Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 310, 27 October 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Lyn Kuda |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
---
MA KE KAUOHA.
---
HOOLOLI I MANAO IA O KE KUMAKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 [xxx] e Kumukanawai a o pakui mai i pauku hou i ke Kumakanawai e kap[xxx]a Pauku 84.
E Hooholoia e ka Me a [xxx]ka Anoololo o ka Aupuni Hawaii.
Panku la Ma keia ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a pe[xxx]e Holuholuia ai ua Pauku la[x]:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolele mamuaoka [x]e ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi Ina e apono oia, e kakauinoa oia. a ma ia mea e lilo ai ia i kanwai; aka, ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu o kona hoole ana maloloko oko lakou buke moolelo, a e hai hou lakou i ka noonoo hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Mei no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no a i kanawai. Maia mau hana ana a e hoom[xxx] oia ke koho ana ma ke kahea ana i [xxx] me na hoole, a e kakau ia ma ka [xxx]e no olelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me k[xxx]oole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no ia i kanawai me he mea la he kanawai i kakaul[x]oa ia e la, ke ole nae e hiki ole ka hoi hoi ana mai mamuli o ka ho[x]k[xxx]e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole [xxx] e li lo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoelolua nei ka Pauku 56. o ke Kumukanawai a Pe[x]ei e heluhelu ia ai ua Pauku la;
Pauku 56. O ke Alii o [xxx] [xxx]o he [x]ane kupu ia no ke Aupuni [xxx] i aku na makahiki he iwakalua-kumamali ana a i noho ma ke Aupuni no ea makahiki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auha[x] i kiki aku i ka ekolu tausani dala mawah[xxx]e o na hi hia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale [xxx] [xxx]neli dala.
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O keia a me keia kane ku ua o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha [xxx] ana, a ina ua hiki aku kona mau ma kahiki i ka iakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apaua no ke koho ana i na 'Lii o ka A[x]a[x]k[xxx] [xxx]la ua kupono oia ke koho i na 'Lii [xxx] [xxx]iaia he kulea na e koho i na 'Lii [xxx] [xxx]aolelo, i kela a me keia koho ana, ina [xxx]."
A e hoolilo a no hoi ka ma[x]ele o ua Pauku ia a penei e heluhelu [x] ia:
"Alua--He waiwai penei koa, ma ke la Paeaina i kunono i ka auh[xxx] ia i emi ole iho ka waiwa[xxx]a malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole p[x]le na loaa maoli iaia keka hi loaa makahiki [xxx] [x]le malalo o eono haneri dala iloko [xxx] makahiki mamua penei iho o k[xxx] [xxx] [xxx]a i kona inoa iloko o na [xxx] i ka [xxx] koho."
Pauku 4. M[xxx] [xxx] [xxx] ia nei ka Pauku 63 [xxx] [xxx] [xxx]ak[x] penei o heluhelu ia [xxx] [xxx]uku[x]a:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lauamakaamana pana ma ka Aha olele, ina aole i koho ia malale a kulike hoi me na hoakaka a[xxx] o keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke l[xxx] [xxx] nei ka Pauku 62 o [xxx] Kumukanawai, a penei e kelu [xxx] ia [xxx] Pauku la:
"Pauku 62. [xxx]kela a me keia kane kapa o ko Hawaii Pa[x]ai i [xxx]kahe Hawaii, Amerika, a he Europa [xxx] a ma ka kaimu ana ina 'ua hoohiki ola e kokua mamuli o ke Kumukanawai [xxx] me na kanawai e like me [xxx] [xxx]kaka ia [xxx] na poe nana a[x]k[xxx] [xxx] a i hoo [x]aa i kona mau [xxx] [xxx] hiki aku ola i na makahiki h[xxx] a i noho ma keia Aupuni [xxx] [xxx]ki hooka hi mamua [xxx] [xxx] ai aka i i[xxx]i ka helu[xxx] [xxx]lima ma ke [xxxxx] Europa [xxxxx] mai o ka ma[xxx] [xxxxx]mo i ko [xxxxx]oe koho [xxxxx]a i hoaka [xxxxx] loaa iaia ke kuleana e hookomo i kookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha oia apana; aka nae o na olele ne ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelanka Europa paha, aole ia e pili i na poe, e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Puku 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la e kapaia pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
"Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha na mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX, Kakauolelo.
Oct. 26, 3ts
---
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E Hooholooia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, ma ke kapae an i na hua olelo "elua haneri me kanaluna" ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo "elima haneri" ma ia wahi, a e heuheluia ua Pauku la penei:
"Pauku 55. E uku ia na Lunamaka ainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la maniua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX, Kakauolelo.
Oct. 26, 3ts
---
NA APANA AINA HOME LIILII MA HAMAKUA.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1. Aia he 48 mau apana ma Ahualoa, a me 14 mau apana ma KAinehe, Hamakua Hawaii, i hookaawaleia no ke kuai ana aku i ka poe e makemake ana e loaa ona apana home e noho ai.
2. E ike ia no na kii o keia mau apana aina maloko o ke Keena Aina o ke KEena Kalaiaina ma Honolulu, a i ole, ma ke keena o C. Williams ma Honokaa, Hamakua Hawaii.
3. Na C. williams e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.
4. O ka poe makemake i mau apa na aina, e nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa'i hakahaka ia, a e loaa no ke kope o ia ane palapala me ka uku ole mai a C. Williams aku.
5. Aole e noonoo ia ke noi a ka poe i loaa mua ke kakou aina.
6. O kela a me keia mea noi, e loaa iaia na makahiki i oe ma ke Kanawai.
7. E ae ia no ka mea noi i umi makahiki e uku ai no ka aina, ma ia manawa, e hookuu ia no ka aina aole e uku i na auhau aupuni.
8. Iloko o hookahi makahiki. ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka apana aina i lilo nou, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena aku i koe o na ma kahiki he umi.
9. Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua ai na la me kekahi pa kupono a paa hoi.
10. He mea pono iaia e hookaa mua mai i kela a me keia hapa ma kahiki i ka uku panee maluna o ke koena kumukuai o ka aina ma ka 5 pa-keneta o ke dala i ka makahiki hookahi. Ua hiki no i ka mea kuai aina ke hookaa i ke kumukuai holookoa a o ka hapa paha, ma kela a me keia wa, a he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11. O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike a pau.
12. Ke haule hope ka hooko ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea e loaa ole ai o ka aina.
C.N. Spencer,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, oct. 20, 1891.
310-4t.
---
NA APANA AINA PA-HALE KUAI MA KA AOAO MAUKA O ALANUI WAILA, A MAWAEO ALANUI MAKIKI A ME KA LAINA O ALANUI KEWALO, MAKIKI, HONOLULU OAHU
HE 33 ka nui o na pa i hoolala ia, ma ka aoao mauka o Waila, a mawaena o ke alanui Makiki a me ka laina o ke alanui Kewalo, Makiki, mawaena ka nui o .75 a .79 o ka eka, a ua makaukau ano no ke kuai.
E lawe ia no na palapala nonoi no keia mau apana aina pahale, ma ke KEena Kalaiaina, ma na kumukuai e hookumu aku ai ke koho ana e loaa ana ma ke ke Keena Aina, e loli ana mai ka $250 a ka $500 no ka pa hookahi, e like me ka nui a me kahi e waiho la.
E hoike mai hoi ka mea noi, he makemake kuai kona me ka manao e kukulu a hoohana hou ana ma ka aina.
He kuike kuai ana, a i ole, he uku hapaha e like me ka makemake o ka mea kuai, a o ke koena, e uku ia ma ka puunaue like ana iloko o hookahi, elua a me ekolu mau makahiki, me ka ukupanee he 7 keneta o ka makahiki, e uku pa hapa makahiki ia.
E hoopuni hoi ka mea kuai i ka aina me ka pa kupono a maikai ilo ko o hookahi makahiki mai ka lilo ana iaia, a e hoomoe i ka wai mai na paipu wai aupuni mai.
E hoopuka ia aku no na Palapala Sila no ka aina ma ke kaa pau ana mai o ke dala. E ike ia no ke kii o keia mau aina ma ke Koena Aina a me na makaka ana a pau.
Aneane e hoomoe ia aku na alanui, a e hoomoe ia na paipu wai o ke alanui e pili ana i keia mau pa aina ma keia manawa mamua koke iho.
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 4. 299-10tsd.
---
Mai poina i ka aha m[x]le ma Kau makapili i keia poi o ke Keikialii Kawananakoa kekahi [x]e himeni mai ana me ka leo nahenahe pu no hoi o kekahi [x]au lede. He 25 keneta ka aku kome.
---
KA LEO O KA LAHUI.
---
JNO. E. BUSH.
Luuahooponopono a me Pauku.
---
POALUA, OKATOBA 27, 1891.
---
He Halawai Makaainana me ka Hui Lahui Liberala.
---
Mamuli o na a'oa'o ana a kekahi poe o huki [xxx] ka Peresidenu o ka Hui Kalaiaina, John A. Akina, ua hoopau wale ia ae nei kekahi mau lala o ke Komite Hooko, a ke okomokomo ia aku nei kekahi mau inoa e. Ua hoopau ia o R.W. Wilikoki, John E. Bush, J. Nawahi a me J. Kalaehao.
A ma ko lakou wahi, ke hookomo ia mai nei o Kale Hapakini. He hana kue keia i ka pono o ka lahui, a he alakai ana ia kakou me lalo o na hana a na hole o ka aoao hoomaemae, a me na haole uuku e ake mai ana e kaihi i ka mana ma ko lakou mau lima. He luna aupuni o Hapakini, a he hoomaemae, a ma keia mea, aole he kupono e lilo oia ma ka aoao o ka lahui, e hui aku me ke Komite Kalaiaina me ke komite o ka hui Mekanika.
No keia mau hana lapuwale e hoohana ia nei maluna o J.A. Ka-Kahoonei, me kona hoopiliwale wale a puni wale, ke poloai aku nei makou, na lunamakaainana o ka lahui, e hele ae e hui ma ka hale Robikana, ma ke kihi o alanui moi a me Nuuanu i keia ahiahi hora 7:30.
Jno. E. Bush.
R.W. Wilikoki.
J. Nawahi.
---
NA KOKUA MA'I ILOKO O KE KULANA KAPEKEPEKE.
---
Mr. Lunahooponopono, Aloha oe:
E oluolu mai kou ahonui e lawe aku i keia poomanao e kau ae la maluna, i ke mai ai na kini o kaua e noho mai la mai ka la puka i Ha'eha'e, a ka welona la i Lehua.
Eia wau he ma'i lepera, e noho ana ma na palena hoanoano o Ka laupapa-waena, kahi hoi a ko'u hoa loha i kau nui ai ka weli e noho ia ma ke kapitala alii o Honolulu, a no'u hoi na makahiki ekolu o ka noho ana ma keia aina, a ua maa a kamaaina au i koonei noho ana, aole loa au i ike i kekahi hana i ku i ka walohia i hanaia i na kokua, e like me ko keia wa.
O na kokua, ua hele mai lakou mahope o na ma'i me ke apono ana o ka Papa ola, e hele lakou a make ka lakou mau ma'i; eia nae na mare hou aku lakou i mau ma'i hou na lakou, mahope o ka make apa o ka lakou ma'i o ka hele ana mai. Ma ke ano na loohia like i ka ma'i.
A ke ike nei makou, ua puka ae ka olelo hoolaha a ka Papa Ola ma o kona Luna Nui la, e hoike ana, o na kokua a pau i make ka lakou ma'i, e kipaku ia lakou mai ka Panalaau aku, ae mana no na hoolaha la mai Oct. 15 aku a hiki i ka piba ana o na mapxxx[a elua. Me ke kauoha pu [xxx]i no o na Papa Ola la, e holo na kokua a pau i ke keena o ka Papa Ola ma Honolulu, a ina paha e hooko ike na kokua alaila, e k[xxx]o make ana ka Papa Ola e hopu i na kokua ma'i no ke komohewa i ke ai a o ka Papa Ola.
Nolaila, ma keia hoopuka ana o Papa Ola i kana hoolaha, ua ili iho maluna e na kekaa he haawina o ke kuumaha, a me na ma'i ou e u ana ia lakou iho, oiai ua loihi no hoi ka manawa o ka noh'na kamaaina maoli no. No ka mea, ua umi makahiki loihi o ka noho ana o kekahi poe kokua, a emi mai hoi ko kekahi poe, a ua kuonoono [xxx]aoli no ka noho ana o keia aina malihini. No ko lakou mau pono mawaho ua pau i ke kuai ia, no ka manao e hele a make mahope o kana ma'i.
A o na kokua i mare hou i na mare hou i na ma'i, ua manao au, ua mana loa na kanawai o ko, kakou aupuni, oia nae, ke ike nei au he mana loa na rula o ka Papa Ola e hookaawale i ka noho mare ana o kekahi poe. Ua kuhihewa loa ia kou mea kakau, o ka Aha Kiekie wale no la ka mana e hookaawale i ka mana o ka mare; oia ka o ka Papa ola no kekahi mana.
He hana kupono anei keia a ka Papa Ola? Aole, aole loa i kupono. A ma kahi e olelo ana, e holo na kokua i palapala no lakou i Honolulu, he makehewa ia kauoha a ua Papa Ola la, a loaa ole ka hoi ka palapala i na kokua o waho e noke mai nei i ke noi, a me ka haawi ia mai no o na palapala ae holo o ke ano apuka haahaa loa i kekahi kokua wahine; a me ka hooia mai no o ka lehelehe o ua Papa ola la e hele i Kalawao, a maloko o ka palapala, aole mana. "He Okea ka i'a a Umiamaka." Okiloa aku paha lakou nei.
O na kokua e manao ia nei e kipaku, o lakou no kekahi poe e lawe lawe nei i na hana o ka Papa Ola; oia hoi ka lole ana i ka bipi, hana ana i ke pa'i-ai, pelena, laiki a pela aku, a o lakou ka poe nana e hoolawa nei ia makou.
Aole paha o ke kipaku ia lakou, kai no o ka imi mai i ke ola, eia ka o ke kipaku. Ua ike au ma ka nupepa, aia ma Papaikou kekahi kauka, ke lapaau la i kekahi poe mai a ke olelo la oia, he ola no i na kau ka a pau ka ma'i lepera, ke olelo ke aupuni o ke kauka e lapaau ana a ola ka ma'i lepera oia ka ke aupuni e uku ai.
Aole hoi e like me keia poe kaukaka lilo mauwale o ke dala. Eia ma ka Panalaau kekahi kauka ina e kii aku oe i ka laau, ninau mai la:
"Aha ka pilikia?"
Ua ike mai no hoi i ka pilikia e hele aku ana a kaumaha o luna; ninau mei no. Kai no hoi o ka lapaau mai makepono ke dala o ke aupuni. Eia ka o ke hipaku i na kokua.
O na kokua oia ka mea e pono ai a ina o na ma'i ke lole ana i ka hipi, alaila, e hiu ana ka palahehe me ka io o ka bipi poho ole, alaila, nana kee mai lakou nei ae. Nolaila, ke ike lea mai ia oukou i keia mau hana a keia Papa Ola nawaliwali. He manao ko'u aole i pilikia ka P[x]nal[xxx] i na kokua, oini na lakou no e imi nei i wahi pop[x] no la a o lakou no ka ka Papa Ola e hoouna nei e pu i ka pali e oki wahie ai no kahi uku he $6.00- o ka palia. A[x]oa[x] ho nae paha ua Papa Ola la, he hiki loa i kona [x]iau li[xxx] ke pii il[xxx] [x] [xxx]a pau a ua nihinihi nui [xxx]le [xxx]ki [xxx] ai, a oia ka mea i hoopuka ai i kana hoolaha kipaku i na kokua.
Ua hooholoia e ko kakou kanawai o ka makahiki 1890, aole mana i na luna o ka Papa Ola e kipaku i na kokua, aole no hoi i h[xxx]ia i mua o kekahi Lunakanawai, a kipaku [xxxxx] -koke mai nei ka wa koho balota, nolaila, e na moh[x] e ho[xxx] balota ana e nana mai [x]uk[x]a i k[xxx].