo o ke kulana koa, huli ae la ia maluna o ka moi, a haawi aku la i na nana pono ana me na maka oolea o ka wiwo ole.
Ua kakau iho ia ka moi i ka palapala me ke kauoha no ka hookuu ana ae ia La Fere mailoko aku o kona noho pio ana ma Basetile, a o palapala ‘la, oia ka kapena Terevila i lawe aku ai me ka hakalia ole me ka eleu nui.
Mamua ae o ka haalele ana iho o ke kapena Terevila i ke aio alii o ka moi Lui, ua haawi mai la ke Cadinela i keia mau huaolelo o ka hoohaahaa a me ka hohe wale:
Ua loaa ia La Fere he huikala ana mailoko aku o kana mau hana pakaha, mamuli o kau mau kokua ana e kapena Terevila, a ano e monasiua kapena, e hele oe a e lawe aku i kela kanaka kipi mailoko aku o Basetile.
Mamuli o keia mau huaolelo hoohaahaa a hoohena ke Cadinela i pane mai ai, na ia mea i hoohuli ae ia kapena Terevila, a haka pono aku la oia maluna o ua Cadinela la me na maka oolea o ka inaina me ka panai pu ana aku i keia mau huaolelo:
Aha! ke hoohalike mai nei ka oe ia’u e like me ka lio ea? alaila, e ka haku Cadinela o ka aahu loihi, ua kupono io no oe ke kapa ia e ko Parisa holookoa nei, he kanaka oe i haumia me na hana ekaeka o ke kaulili a me ka pahikaua.
Ae e Roceliu, wahi a Terevila i hoomau aku ai me ka leo oolea, ma ka hanohano o na oihana a kaua e paa nei, he mea hewa ole na’u ke olelo ae, he kanaka oe i poni ia no ka hana laahia, a owau la ea, o na papalina kila o keia pahikaua, oia wale iho no kahi hanohano au e paa nei, a ke nele au me ia mea, alaila o ka nele pu ana no ia o ka nohoalii ano o Farani nei me ka hanohano o ka inoa haaheo o ka puali aahu eleele.
Ano e Roceliu, no ka hope o ka’u mau olelo, ke hoowahawaha nei au nou a me kou puali, a ma ka oi o ka’u pahikaua, e haawi ana au a me ko’u puiali no ka hoomau ia o ka noho moi a me ke kuokoa o ke aupuni o Farani, a ke ole pela, alaila e make pu au a me ko’u puali ina he mea ia e hoomau ia ai ka haaheo o ke aupuni, nona ka hae kahakolu i kahakaha ia me na hua olelo o ka wiwo ole.
“Iloko o Parisa,
I hookahua ia ai o Farani,
Maluna o ka wiwo ole o kona mau kea,
I kukulu ia ai ke kahua onipaa o ke kuokoa.”
Me keia mau huaolelo hope a Terevila, huli ae la ia maluna o kona mau kapuai, a haalele iho la i ka halealii no ka pakaua o Basetile ka pahu hopu, ke kahua hoi o kana misiona nui i hoea aku ai ma ka halealii Louvre ma ua kakahiaka nei.
______________
Ka Moi Lui iloko o ka Inaina nui.
O kela mau haaolelo okalakala a mahanahana a kapena Terevila i luai aku ai, uo like ia me kekahi puupuu ikaika nana i hamare aku i na pahu lohe o ka moi Lui a me ke Cadinela a oia ka ua mau alii // poo maua nui la o Farani i nana aku ai kahi i kekhi me na helehelena @aikea o ke pihoihoi, a me ke pahaohao nui a liuliu, pane mai la ka moi, mahope iho o ka laua noh@ hakan@ ana no kekahi mau minute.
Aole i pau.
__________
He Mau Aina Kahua Hale,
Halekuai a Mau Waiwai e ae.
Ua loaa mai ke kauojha ia’u e kuai @ dala akea aku mai ko’u Keena Kudala, ma Alanui Moiwahine, MA KA POAHA, AUGATE 13, HOKA 12 AWAKEA.
I keia mau waiwai malo ino -- Hale a me Aina – ma ka aoao Komehana o Alanui Hotele a me Kekaulike, @ pili la me ka waiwai o Mrs. Mary Fo@ a nona hoi ka ili o 1425 kuea kapuai me ke alo, 33 kapuai ma Alanui Hotele a me 34-1/2 kapuai ma Alanui Kekaulike; a me kekahi apana aina e holo ana hope mai ke alanui aku. E hoolimalima ana ma ka mahina no $20. Aole he hoolimalima maluna o ka aina.
2. He Pa Aina – e kokoke la ma ke Komohana o Alanui Alakea a me Moiwahine, he 3667, ka ili. Ua hoolimalima ia i ka Hui Hana Hao Union, no 15 kahiki mai Maraki 1, 1891, me ke kuleana hoolimalima no 15 hou aku makahiki, ma ka uku kaokoa o $150 o ka makahiki i ukuia ma ka hapaha. Na ka Hui Union e uku na lilo auhau aupuni a @ auhau wai.
3. He Aina ma Pauoa – e waiho la @ ke Alanui Pauoa, kokoke i kahi o K@ Pu, 137,100 eka, he kahua hale a me kekahi mau aina lo’i ko keia aina. He kulana hoi e ike pono ia ai ke kulanakauhale a me ka moana. Hoolimalimaia @ Tai Fook Co. (Yee Wo Chan, ag@) no $100 o ka makahiki, ma ka hapa kahiki e uku mua ai. He 6-1/2 makahiki i koe o ka hoolimalima e paa mai ka @ 1 of Iulai, 1891. Kala kuike ko na kuaiana a pau.
E ike ia no na kii o na aina a e loaa no hoi na hoakaka ana ina ko’u Keena Kudala, ma Alanui Moiwahine.
JAS. F. MORGAN.
250—9tsd. Luna
____________
KAUKA PAKE AKAMAI!
DR. LEONG KANG TONG.
MAKAUKAU OIA E LAPAAU I NA
MA’I A PAU O KELA A ME KEIA
ANO, ME KA ELEU A ME KA HOLOMUA.
HE OLUOLU KA AUHAU.
Keena Oihana: -- Aia ma ka aoao ma Ewa iho o ka halekuai Puaa, e k@ nei ma ke kihi o na Alanui Kamika @ Hotele.
HE PALAPALA HOOIA.
Honolulu, April 29, 1891 – Owau o Chu Sam Lau, no ke kulanakauhale o Honolulu, Mokupuni o Oahu Ko Haawaii P@e Aina. Ke hooia, a @ hooiaio aku nei au imua o ke akea m@ ike au a @a maopopo ia’u a ke haawi nei au i ko’u mahalo piha ia Kauka Leong Kang Tong e noho nei ma Alanui Hotele Honolulu, no ka mea, na lapaau @ ia’u a ua ola au mamuli o kana mau lawelawe akahele ana, oiai o ko’u ma’i he akepau, a he pono hoi ma ka olelo kahiko. Ke noi aku nei au i ka poe a pau i hoohia me kela ano ma’i, e hele ae iaia, a e loaa no ke ola. Ua loaa au i keia ma’i ma@ ko’u wa opio loa mai, a ua aneane he makahiki o ka hoomailo ana a keia ma’i i ko’u kino, aka, ma keia wa @ ia ke ola maikai loa. E hele ae e ka @ i luuluu a kau @alia.
Mei @, 1891. @
____________
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na kanaka a pa@; eia ma ka I’a Aupuni o Makiki nei kekahi mau lio hele hewa; hooka@ lio @ ulaula, elua wawae keokeo ma ka hema, hae kuni A E ma @ hema, kiko keokeo ma ka @ w@ hulupala lae kea, elua wawae keokeo hope hookahi wawae keokeo mua, hao kuni N O ma ka aole hema o ka a-i. O ka mea a @ mea paha nona keia mau @ a kii koke mai, o hala auanei @ alaila, e kuai kudala aku n@ au ma ka la 22 o Augate, 189@, hora 12 awakea Po@ono.
282—3tsd.@ D. KAOAO, Luna Pa Aupuni
__________