Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 272, 3 September 1891 — Page 2

Page PDF (1.23 MB)

This text was transcribed by:  Sandy Murdoch
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

MA KE KAUOHA.

 

          I keia la, ua hookohu ia aku o JACOB KALA ESQ., @ @@ena haawi Palapala @are, no ka Apanui @ @oloa, Mokupuni o Kauai.

C. N. SPENCER, Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina, @@@@ '91.                            27@-d@

 

@

@

@

@

@

@

@

@N. SPENCER

@

@ Aug @ 1891

 

@HOOLIMALIMA O

@ AURUNI O MANU-

KA @ KAU@MAUNA,

HOKO OKA APANA O KAU,

HAWAII

 

Ma ka Poakoin Separtmaha 23, 1892. @a ka hora 12 awakea, ma ke alo iho o A@olani Hale, ua makaukau e hoolilo ia @ma ke kuai kudala akea ana ka hoo @ Aina Au @ o Mauu-ka @Kaulanamauna iloko o ka apanao @ Hawaii o ka nui o ko laua'ili, he 26.000 oka oi, a @ mai paha.

          Ka nianawa hoolimalina 10 makahiki  @ koho mua, $100 a ma k@ hapa makahiki ka uku ana.

          Ua k@ ia nu hoolimakima o keia mau aina me ke kuleana ua hiki ne hei i ke Aupuni i kekalii wa ileko o ka mana@a o ka hoolimalima ke komo aku a ke la we nona, ke hoolilo aku a pau i kekahi mahele paha o ua mau aina nei, no na mae e pili anai na pa aina home, me ka hooluu ana i ke aupuni i na hoemi kupono mai ka uku hoolimalima aku

          C.N. SPENCER

          Kuhina Kalaiaina

          Keena Kalaiaina, Aug. 27 '91 269 46-d

 

KA RULA NO KA KAA

 

Mamali o ka mana i ili mai maluna o noma o kekahi kanawai e hooponopono ai i ka lawe ana o na Ohua a me na Ukana a me ka ae ana no ka hoolimalima o na Kaa, Kaahuilalua, Kaaukana, Kaakikane, a me na ano kaa e ae, ma ka Apana o Honolulu. Ke hana houaku nei ma keia i na Rula Hou iho ma @ope nei e pili ana i ke ku ana o na Kaaohua, e heluhelu ia Rula 12 A., pene:

12 A O ke Kaa ohua laikini ia e kali @ ma kahi Hoolulu ma Honolulu o ke Alanui Kaamahu Oahu, e hoolaina ia a kou ma ka aoao Ewa o ka aoao hema aku o ke Alanui Moi o ka aoao hema aju o ke Alanui Moi o kahi e Kipoho Manienie ia la, a ke alanui kapae makai a ma ia ala aku a ke alakapae ma ke kihi o ka Hale Hoolulu o ke Alakaamahu.

          A ma ka lihi makai o ke Kipoho Ma nienie Waena, e huli la ma Ewa.

          A ma ka lihi o ke Kipoho Manienie Akau Hema, mai ke Alanui Moi aku e huli la makai.

 

          C.N. SPENCER

          Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina.  262-3@-d.

XXX

 

HOOLAHA OIHANA WAI

                                                Honolulu, June 22, 1891

          I kulike ai me ka Pauku @. Mojuna XXVII  o na Kanawai o 1886

          O na mea a pau e lawe nei i ke kuleana wai a e hookaa nei paha i ka @kuwai, ke hoomaopopo ia aku nei, o na uku @ no ka manawa @ pan ana 1 Dekema@, 31, 1891.

          O na anhau wai a pan e waiho uku ole ana ke umikumamalima la mahope i@ o ia wa, e paku'i ia aku ana no he umi pa haneri kenela.

          O ka @ pan e hookaa mai ana i ko lakou a@au wai e hoike pu mai i ko la@likiki hope i @ku ai.

          Ma ke Keena o ka oihana Wai ma Kapuaiwa e uku ia na annan

                                                JOHN C. WHITE

                                                Luna @ @ponopono Ohana Wai

223-24ts

 

 

          Ma keia hope aku aole e hoouna ia kekahi p@pa ma ka owilipakahi ke ole e uku mua ia mai, ke ola o ka pepa, ae hoolohe e na makamaka i keia ne ka Oiaio a ine ka Leo nele ne ka uku ana mea nele no oukou i ke kukui ole

Ma ke kauoha

 

 

KA LEO O KA LAHUI

 

JNO. E. BUSH

Lunahooponopono a me Puuka.

 

Poaha Sepatemaba 3, 1891

 

POPO NA HANA

 

          Heaha la ka waiwai a heaha la ke kaulike o ka hoao ana e hopu i ka lawehala a me ke ano o ka hoopai ia ana, o ka poe e hana ana ina karaaima nui e hoopoino ana i keia lahui? He mea kamanao loa ia makon ka ike ana i keia aupuni e kuukuu ana na ka poe mawaho o ka oihana makai e hopu i ka poe kuai opiuina, ka poe i uku ole ia, a o ka poe hoi e loaa mau ana ka uku mahina o lakou ke ku ma na alanui a e imo aku na maka i na ino a me na hana hewa me ka hikiole ke ike a ke hoomaopopo i na hewa e hana ia ana. He mea ku keia i ka hoohenehene ia. Kai no ka noho ana anei he aupuni heu e pulumi ia ana la hoi na ino a me na hana kolohe mai ke alo aku o ko kakou noho ana, eia ka aole. He mau liki wale iho no ka ka hamabaga ma, mai ka piko poo a ka manamana wawae nui o ke aupuni.

          E nana kakou i ka hopu ia ana o na puke a me ka opiuma maloko o kahi waih@ ai lio o kahi noho o ka Luna Kiai Awa; na Wili Kelekona kein i hopu, a no kona hopu ana ua lilo iho la kana mau hana hoopono he mea ehaeha loa i ka poe e muimuia ana i ka puu maunu, no ka mea, he mea o mea na mea i hookhu a he keike hoi na maea. O keia iho la anei ke kumu e hopu ia ai o kekahi mea i manao ia ua hana hewa? A o ka hoao ana anei a kebabi mea e kinai i ka hewa, he mea ahewa ia iho la ia? He mau hana kupanaha keia, a he hooia ana mai o ekaeke a haukae pu ke kulana o ke aupuni, a ua popo kona, ke hiki la ke apono ia ka hana hewa, a ke ahewa ia la hoi ka hana pon.

 

          Aka, oka hua iho la no keia o na ao ana hookamani o keia mau makahiki he kanahiku o ka malamalama i ao hookamani ia ai. Ua ao ia ka hana pono i mea wale no  uhi ai i ka hewa, aole i mea e hoihe a kue ai i ka hewa, i like me ka olelo, aole e hiki ia Karisto a me Kakana ke lilo i haku maluna o ka mea hookahi o lilo anei ke kauwa mamuli i ka kekahi hana mamua o ka kekahi; a he oiaio, ke huki nei ke Kakana ke alii i haawi ia ai keia ao no ka manawa, a ke huli nei ka hapa nui e hoomaikai aku iaia a me kaka mau hana HE HEWA, a e like me ka poe paresaio, i ka wa ka hiko ia Karisto pela no na parisaio o keia wa e hoohewahewa nei i ke Alii o ka Hoopono. O ka makema ke o ko keia au e kukala na mea o pau Nui ka mana o Diana o Epeso, a e luku hoi ia ke Alii o ka Hoopono e like me na Indaio i olelo ak ai ia Pilata, i kona waiho ana owai la ke hookuu ia o Baraba paha, ka po'a o ka Karisto paha ka Semaria maukai na puana like ae la na parisaio, e ola ka po'a a e make ka mea hewa ole, a maluna o makou a me ka makou mamo aku kona koko (Karisto). O keia iho la ke ano o na hana o keia au, a o keia ka ke aupuni e nana kee aku nei me ka hoolalau o na maka i na haua hewa a me ka awaawa nae e hoahewa a e imihala ai ia hoopono a me ka poe e hoike ana a e ahewa ana @ hewa HE HEWA IA.

 

 

KE KAUA MA KILI.

 

He Kumu ao i na Poo Aupuni

 

          He ku i ka weliweli ka hana o ke kaua e anai la me ka make i kela aian o Kili. Ua ulu mai keia kaua, mamuli no o ka hookiekie a hana pono ole o ke poo o ke aupuni e like me ka leo a ka lehulehu e noho ana ma ka Aha Kaukana wai o ka aina. Ua kue aku o Peresidena Balameceda, i ka leo o ka Ahaolelo, a no ia kuniu ua uiu mai ho mokuahana iloko o ia aina, a eia ke kahe nei ke koko  na ulu mai he mokuahana iloko oia aina, a eia ke kahe nei ke koko o ka lahui me he wai la.

          Ma ka la 24 o Augate @ho nei, ua hoolaha ae ka Nu Ioka Herata, i kekahi mau nu hou i telegarapa ia mai ma ka uwea, no kekahi kaua ano weliweli, mawaho pono aku o Valapariso, kahi o ku ia o na aumoku kaua o Enelani, Amerika, a me kekahi maou aupuni e ae e kiai ana no ka pono oko lakou mau la hui, me ke komo pu ole aku nae e haukae kuleana ole iwaena o na Kili.

          Ua hoomaka aku ke kaua ika la 21, a he ekolu lo o ke kaua ana, mahope iho o ka pae ana ae o 8000 poe koa o ka aoao lahui, a hui aku la me na koa oia aoao e liulin kaun ana me Balamacea. Ua nea aku la keia poe malalo o na kokua ana a na moku o ka aoao kue ia Balamaceda, me ke kaua ana, a no ekolu la ua emi hope aku la na koa aupuni i na koa lahui, a ke aneame aku la e komo iloko o ke kulanakauhale o Valaparaiso. Iloko o ke ia mau la kaua, he 3000 ka nui o ka poe i make a he hapala aku paha ka nui i poino. Ua piha na hale i ka poe i loaa i na ulia o ke kaua, a ua paa pono na kauka a pau i ke kokua ana i ka poe i poino, a ke komo pu la hoi na wahine e kiai a e malama i na hale ma'i.

          I kekahi la ae ---oiai, ua hookimai la ka po, i ke kaua i ke kolu o ka la, --e hoomaka hou ai ke kaua hahana e ikea ai ka aoao lanakila o laua.

          Ua ikea aku ke kaua i na la kinohi me na ohi-nana, aka ua paa pono na wahi a pau o ke kahua kaua a me ke kulanakauhale i ka uwa hi, a o kahi ike uuku e ike ia aku ana, mamuli wale no ia o ka malamalama o ke ahi mai ka anapu ana ae mai ka waha o na pu o na ono a pau. He weliweli ke ano o ke kulana e ku la a he manaonao no hio na hana a ka uhane gehena iloko o ke kanaka ke hooulu ia e na hana lapuwale a hookiekie a ke poo aupuni a me na luna aupuni.

          Ua like keia kaua ma Kili me na kikiao makani e hoeueu ana  ika ino mamua o ka hiki io ana mai.Pela ke ano o keia kaua. He hookuinu ana keia a pela iho la no e ala liilii mai ai na haunaele a hiki i ke kuu ia ana o ka makani (kana nui) e pa ia la e ko ke Akua mana @o kekahi mau makahiki pokele pau pono ai ka sila ia o ka poe m@ naoil a hoopono a e hoailona ia ai hoi ka lae a me ka huina o ka poe moekolohe me na ino o ke ao.

 

Kuhalahala

 

          Ua lohe mai makou ua kuhalahala ka Ilamuku, no ke ano o na hoopai ana a na aha hookolokolo i na lawehala. Ma keia me he la e hoohalahala ana oia i ka hoolilo ia o kana mau hooikaika @ he @ ole, ma ke ano o na hoopai ia ana o na lawehala. Ma keia me he la e hoohalahala ana oia i ka hoolilo ia o kana mau hooikaika @ he @ ole, ma ke ano o na hoopai ia ana o na laewhala. Ina he oiaio ke kumu o keia hoohalahala ma kupono no ka nauki ana o Ilanukii No ka mea, ua like kona man hool@ika ana e kinai i ka hewa, me iie mea hoowahawaha ia e ka poe ia lakou ke kaupaona ana mai i ka hewa. E like me keia olelo a ka Lunakanawai i hoopai ai i na Pake Huna Opiuma. Ua hoomama oia i ka hoopai ana no ke karainia a laua i hana ai, no ka moa, he mea hewa e aku i oi ma ke kua aku o laua. He oiaio no paha kela koho ana o ka L.K. He mea aku kekahi i oi aku ke koikoi iloko o ka hewa aka, aole ia he kumu e he pakele a e hoomama ia ai o ka hoo@. O ka hewa a me ke kokua hewa, ua hewa, ua hewa pu no laua, a ina he m@koho wale aku no ko ka mea i i@e oleia, alaila aole ia he kumu pale a he kumu e noonoo ia iloko o ke kaupaona ia ana o ka oono. E ao kanaka kakou o like auanei @e Kokoma ma ka hoopae koe ole iho.

 

Heaha ke Kumu i pio ai?

 

          E ka Lahui Hawaii aloha, na kupa o ka ua Kukalahale nei, o oukou no na hoike o kela poo maluna ae oiai ma ka hora 10 o ka po onehinei, ua ike ia ka pio houua ana o na kukui uwila a oia ka ka lehulhu i kahaha ai heaha la ke kumu nui o pio ana oiai hoi aia ka huila hookaa wai ma kahi kokoke i ka lua wai o ka Lahui a ua paa hoi ka wai no ia nana a pilikia hoi kekahi poe i ka wai

          Nolaila ke noi nei makou e hoomaopopo ia mai keia ia makou oiai hole i hiki i ka wa pono e pio ai o na kukui aka ua pio e nae.

          Aka, ina e like me ka lono i loaa ia Hiku, i pio ka no ka uwahi popo o Puowaiua alaial, ua ka-ha aku la ka maka i ka nui o Kaukaopua; aka hoi ina he poino maoli no no keka@i mea paahapa alaila aohe a makou kamailio.

 

 

NUHOU KULOKO

 

          E na Luna lawe pepa o ka Leo ke kauoha ia aku nei oukou ina he mau helu koe e paa ia nei e oukou o ka la 6, 11, 17, e hoihoi mai i ke Keena nei.

 

          I keia Poalua ae e haalele mai ai ka mokuahi Zelanadia i keia awa no Kaleponi.

          Ua lohe mai oukou ua hele aku kekahi wahi wahine e hoohaunaele me ka nuku ino ana i kekahi poe maikai me kona wawahi ana i ka ipuka o ka hale o keia poe a o kahi mea nae hoi i maikai loa ai ua lawe ia aku la na ke kanawai e nuku a e ao mai hoi i ua hehena nei a ka hoohaunaele nui wale.

          Oiai kekahi keoniniana a me kekahi lede e hooheihei ana ma ke kaaa hel@hehi wawae ua hooku'i aku la ke kaa o ke keonimana me ko ka lede aia hoi ua walawala pa-hu aku la laua mai lalo aku o ko leua mau kaa a @ho ana iluna o ka llihonua a eia ua mau ui hookelakela nei, ke haawe nei i na palapu a mi hoomanawanui ai.

          Ma ka po Poakahi nei, ua h@ ae no kela piko pan @ole e komo iloko o kahi o Holister ma Alanui Papu ma o kona hoao ana e wili i puka ma ka paia i ka hale ua wili aku a puka ole ka poha@n @ a ua haalele ihe la i kana mau mea hana nialnila na na makai e hana kau ai i koua mehen. Aobe Keia he ailme he diapole @uaoli no paho ninka u ole iho no hoi ika hoo@ ma@.

 

          He 50 pabu hua Apa@ @ hu nua Pea a Pr. J Mogan@ @ kudala ai ma ka la inehinei.

          Ma ka la inehinei ka la hunau o ko kakou Moiwahine Liliuokalani ua paa ka puka o na hale oihana aupuni a pau ka la i manao ia ai e hauoli ana eia ka e kanikau ana.

 

 

HE HOOLAHA I KA AKEA

 

          E ike ananei na ano lehui a pau e noho ana ma ke Aupuni Hawaii@ na kane, wahine a me na keike; i 102@ i na ma i o kela a me keia ano, e nane mai i ko'u Keena hana ia na @ e hoopau aku i na eliaeha a ka mai'i maluna o oukou e na makamaka he hiki ia u ke lapaau i na makamaka he hiki ia u ke lapaau i na ano ma'i a pau iha iiloko o ka ipu hu'i ke kino aki iloko o ka iwi eha o kek poo ma'iwahine a pela aku. Mai hoololohe aku e na hoa hele mai hookahi hele mai elea hele mai no a pau loa; he oluolu ka auhau ke hui me ia ua na kukai olelo ana' ua makaukan wau e pulama mui i na kono ana mai mai na Mokupuni mai me ka eleu a me ka hikiwawe loa he makamaka a he hoaloha maikai no ohko@ na Hawaii.

                                      Owou iho no,

                                      DR. LEONG KENG PONG

Heln 40. Huina o na alanui Kamika me Hotele, Honolulu, Oahu. 31 Aug 1y.

 

 

OLELO HOOLAHA

 

          Ua makemake ia i 50,000 kawewo Alani momona aole e emi malalo o 6 iniha ke kiekie a e uku ia no he 5 keneta o ke kumu hookahi. No na mea ae i koe e pono e hele ae e kuka pu me Dilinahama.

                                      B.F. DILINAHAMA

                                      Luna Nui O.R. & L Co.

Honolulu Aug. 24, '91  265-dim

 

 

OLELO HOOLAHA

 

          E ike auanei na kanaka a pau eia ma ka Pa aupuni o Makiki nei kekahi lio k hele hewa hulu ulaula lae-keokeo, 3 wawae-eleele 1 wawae keokeo hope hema 2 wawae mua paa i ka hao; hao kuni anoe o ka lua o ka hao kuni oia like no; o keia poe hao kuni a pau aia ma ka uha hope akau. O ka mea a mau mea @ono keia lio e pono e kii koke mai o hala na la he 12, ku ai kududala ia aku e a'u i ka la 12 o Sepatemaba Poaono.

                                                D. KAOAO

270-1w-d*    Luna Pa Aupuni.

 

 

KAUKA YONG KAM

Pung.

(APANA)

 

Helu 53, Alauni Maunakea.

Ke Kauka Loea o ka

Aina Pua!

 

Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ano

ma'i mai ko na kane wahine a me

na keiki liilii. O na ma'i ha-no

ua hiki loa ia ke hoola ia me

ka maalahi. A o na ma'i

e pili ana i ka maka

pau pu ia i ke

ola. Ke ho-

ike ia aku nei

oia ke ola ia nei, me

ka oluolu pu o kahi au-

hau. E @ poe pilikia hanaii

keiki a hele nui paho o ke koko

a paa a lohi paha ka hanau ana paa

paha o ka waiu, e hele nui mai i o'u nei

E KIPA mai e ka poe i hooluu

luu ia me na haawina pilihua a ka ma'i

a na'u onkon e hooluolu ak@.

 

KAUKA YOUN KAM PUNG

Honolulu Sept 2, 1891                                                                  272-d3m

 

 

@T KA I EHULEHU HAWAII

 

Ko hoopaio aku nei ka mea @ ka inoa malalo ua hoolaia ka'u wahine mai ka pilikia hoomaile a ka ma'i kokopaa ka'u keiku elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma'i emi pu wale no o ke kino oia hoi ka pilikia ai malokoo ke kino. Mai ke @ ana o kama i a hiki i keia la aole 1 hora hou mai na pilihua o la ano. Ke kono nei au i na makamaka Hawaii o @ hele ae ia Kauka Ap@ (Youn Kum Pung) a e loaa no ka @ha. Mai kanalua @ na ano elua oia ka ohiolu o na pilikia @'i a me ka haal@ o na auhau ana.

                   Me ka @

                   @