Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 313, 30 October 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Toni Lynne Kaefferlein |
| This work is dedicated to: | Anake Lolena insperation |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANOA IA O KE KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoolohi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hooholoia a@ ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. Ma keia ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heleheluia ai ua Pauku ia:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka lilo ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi lua e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ma aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pa o kona hoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Moi mo ke kakauinoaia ana. alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke mo olelo i ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no ia i kanawai me he mea la he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoi hoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e li lo i kanawai."
Pauka 2. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 56. o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauka 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamali ma a i noho ma ke Aupuni no na makahi ki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hi hia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o eono haneli dala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauka 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane ku na o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina ua hiki aku kona mau ma kahiki i ka iwakalua, a na hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kupono oia ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia he kulea na e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae;"
A e hoolilo ia no hoi ka mahele o ua Pauku la a penei e heluhelu ia ia:
"Alua- He waiwai ponoi kona ma ke ia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala iloko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana paha ma ka Aha olelo, ina aole i koho ia malale a kulike hoi me na hoakaka ana o keia Kumuanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na poe nana e koho i na 'Lii, a i hoo kaa i kona mau anhau, a na hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hooka hi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa naha, (ina i hanau ia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i ko inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoaka ka me ke kanawai, alaila, ua loa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunama kaainana paha o a apana; aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua@ ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he lehelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukana wai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakon ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakuiia@ aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano he hoololi i na Kumukanawai la e kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
"Pauku 83. Ua hike i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Ka nawai i manao ai ua kupono no ka hooponopono aua a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha na mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3 ts Kakauolelo.
HE HOOLOLI I MANOA IA.
No ka Pauka 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauka 55 o ke Kumuka nawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo "elua haneri me kanalima" ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo "elima haneri" ma ia wahi, a e heluheluia ua Pauku la penei:
"Pauka 55. E uku ia na Lunamaka ainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hookoloia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX.
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
NA APANA AINA HOME LIILII MA HAMAKUA.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1. Aia he 48 mau apana ma Ahualoa, a me 14 mau apana ma Kainehe, Hamakua Hawaii, i hookaawaleia no ke kuai ana aku i ka poe e makemake ana e loaa ona apana home e noho ai.
2. E ike ia no na kii o keia mau apana aina maloko o ke Keena Aina o ke Keena Kalaiaina ma Honolulu, a i ole, ma ke keena o C. Williams ma Honokaa, Hamakua Hawaii.
3. Na C. Williams e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1,00 mai ka mea noi aku.
4. O ka poe makemake i mau apa na aina, e nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa'i hakahaka ia, a e loaa no ke kope o ia ano palapala me ka uku ole mai a C. Williams aku.
5. Aole e noonoo ia ke noi a ka poe i loaa mua ko lakou aina.
6. O kela a me keia mea noi, e loaa iaia na makahiki i oo ma ke Kanawai.
7. E ae ia no ka mea noi i umi makahiki e uku ai no ka aina, ma ia manawa, e hookuu ia no ka aina aole e uku i na auhau aupuni.
8. Iloko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka apana aina i lilo nou, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena aku i koe o na ma kahiki he umi.
9. Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua ai na la me kekahi pa kupono a paa hoi.
10. He mea pono iaia e hookaa mua mai i kela a me keia hapa ma kahiki i ka uku panee maluna o ke koena kumukuai o ka aina ma ka 5 pa-keneta o ka dala i ka makahiki hookahi. Ua hiki no i ka mea kuai aina ke hookaa i ke kumukuai holookoa a o ka hapa paha, ma kela a me keia wa, a he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11. O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike a pau.
12. Ke haule hope ka hooko ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea e loaa ole ai o ka aina.
C. N. Spencer,
Kuhina Kalaaina.
Keena Kalaaina, Oct. 20, 1891.
310-4t.
NA APANA AINA PA-HALE KUAI MA KA AOAO MAUKA O ALANUI WAILA, A MAWAEO ALANUI MAKIKI A ME KA LAINA O ALANUI KEWALO, MAKIKI, HONOLULU OAHU.
HE 33 ka nui o na pa i hoolala ia, ma ka aoao mauka o Waila, a mawaena o ke alanui Makiki a me ka laina o ke alanui Kewalo, Makiki, mawaena ke nui o .75 a .79 o ka eka, a ua makaukau ano no ke kuai.
E lawe ia no na palapala nonoi no keia mau apana aina pahale, ma ke Keena Kalaiaina, ma na kumukuai e hookumu aku ai ke koho ana e loaa ana ma ke ke Keena Aina, e loli ana mai ka $250 a ka $500 no ka pa hookahi, e like me ka nui a me kaki e waiho la.
E hoike mai hoi ka mea noi, he makemake kuai kona me ka manao e kukulu a hoohana hou ana ma ka aina.
He kuike kuai ana, a i ole, he uku hapaha e like me ka makemake o ka mea kuai, a o ke koena, e uku ia ma ka puunaue like ana iloko o hookahi, elua a me ekolu mau makahiki, me ka ukupanee he 7 keneta o ka makahiki, e uku pa hapa makahiki ia.
E hoopuni hoi ka mea kuai i ka aina me ka pa kupono a maikai ilo ko o hookahi makahiki mai ka lilo ana iaia, a e hoomoe i ka wai mai na paipu wai aupuni mai.
E hoopuka ia aku no na Palapala Sila no ka aina ma ke kaa pau ana mai o ke dala. E ike ia no ke kii o keia mai aina ma ke Keena Aina a me na hoakaka ana a pau.
Aneane e hoomoe ia aku na alanui, a e hoomoe ia na paipu wai o ke alanui e pili ana i keia mau pa aina ma keia manawa mamua koke iho. C. N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 4. 299-10tsd
HOOLAHA NO KA PA AUPUNI MA HAMANAMANA, KALAOA, N. KONA HAWAII.
I kulike ai me ka pauka 1, mokuna XXXV o na kanawai o 1888, i keia la, ua hoololi au i kahi e ku ai
ka pa aupuni o Hamanamana, Kalaoa, Kona Akau, Hawaii, aia ma kekahi aina pa aupuni e waiho nei ma ka aoao makai o ke alanui aupuni a e pili ana i ka hale o C. K. Kapa ma Kohanaiki, Kona Akau, Hawaii. C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Okatoba 27, 1891.
313 - d3ts.
I keia la i hookohu ia aku ai o SAMUEL E. KAIUE ESQ., i Notari no ka lehulehu, na ka apana hookolokolo elua o ke Aupuni.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Okatoba 26, 1891
313 - d3ts.
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POALIMA, OKATOBA 30, 1891.
Halawai Hui Kalaiaina.
Na Hana Hoopunipuni.
He nui na hana hoopunipuni a makou i lohe ai e kuhikuhi ia nei maluna o J. A. Kahoonei. Mohope o kona ae ana e haalele i kona noho Peresidena ana no ka Hui Kalaiaina, ua koho ia o Hon. R. W. Wilikoki i Peresidena no ka Hui Kalaiaina, a o Mr. Kahoonei he Hope Perisedena a Puuku. Ua ae mai keia mau Luna Nui i keia mau kulana, a eia ka ke hana papalua nei o John Akina Kahoonei. Nolaila, mamuli o keia mau hana ua kupono i ka Hui Kalaiaina ke hui ae ma keia ahiahi ma ka rumi halawai maluna o Robikana Hali, ma Alanui Moi me Nuuanu, hora 7:30.
HE PERESIDENA HOU KO KA HUI KALAIAINA.
Ma ka halawai a ka aoao Lahui i malama ia ai ma ke ahiahi o ka la 27 o Okatoba nei, e like me ia i hoolaha ia ai, ua ike ia ka ulumahiehie o ka poe aloha aina oiaio i akoakoa ae i ua halawai ala.
Ua wehe ia ka halawai e ka Hon. J. E. Bush, a nana i hoike mai ke kumuhana ano nui o ua halawai ala, oia hoi:
Heaha la na kumu nui i kapaeia o Hon. R. W. Wilikoki, Hon. J. Nawahi, Hon. J. E. Bush mailoko o na Komite Hooko o 15 lala o ka Hui Kalaiaina?
Ua hoakaka mai o J. E. Bush i na kumu nui o ko lakou kapae ia ana ua makau ka ka poai kaihi mana ia lakou, ko oukou mau wahaolelo e ka lahui, a oukou hoi i koho ai me ka lokahi, o ike ia auanei na hana apuka a keia poai, nolaila, holo ae nei lakou ma o J. A. Kahoonei ka Peresidena o ka Hui Kalaiaina e pelo ai, me ka olelo mai e hui aku me lakou i ka Poakolu, a ka la 4 o Novemaba, alaila, hookomo hou aku i ua auna lokoino nei.
A ua hoakaka pu mai no hoi oia i na mea ano nui e pili ana i keia hana apuka, a ua ike ka lehulehu, he hana kolohe keia, a ua kamailio mai oia ma na olelo elua, a ua nui ka hauoli o ke anaina.
Pau kana kahea ia o J. Nawahi. Hoakaka mai oia i kona manao me kona olelo pu mai, eia ka Hui Kalaiaina makua ke huki ia nei e ka Hui Alakai Hewa mahope o kona puapua me ka manao e alakai makapo ia kakou a pau, a he nui aku na olelo waiwai ana i huai pau mai ai.
Noi mai o Mr Kahoonei e ae ia aku oia e kamailio, a ua ae ia, ua hoike mai oia, aole loa i maopopo iki ia'u ke kumu i kapae ia ai o na koo o ka lahui, aka, ua noi ia mai au e ka Hui Mekanika e hui aku me lakou i ke ahiahi Poakolu ae, aka, aole no au i ike heaha la ko lakou manao, a pela aku.
Ku mei o Mr. Kanealii a noi mai i ka lunahoomalu e ae ia aku oia e kamailio a ua ae ia.
Ua waiho ae oia he ninau ia Mr. Kahoonei, e hoike mai oia, heaha la na kumu nui i kapae ia ai o keia mau keonimana mai ka noho ana he mau Komite Hooko no ka Hui Kalaiaina?
Pane mai o Mr. Kahoonei, aole au i maopopo i na kumu i kanae ia ai, aka, aole nae i kapae loa ia.
Noi mai o Hon. J. K. Kahookano e ae ia aku oia e kamailio, a ua ae ia. Olelo mai oia aole e pono e koho koke ia ka Peresidena, Hope Peresidena, ka Puuku a me ke Kakauolelo, oiai aole ia he hana naauao, oiai wahi ana, o ka Mr. Nawahi i hoike iho nei e koho koke ia keia mau luna nui o ka Hui Kalaiaina, ke hoike aku nei au aole e hiki, oiai eia no o Mr. Kahoonei ka Peresidena o ka Hui Kalaiaina.
Noi mai o J. L. Kaulukou e ae ia aku oia e kamailio mai oia maluna o ka Hui Kalaiaina, a me ka lawe mai i na olelo ano ole a nou mai imua o ke anaina, me ka olelo mai i ke kapae ia ka o Wilikoki ma mai ka nohe hoa ana no ke Komite Hooko o ka Hui Kalaiaina, no ko lakou ike ia ana ka he poe hole balota, oia ka ke kumu i kapae ia ai, a wahi ana, he hana naauao ka ia, a oia ka makou i haohao ai, ina oia ke kumu, alaila, heaha ke kumu o ko Mr. Kalaehao kapae ia ana, no ka holo balota no anei?
Eia ka pane, aole no ia kumu, aka, no ka makau o ka Aoao Hoomaemae o ike ia ka lakou mau hana apuhi, nolaila hele ai e pelo ia Mr. Kahoonei, me na maka keleawe o ka hookamani.
Ma o Mr. Kaulukou ua ulu mai ke pioloke o ke anaina a mamuli o ka ike ana o ka lunahoomalu i ka hala hu loa o ua hoa nei, oia kona wa i ku mai ai a olelo mai. Ia e noho oe ilalo, a i ole pela e kaiehu aku no au ia oe iwaho, ua hoopupu ike no, aka, ua ikaika loa na olelo a ka lunahoomalu, R. W. Wilikoki a me na leo ikuwa o ke anaina, a ua noho okoa ilalo.
Ia wa i ku mai ai o Wilikoki ka lunahoomalu a kamailio mai la, he mea pono ia J. A. Kahoonei e waiho mai i kona noho Peresidena ana no ka Hui Kalaiaina, a e hoike mai oia i kona manao maikai iwaena e keia anaina, ina nae oia he aloha io oia i kona aina, kona lahui, a pela aku.
Ua ku mai o Mr. J. A. Kahoonei a hoike mai ua ae au e waiho aku i ko'u noho Peresidena ana no ka Hui Kalaiaina, a e noho au ma ke ano he lala no ka Hui, ua aponoia.
Koho ana i na Luna Nui.
Koho ia o Hon. R. W. Wilikoki i Peresidena, Mr. J. A. Kahoonei i Hope Peresidena me Puuku, Solomona Kahoohalahala i Kakauolelo.
Koho ana i na poe nana e haku i ke Kumuhanawai a me na Rula no ka Hui Kalaiaina.
John E. Bush, Lunahoomalu, J. Nawahi a me L. W. P. Kanealii na lala, ua koho lokahi ia lakou e ka halawai, a na keia mau keonimana e haku i ke Kumukanawai a me na