Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 281, 16 September 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Dana Wong |
| This work is dedicated to: | Paul Pung Wong |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
---
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
---
POAKOLU, SEPATEMABA 16, 1891
---
UA HEMOLELE ANEI KAKOU?
---
Eia kakou ke ahewa aku nei i kekahi poe, a pehea hoi kakou? He mea nui keia, wahi a ka olelo hemolele, e ao kakou, me ka hoomaka ana nae e a'o moa ia kakou iho. No makou iho, oia ko makou alanui e hooikaika nei, i like ai ke a'o ana me ke a-na hemolele. "E a'o i na lahui kanaka a pau, e hoomaka aku nae mai Ierusalema,"
He nui ka poe e ahewa ana i ka Moiwahine, i ka Aha Kuhina a i na Lunakanawai Kiekie, a eia, ua kuleana anei kakou e hana aku ? Haalele anei kakou i na kina@'una'u o ka noho ana, na hana ino a me na hana haumia?
He oiaio, ma ka rula o ka hana pono ana, ua pololei ole io no na hana a keia poe luna aupuni i hana ai i ka lahui, ma ka ahewa ana a hookae ana i ka lahui holookoa no kekahi poe kakaikahi. Ua pololei ole no hoi kakou ke a'o ole ia kakou e hoopono mamua o ka ahewa ana. Ma kekahi mau ano hana, ua pololei @po na hana a na luna aupuni. Ua hewa no ka poe hewa, ua hoomanawanui ole no hoi, ua kolohe no, inu ona no, moekolohe a pela aku. Aka, o kekahi poe o keia ano, o lakou ka poe oioi loa i ka hoahewa i ka poe mana. Aole nae he pololei o keia hoohalahala ana.
No ka mea, he maka no ko ka poe ia lakou ka mana e nana mai ana i ka hana a na kanaka Hawaii.
Ma ka hoopono a me ka hoomanawanui wale no kakou e ike ia'i. Ina aole e ike keia poe e noho nei, he mea e ae no kekahi i oi ae, nana e ike a e apono i ka kakou mau hana pono, a nana no hoi e haawi mai i ka haua a me na pono o ka noho ana.
Aole he waiwai e ohumu a e nunuha wale kakou, me ka ahewa ana me ko kakou malama ole i ko kakou mau hana. Ina kakou e hoomaopopo i na hana hoopunipuni hookamani i hana ia e na kanaka Hawaii i ka Lunakanawai Kiekie, aole e hiki ia poe ke ahewa aku i ka Lunakanawai Kiekie. Nui na kanaka Hawaii i loaa ka laikini loio, i loaa ka oihana lunakauawai a hana e ae mamuli o keia mau hana hookamani a na kanaka Hawaii i hoonaauao ia a i kupono maoli no e kokua ia, koe wale no ka lakou mau hana lapuwale e hoohau le ana ia lakou kino iho, a e haawi ana hoi i uhi e ahewa like ia ai na Hawaii a pau.
Eia ka hewa o ka L. K. K., o kona puui wale i keia poe a hoole a hoowahwaha kumu ole i kekahi poe, no ko lakou hoopunipuni ole 'iaia. Aole he hana mahalo ka ahewa ana i na mea a pau no ka hewa a me kona hilinai kuhihewa i keia poe Hawaii.
Aia ma Hilo Akau, ke noho la kekahi Loio Hawaii i komo a hoohiki i ka waiona imua o ka aha lipine bolu, a lilo iho la oia he kanaka maikai loa i ka Peresidena o ka ahahui bolu. Aka, i ka nalo ana mai o na maka o ka @L. K. mai ke kau kiure o Waimea ia manawa koke ka noke o keia Hawaii i ka rama, ka ona a pela aku. Aole o ka hoole i ka @iau waiona ana, oia ke a-na e hilinai ai i ke kanaka, a o ke kanaka e kuleana ai e hilinai ia, aole. O ka hoopono ke a-na, a o ke kanawai o ka hoopono ua a-na la; a o ke kanaka e loaa ana o ke ano me ka hopo ole e paio no ka pono malalo o na kauoha hemolele he umi, ilaila na mana aupuni e hilinai ai, ku ka mahalo ia. Aka, ina maluna o ka palu, ka hoopilimeaai a me ka hookamani, alaila, e hoohaule ia ana ka aoao o ka lahui Hawaii, no ka mea, he makemake ia no ke kanaka no ka hehepa a no ke kukule a leo ole nona iho.
E hilinai kakou ma ka hoopono, aole ma na a-na @ ae a ke kanaka e a-ni maka @ahu ai.
---
KE KOHO ANA.
---
Kekahi o na hana o keia mua aku o ka aoao lahui, oia no ke koho ana i na luna aupuni kiekie a pau mawaho ae o ka Aha Kuhina. e laa ka Aha Hookolokolo, na Kiaaina, ka Ilamuku, na poo o na Buro, a me na luna a pau o ua apana, ma ke koho aua no ia o ka lehulehu o na apana. Ma keia e hoi ai ke kuleana o ka mana maluna o na luna aupuni a ka lima o ka lahui, ka mea nana e uku nei na lilo o ke aupuni, aole hoi @e like me keia manawa ka hoolilo ia o na punahele alii a punahele e ae ka poe e noho hookano ma na oihana.
No ka hookano a hookiekie o ke poo aupuni o Kili, oia o Peresidena Balamaceda, i auhee aku la ie.
E aneaneana oia e li ia, kipu ia a kipaku ia paha, O keia iho la ka hopena o na hookiekie a me ka hookele aupuni pili kino me ka hookae ia o ka makemake o ka lahui.
---
"i Nui ke Aho a pa ka Ili i ke Kai."
---
He olelo kaulana keia a kekahi o na kaula o ka Paeaina Hawaii i olelo ai i kana keiki, ia laua e alu ia ana e hoomake ma ke kauoha a ke alii, he ekolu haneri makahiki i kaa hope aku nei. O keia olelo, he oiaio, mai ka waha mai no ia o kekahi kaula o ke au pouli, aka, aole nae no ia, he kumu ia e hoole ia ai ka oiaio o ka olelo i manao ia e ka Mea Mana iaia na wauana a pau e pili ana i na lahui kanaka a me na mea e pili ana i na mea e hiki mai ana. Ua olelo ia ma ka waha o ka bepe e puka mai ka oiaio i kekahi manawa: a he oiaio ne. Ina ka poe i lohe iki i ka mele wanana o Hauikalani. ke mele e wanana ana he mau makahiki loihi e hanau ia ana he alii mahope mai nana e nai ka Paemoku a lilo i hookahi, a ua pili a hooke ia keia ma o Kamehameha I. Pela no hoi keia wanana. ke hele aku nei e ko piha. oia hoi ke hulihia puni ana o ka aina mai ko kona ano mua a ano heu aku. Me he la, ua hiki ia kakou ke hoohalike i ka olelo kanaaho ae. e like me ka Kahekili i puana ae ai. e kakali a uhi kapaeleele a kau ka puaa i ka nuku. kii mai i ka aina, ana i olelo aku ai i na elele a Kamehameha. He aho wale @ho @koe o na 'lii, a me he ia, o ke ko ana wale aku no na mea e ike ia ma keia @hope o na olelo a ke Kaula. no ke kai ka aina--oia @hei he au aupuni hou ma ka @mana a hookele ana o na ano o na aupuni @e hoea mai @ana mai ke kai.
---
He hookiki wai @hoeo ka ka Helu I i ke ahiahi Poaono nei, a ua hele kapalulu na ili wai.
Alakai Kekahi Makapo i Kekahi Makapo, Hahaule pu Laua i ka Lua Hookahi.
___
O kekahi keia o na olelo ao maikai loa. e ao mai ana i na mea a pau e hoopono, a e hana pono hoi.
Oiai, ma ka Poaono nei, ua ike ia ka haawina o ke alakai ana o ke kahi makapo i kekahi makapo, oia hoi, ua hoopai ia ka Ilamuku o ke aupuni he $100, mamuli no ia o ka makapo o kahi kakauolelo @Ihuhewa o ua keena la, hui pu iho hoi me ka lalau o kela Lutanela, o ka hooko ana e hoohiki i ka Palapala Hopu, a hoololi ae i palapala e wawahi ai i ko hai hale.
Aole o lakou wale kai haule i keia lua, aka, oia poe no a pau: No ka Ilamuku, he hilinai makou iaia, no kona kuokoa, aka, o ka pilikia wale no, aole i pau pono na opilua a ka makemake.
Nolaila, e kela hupo nui o ka waa pae, mai hana hou oe i na palapala pili kanawai. o poino hou auanei oukou, oiai, eia na niho o ke kanawai la aa oi.
E Mr. Ilamuku, mai hoopunahele i ka hupo o keia ano, o nui auanei ka poino e loaa mai ana, a e hoopau ae i ka poe o keia ano e pono ai.
---
UA HULI HOI MAI NEI.
---
Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Auseteralia i ka la inehinei, i huli hoi mai ai ka ui nohea o ka uka iu anu o Mana, oia hoi ka wahine a ko kakou Kuhina Nui, me ka laua mau kamalei, me na ola kino maikai a makala pua.
He mau nanaina hoomahie kona i wainohia. he mohaha maikai kona mau onohi poniponi, a ua hui ae oia me kana aloha iloko o na kipona a ke aloha kane a aloha wahine.
O ka ma'i nana i hoomailo iaia i na la i hala, ua kaawale aku ia mai iaia aku, oiai na kauka o ka hau oki o Kaleponi i hooikaika ai e loaa iaia ka maha, a ua loaa io no.
A ke hauoli nei oia i kona hanu hou ana i na ea oluolu o kona aina kulaiwi, ka aina makuahine hoi nana i hoopunana iaia iluna o na pono o keia ao.
---
OHUOHU KA MALULANI I NA OHUA
___
Ma ka la inehinei, i kau aku ai he heluna nui o na ohua ma ka oneki o ka Malulani no Kona Kaio puaikalai.
Ua hii pu aku oia i ka wea Kiekie ke Keikialii Kawananakoa, oiai oia i hoohala aku la i kekahi mau la no ua lai ala a Ehu, a ua kau pu aku no hoi kekahi o na pua 'lii kiekie o ua lai la, oia hoi o J.G. Hoapili. O keia kekahi o na koko alii kiekie loa o keia Paeaina, a he kulana keonimana maoli no kona.
He mau lede kekahi no ia malino hookahi, oia hoi o Mrs. Likapeka. Mrs. H. N. Kahulu, Mrs. White, Master Hoapili, a me kekahi poe e ae. O ka huina nui o na ohua kapena he 45, a o na ohua @onoki hoi, he 60 a oi.
A i ka Malulani e liuliu ana no kona haalele iho i ka uwapo. ua kau kou mai la he @niau keonimaua hou. no ka mokuahi Auseteralia @mai @no ka holo ana aku e ike i ke alu a ka wahine, e apa mai la i Wahinekapu, e @lehia mai la hoi ia Maukel@a. O kekahi keia o na huakai piha loa a ka Malulani.
---
Ma ke awakeia Sabati nei, ua huikau ae la na kaa alahao o ka laiua o Waikiki.
HU KA WAI I KE PILI.
---
Ma ka Poaono aku nei i hala, oiai kekahi paina hoolaulea a na ilikea i haawi ia ai mawaho aku nei o ka palena o ke kulanakauhale nei, ua ike ia, ua wili koolau ua ahiahi, he lau pala wale no ka awapuhi.
Ua hu ka wai i ke pili, ua hiki ke loaa i na mea a pau e makemake ana e imi i ka wai hu'i o ke Gini, a pela aku.
O na kuai ana o keia mau wai hoomalule kino, mai na hale mai no ia i hoomakaukau ia no ia hana.
Nolaila, ke olelo ae nei makou, o keia mau hana, aole loa makou i mahalo iki, oiai, he mau hana haihai kanawai ia. ina nae he oiaio keia mau lono, alaila, ua hewa mao li no.
E na kiai o ke aupuni, e makaala loa oukou ma na ano a pau, oia ko oukou mea e hilinai ia ai, a ina aole pela, alaila, ua pono oukou e kapae ia aku, mai na lawelawe oihana ana, oiai, aole e pono e lu wale ia ke dala o ka lehulehu, me keia ke ano o ka hana.
---
UA LILO PIO.
---
Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Ausetaralia i ke kakahiaka o nehinei, ua loaa mai la na mea hou ma kamaka hou loa o na aina mamao, oia keia.
Ua auhee mai nei kela Peresidena o Kili, ua kipaku ia aku oia e ka poe i kapa ia he kipi, aoao lahui.
O ka aoao lahui, oia ka aoao aha olelo, a mamuli o ko lakou makemake ole i na hana a kela Peresidena, wa ala mai ko ka lahui manao kue iaia, a pela i ala mai ai kela kaua kuloko, a o ka hopena nae, oia no ka lanakila ana @o ka aoao i manao ia he kipi.
He wahi mea uuku keia a makou e hoolaha aku nei, aia a loaa ka wa pono, alaila, e huai pau aku no makou.
---
KIU HANU MEA HOU.
---
Oiai ko makou wahi kiu mea hou e hoopanau hele ana i kona wahi kookoo, aia hoi, me he mea la i huki ia aku ma kona pepelao, lohe aku la oia'i kekahi leo wahine, ma ka ia nei hoomaopo aku nae i ke ano o ka @leo, me he leo la no kekahi mea i puluelo i ka wai hoomalule kino.
No ko ia nei ake loa e ike kumaka i ka mea nona ka leo ana e lohe nei; nolaila, ua hooholo iho la oia e hele e ikemaka, aka nae, mamua o kona hiki ana aku malaila, ua lohe pono loa aku la oia i na huaolelo a ua wahine nei; a penei ua mau hua olelo nei a ua wahine la:
"O@ Ua ike no oe, pehea la oe i kiko ole iho ai i ke Keko, a waiho aku la hoi ke Dala Ulaula.
---
NUHOU KULOKO.
---
I ka nana hana no oukou?
Aia ke holopono ala ka hana kanu kope ma Kona i keia mau ia.
Ua hookohu ia aku o Miss L. Moore i kokua kumu no ke kula o Keleaka.
He elua mau kepani holomalu mai ka mahiko mai o Ewa, a eia ke imi ia nei.
Na ka wahine a Mr. Harrison, i ka la 12 e keia mahina, he kaik@uana hine nui mohaha.
Ma ka la inehinei, i hoi aka ai no Kona Kaiopuaikalai ke alii Hoapili Kanehea ma ka ma keahi Malulani.
Eia ke pa'i ia nei he buke @moolelo Hawaii hou, a e makaukau ana i kekahi manawa o keia mau mahina ae,
O Like no a like, me Malu i ke ao, na mele i himeni ia mai ai ma ka Hotele Hawaii, e na keiki puhi ohe i ka ponei.
I keia kakahiaka e ku mai ai ke Kelaudine mai Hilo-hanakahi mai, me ka ohuohu pono no hoi i na lehua o Mokaulele.
Ma ka Hotele Hawaii ka bana kahi i hookaulele ai i ka lakou mau hokeo i ka po nei, a ua nui ka poe i makaikai ae ai malaila.
Mai poina wale i ka hele ana ae e makaikai i na helehelena o Bila Kamaa-ole, i pa'i ia i ke kii ma ka hi o Wiliama, ma Alanui Papu.
E holo aku ana ke kapena o ka Likelike, no ka imi ana i ka oluolu o kona ola kino ma na aina e, a o kapena Aamundsen ke pani ma kona wahi.
He wahi oaniani makani kai iliki iho, ma ke ahiahi onehinei, nana aku ia la, lele liilii ka lehu o kapuahi i kau ua mea o ka puahiohio launa ole.
E lohi loa aku nei oe i Kapalakiko, e laa ia hiki hou ana mai nei ou i kauhale, ua maloo loa kahi wai o ka luaolohe, a ua niho mole ke kia waena o kauhale.
Ua nui ke kolohe e hana ia nei ma ke alanui iluna o Puowaina ma ke kiloi liilii ia ana o ka pohaku io a ianei, e pono e kiai ia a loaa pono ke kolohe.
Mawaho iho o ka halekula kaika mahine o Kawaiahao, ua huli pu iho la kekahi kaa huila --- e kalaiwa ia ana e Mr. J. Carty, a aole he nui o na palapu i loaa iaia.
Ua ike ia aku kekahi mau kanaka e hoomaemae ana i ka pukaaniani o ke Keena o ka Loio Kuhina, me he la, no ka ike ana i ka maemae o ka pukaaniani o ka rumi hookolokolo.
Ua hana ia a maikai ka lua wai auau o na haumana o ke kula nui o Punahou, a mailoko mai ka wai o ke ki'o wai mapuna o Punahou. O kekahi keia o na wahi auau maikai loa ma kela kulanakauhale.
Ke kipa nei kekahi mau makamaka, i kela kauka pake Apana a makou e hoolaha mau nei, a ma ka lakou hooia mai, he pololei e like ma kana e hoolaha nei, he oluolu ma ka launa ana, a he oluolu pu no hoi me ka auhau.
Ma ka po o ka Poakahi nei ao ae Poalua, ua lohe ia aku la ka leo na kolokolo o ka hekili, e hoopaiakuli ana ma na paia kaalelewa o ka lewa, a ua nui ka poe i ike maka i ka lele o na popo ahi i ka lewa, i ka wa a ka pohaku e haluku ana.
Ua lohe mai lakou, aia ka kahi taata holo malu a lakou iwaho e Kahala kahi i kiai ai i na moku pe'a liilii me na moku pe'a wawae ina e pae hewa aku ana ilaila. Ma ke kauoha a kona haku, e hele ana oia ma ke kula kaulana o Waialea, me he la e nui ana kona naauao.
---
OLELO HOOLAHA.
---
NA @HUA HUI MEKANI@NA
E malama ia ana he halawai ua ka Hui Paahana Mekanika ma Hale Huilahui, kihi o Alanui Hopele a me Betela, ma ko ahiahi Poaha, Sepatemaba 17, 1891, hora 7. 28-2ttd. Ma ke kanoha.