Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 312, 29 October 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Kekai Robinson |
| This work is dedicated to: | Maiau Kalani Kawaiola Pili Robinson |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAO IA O KE
KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. Ma keia ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluheluia ai ua Pauku la:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka lilo ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanwai; aka, ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu o kona hoole ana maloloko oko lakou buke moolelo, a e hai hou lakou i ka noonoo hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no ia i kanawai me he mea la he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e lilo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamalima a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu a he waiwai kona iloko o kela Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o eono haneli dala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia kona inoa ma ka pana inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia he kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae;"
A e hoolilo ia no hoi ka mahele o ua Pauku la a penei e heluhelu ia ia:
"Alua-He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala iloko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookom ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana pana ma ka Aha olelo, ina aole i koho ia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana o keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na poe nana e koho i na 'Lii, a i hookaa i kona mau auhau, a na hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa paha, (ina i hanau ia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakaka ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha oia apana; aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he luhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano he hoololi i na Kumukanawai la e kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
"Pauku 88. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oihana mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au na hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo "elua haneri me kanalima" ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo "elima haneri" ma ia wahi, a e heluheluia ua Pauku la penei:
"Pauku 55. E uku ia na Lunamakaainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
NA APANA AINA HOME LIILII MA HAMAKUA.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1. Aia he 48 mau apana ma Ahualoa, a me 14 mau apana ma Kainehe, Hamakua, Hawaii, i hookaawaleia no ke kuai ana aku i ka poe e makemake ana e loaa ona apana home e noho ai.
2. E ike ia no na kii o keia mau apana aina maloko o ke Keena Aina o ke Keena Kalaiaina ma Honolulu, a i ole, ma ke keena o C. Williams ma Honokaa, Hamakua, Hawaii.
3. Na C. Williams e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i na mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.
4. O ka poe makemake i mau apana aina, a nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa'i hakahaka ia, a e loaa no ke kope o ia ano palapala me ka uku ole mai a C. Williams aku.
5. Aole e noonoo ia ke noi a ka poe i loaa mua ko lakou aina.
6. O kela a me keia mea noi, e loaa iaia na makahiki i oo ma ke Kanawai.
7. E ae ia no ka mea noi i umi makahiki e uku ai no ka aina, ma ia manawa, e hookuu ia no ka aina aole e uku i na auhau aupuni.
8. Iloko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka apana aina i lilo nou, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena aku i koe o na makahiki he umi.
9. Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua aina la me kekahi pa kupono a paa hoi.
10. He mea pono iaia e hookaa mua mai i kela a me keia hapa makahiki i ka uku panee maluna o ke koena kumukuai o ka aina ma ka 5 pa-keneta o ke dala i ka makahiki hookahi. Ua hiki no i ka mea kuai aina ke hookaa i ke kumukuai holookoa a i ka hapa paha, ma kela a me keia wa, a he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11. O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike a pau.
12. Ke haule hope ka hooko ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea e loaa ole ai o ka aina.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 20, 1891. 310-4t.
NA APANA AINA PA-HALE
KUAI MA KA AOAO MAUKA O
ALANUI WAILA, A MAWAE-
O ALANUI MAKIKI A ME KALAINA
O ALANUI KEWALO,
MAKIKI, HONOLULU OAHU
HE 33 ka nui o na pa i hoolala ia, ma ka aoao mauka o Waila, a mawaena o ke alanui Makiki a me ka laina o ke alanui Kewalo, Makiki, mawaena ka nui o .75 a .79 o ka eka, a ua makaukau ano no ke kuai.
E lawe ia no na palapala nonoi no keia mau apana aina pahale, ma ke Keena Kalaiaina, ma na kumukuai e hookumu aku ai ke koho ana e loaa ana ma ke ke Keena Aina, e loli ana mai ka $250 a ka $500 no ka pa hookahi, e like me ka nui a me kahi e waiho la.
E hoike mai hoi ka mea noi, he makemake kuai kona me ka manao e kukulu a hoohana hou ana ma ka aina.
He kuike kuai ana, a i ole, he uku hapaha e like me ka makemake o ka mea kuai, a o ke koena, e uku ia ma ka puunaue like ana iloko o hookahi, elua a me ekolu mau makahiki, me ka ukupanee he 7 keneta o ka makahiki, e uku pa hapa makahiki ia.
E hoopuni hoi ka mea kuai i ka aina me ka pa kupono a maikai iloko o hookahi makahiki mai ka lilo ana iaia, a e hoomoe i ka wai mai na paipu wai aupuni mai.
E hoopuka ia aku no na Palapala sila no ka aina ma ke kaa pau ana mai o ke dala. E ike ia no ke kii e keia mau aina ma ke Keena Aina a me na hoakaka ana a pau.
Aneane e hoomoe ia aku na alanui, a e hoomoe ia na paipu wai o ke alanui e pili ana i keia mau pa aina ma keia manawa mamua koke iho.
C. N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 4 299-10tsd.
Ke kauoha ia aku nei na luna lawe nupepa a pau o KA LEO, e hoihoi mai i na pepa o ka la 11, 14, 15, 16, 17 o Sepatemaba, ina he mau helu koe o keia mau la ia oukou.
Ma ke Kauoha.
KA LEO O KA LAHUI,
J N O. E. BUSH,
Lunahooponopono a me Puuku.
POAHA, OKATOBA 29, 1891.
O KA LOKAHI ILUNA O KA PONO,
OIA KA IKAIKA.
O ka Lokahi, oia ka ikaika, oia ka mana, oia ke kuokoa a oia hoi ka mea e mau ai o ke ea o ka aina i ka pono.
E na hoa makaainana, ka poe no lakou na kupuna i eha ai ka ili i ka imi ana i neia mea he aina, ka poe hoi iloko o na kipona a ka ehaeha o na la i aui wale aku la, eia kakou ke hookokoke aku nei ma ka ipuka o ke kahua mokomoko, o ka holo balota, a maluna o ia kahua e ike ia ai, owai auanei la ou e Hawaii ponoi e kumakaia ana i kona aina makuahine, kona one oiwi hoi?
Auwe! ehaeha wale ke lohea ia ae, he kanaka ili ulaula no ka mea nana e kumakaia nei i kona aina makuahine, kona one oiwi, kona nohoalii, ua huli aku la oia ma ka aoao o ka poe kakaikahi, a haalele mai la i kona lahui oiwi, kona koko, kona ikaika a me kona mau hoaloha.
Nolaila, e na Hawaii ponoi, e akahele loa kakou, mai puni wale i na pahele a ka poai ake hanohano, ake dala a ke hoi e kinai ia oe e Hawaii oiaio, oiai, eia lakou 'la me na apu koheoheo o Ka-make-loa!
Oiai hoi, ke ake mai nei lakou e kinai ia oe e Hawaii aina, Hawaii Lahui a me Hawaii aupuni, a e kapae loa ae ia oe mai na papalina aku o kou aina i aloha ai. Nolaila e ka poe i aloha i kou aina oiwi, eia ka mana a nou e kaana ai nou iho, e u-i ai a e ninau ai, o ka aoao hea la ka aoao e aloha ana i ka aina hanau, kona lahui a me kona Nohoalii.
Eia ka puana a ka moe o ka aoao Lahui Liberala, oia ka i aloha ia oe e ka lahui Hawaii, oiai hoi, aole ona nana ma ka waiwai a me ka hanohano a ma na ano e ae hoi, aka, aia keia aoao ke nana aku nei maluna o ke kahua o ke kaulike, a maluna hoi o ia kahua, e ike ia ai ka pono o na mea a pau, mai ka Moiwahine a hiki ia kakou na makaainana, oia kona kahua kalaiaina a hooponopono aupuni hoi.
Nolaila, e hoomanao i keia, o ka "Lokahi" oia ka ikaika, a na ke Akua e kokua mai ia oe e Hawaii oiaio, a "E mau ke Ea o ka Aina i ka Pono." A e mau hoi ka welo ana o kou hae nani, me ka mau hoi o ke o ana o kou inoa,-"O Hawaii no ka Oi."
HE HANA KUE KANAWAI.
He leta kai loaa mai ia makou mai Hilo mai e hoike ana ua leta la i ka hana a kekahi mau Luna Aupuni o Hilo, penei:
Ma ka la 16 o Okatoba nei, ua komo aku kekahi mau makai ma ka hale o Hana Makaena ma Puuoo Hilo, me ke kuleana ole; oiai, aole he palapala hopu, a aole no hoi he palapala huli, a he nele loa maoli no aka, ua hoopoino ia kela hale o keia poe ha'iha'i kanawai, oiai hoi o ka mea ka o ua poe kue kanawai nei i hiki ai ilaila, e hopu ka i ka @ pake a keia @ no ka hewa pili waiwai, eia nae aole he mea i loaa.
O ka nui o keia poe, ehiku lakou ua kue ia e lakou ka maluhia o ka hale o keia wahine, a ua kue pu ia no hoi ke Kumukanawai:
Pauku 1. Ua haawi mai ke Akua i na kanaka a pau, he mau pono e pili paa loa ai ia lakou, oiai hoi, o ke ole o ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono e loaa @ ai, a e maluhia i'o ai ka waiwai, a e imi aku ai i na mea e maluhia io ai ka noho ana.
Aka, aole loa keia poe e hele maluna o ke kahua kanawai, aka, ua apakau ae nei i ka pali hiolo.
Pauku 12. E malu no kela a me keia kanaka, a ma kona kino a me kona hale a me kana mau hana, kana mau palapala a me kona waiwai aole e hopu ia a aole hoi e huli ia me ke kumu ole; a aole hoi e hoopuka ia ka palapala kena, ke maopopo ke kumu pono ma ka hoohuoi a ma ka hoohikiia e ka mea nana i hoopii, a e hoakaka ia iloko o ua palapala nei, kahi e huli ia, a me na kanaka a mea e ae paha e hopu ia.
Aka, ma ka hoike a keia leka ia makou, ua nele loa lakou i na mana a pau ma ke kanawai, ina nae o ka oiaio keia, alaila, ke hoike aku nei makou, ua kue maopopo ia ke Kumukanawai a me na kanawai.
E nana ma ka mokuna 49, pauku 10. Ina he mea e pono ai ke komo ana iloko o kekahi hale, a ua hoole ia ke komo ana, alaila, e komo no ka luna nana e hopu, ma ka wawahi ana i ka puka a me na mea e paa ai a pela aku. Aka, aole loa ia mea i ike ia a i lohea ia hoi, he nele loa no; o ka mea i ike ia, he hana kue kanawai, a he komohewa ke ano, ina e unu ia ae ana imua o ke kahua kanawai, he uwe iho ko Kanepuniu i ka wela o ka la. E hoopololei i ka hana e pono ai, mai ha'iha'i wale i ka mea make wahi a Paulo.
Ua hookohu ia aku o Mr. W. H. Daniels, i Kakauolelo no ka Aha Kaapuni Elua o Maui. E hoomaka ana oia e lawelawe i kana apana hana ma ka la 1 o Novemaba.
Ua makemake ia na Luna lawe pepa a pau o ka LEO O KA LAHUI, e hoihoi mai i na helu o na la, 19, 20, 26, 27 o Okatoba nei, ma keia keena nei; ina nae he mau helu koe ia oukou.
Ua makemake ia na Luna Lawe Pepa a pau o ka LEO a me ka OIAIO, e akoakoa mai ma ke keena nei, i ka hora 10 a. m., o ke kakahiaka Poalima, no ka noonoo ana i kekahi hana i manao ia.
E na Luna Lawe Pepa o ka LEO O KA LAHUI, ke hai ia aku nei ka lohe ia oukou, ina he mau helu koe o ka la 3 o Augate nei, oia hoi ka Poakahi mua, alaila e pono e hoi hoi mai i keia keena.
Ua makemake ia na lala a pau o ka Hui Aloha Aina, e akoakoa mai ma kahi o ka Peresidena, ma ka Poaha, la 20 o keia malama i ka hora 10 a. m.