Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 314, 2 November 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Francine Frost |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
------------------------------------------------------
HOOLOLI I MANAO IA O KE KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48,56,59,62, a me 63 o ke Kumu kanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka lilo ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi ma e apono oia, e kakauinoa oia, aole oia ia kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaoleio a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noenoe hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei i ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke mo olelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he uni (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaikla e lilo no ia i kauawai me he mea la he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoi hoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e li lo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 56. o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua--kumamali ma a i noho ma ke Aupuni no na makahi ki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupui i kupono i ka auhau i hiki akui ka ekolu tausani dala mau aho ae o na hi hia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malaie o eono haneli lala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane ku pa oko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina ua hikiaku kona mau ma kahiki, ka iwakaina, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho naa i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kupono oia ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia he kulea na e koho i na 'Liio ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae;"
A e hoolilo ia no hoi ka mahele o ua Pauku la a penei e heluhelu ia ia :
"Alua--He waiwai ponoi kona ma ke ia Pacaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia keka he loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala iloko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana pana ma ka Aha olelo, ina aole i koho ia malalo a kulike hoi, me na hoakaka ana o keia Kumuanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e helugelu ia ai ua Pauku la.
:Pauku 62. O kela a me keia kane kupu o ko Hawaii Pacainu, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na poe nana o koho i na Lii, a i hoo kaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, ai noho ma keia Aupuni me ka makahiki hooka hi manua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka helugelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa naha. (ina i hanaii ia mahone mai o ka makahiki 1840,) a ina na hookom i ko inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona anane e like me ka mea i hoaka ka me ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi baiota no ka Lunamakaainana a mau Lunama Kaainana paha o a apana i aka nae o na olelo ne ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he luhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia. Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukana wai, ina e hoopaa lakou i ko ladou inoa a koho bailota lakou ma ke koho mua ana malalo l keia Kumukanawai, ian e hoopaa lokou i ko lakou inao a koho ha lota Iakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauki hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la o kapaia Pauku 83, a penei e helehelu ia ai na Pauku hou la:
Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupoo no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupiuni no ka hana ana i na hana oihana maiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupaliena i ka manawa e noho ai malokoo ke Aupuni oia poe limahana oia na mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila manua ae ma ke Heluhelu Ekoulu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M.H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
----------------------------------------------------------------------
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka Pauku 55 o ke Kumukanawai 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E Hooohlaoi e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, me ke kapae ana i na hua olelo "elua haneri me kanalima" ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo " elima haneri" ma ia wahi, a e helugeluia ua Pauku la penei:
"Pauku 55. Euku ia na Lunamaka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko aeo ka waihona dala o ke Auppuni aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hou e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri nokela a me keia au o na makahiki elua."
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekoulu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M.H. 1890.
CHARLES WILCOX,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo
--------------------------------------------------------------------
NA APANA AINA HOME LIILII MA HAMAKUA.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1. Aia he 48 mau apana ma Ahualoa, a me 14 mau apana me Kainehe, Hamakua Hawaii, i hookaawaleia no ke kuai ana akui ka poe e makemake ana e loaa ona apana home e noho ai.
2. E ike ia no na kii o keia mau apana aina maloko o ke Keena Aim na o ke Keena Kalaiaina me Honolulu, a i ole, ma ke keena o C. Williams ma Honokaa, Hamakua Hawaii.
3. Na C. Williams e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.
4. O ka poe makemake i mau apa na aina, o nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa'i hakahaka ia , a e loaa no ke kope o ia ano palapala me ka uku ole mai a C. Williams aku.
5. Aele e noonoo ia ke noi a ka pae i loaa mua ko lakou aina.
6. O kela a me keia mea noi, o loaa iaia na makahiki i oe ma ke Kanawai.
7. E ae ia no ka mea noi i umi makahiki e uku ai no ka aina, ma ia manawa, e hookuu ia no ka aina aole e uku i na auhau aupuni.
8. Hoko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka apana aina i lilo nou, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena aku i koe o na ma kahiki he umi.
9. Hoko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua ai na la me kekahi pa kupono a paa hoi.
10. He mea pono iaia e hookaa mua mai i kela a me keia hapa ma kahiki i ka uku panee maluma o ke koenakumukuai o ka aina ma ka 5 pa-keneta o ke dala i ka makahiki hookahi. Ua hiki no i ka mea kuai iana ke hookaa i ke kumuku, ai holookoa a o ka hapa paha, me kela a me keia wa a he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11. O ka aelike mua ana, aole he ke ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike a apau.
12. Ke haule hope ka hooko ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he @ loaa ole ai oka aina.
C.N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Oct. 20. 1891.
310-4t.
----------------------------------------------------------------
NA APANA AINA PA-HALE KUAI MA KA AOAO MAUKA O ALANUI WAILA, A MAWAEO ALANUI MAKIKI A ME KA LAINA O ALANUI KEWALO, MAKIKI, HONOLULU, OAHU
HE 33 ka nui o na pa i hoolala ia, ma ka aoao mauka o Waila, a mawaena o ke alanui Makiki a me ka laina o ke alanui Kewalo, Makiki. mawaena ka nui o 75 a .79 o ka eka, a ua makaukau ano no ke kuai.
E lawe ia no na palapala nonoi no keia mau apana aina pahale, ma ke Keena Kalaiaina, ma na kumukuai e hoolumu aiku ai ke koho ana e loaa ana ma ke ke Keena Aina, e loli ana mai ka $250 a ka $500 no ka pa hookahi, e like me ka nui a me kahi e waiho la.
E hoike mai hoi ka mea noi, he makemake kuai kona me ka mauao e kukulu a hoohana hou ana ma ka aina.
He kuike kuai ana, a i ole, he uku hapaha e like me ka makemake o ka mea kuai, a o ke koena, e uku ia ma ka puunaue like ana iloko o Lookani, elua a me ekolu mau makahiki, me ka ukupanee he 7 keneta o ka makahiki, e uku pa hapa makahiki ia.
E Hoopuni hoi ka mea kuai i ka aina me ka pa kupono a maikai ilo ko o hookahi makahikmai ka lilo ana iaia, a e homoe i ka wai mai na paipu wai aupuni mai.
E hoopuka ia aku no na Palapala Sila no ka aina ma ke kaa pau ana mai o ke dala. E ike ia no ke kii o keia mau aina ma ke Keena Aina a me na hoakaka ana a pau.
Aneane e hoomoe ia aku na alenui a e hoomoe ia na paipu wai o ke alanui e pili ana i keia mau na aina ma keia uianawa mamua koke iho.
C.N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina. Oct. 4. 299-10tsd
---------------------------------------------------------------------------
HOOLAUA NO KA PA AUPUNI MA HAMAKAMANA, KALAOA. N. KONA HAWAII.
I kulike ai me ka pauku 1, mekuna XXXV o na kanawai o 1888, i keia la ua hoololi au i kahi o ku ai ka pa aupuni o Hamanamana, Kalaoa, Kona Akau, Hawaii, aia ma kekahi aina pa aupuni e waiho nei ma ka aoao makai o ke alanui aupuni a e pili ana i ka hale o C.K. Kapa ma Kohanaiki, Kona Akau, Hawaii.
C.N. SPENCER,
Kubina Kalaiaina.
Keena Kalaiana, Okatoba 27, 1891.
313--d3ts.
-------------------------------------------------------------------------------
KA LEO O KA LAHUI.
----------------------------------
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
--------------------------------------------------
POAKAHI, NOVEMABA 2, 1891.
----------------------------------------------
KA HALA HAI HUI KALAIAINA.
Ma ka halawai ana o keia hui i ka Poalima nei, ua hoi hou ae la ka Peresidena mua Mr. J.A. Kahoo nei ma kona noho. Ua minamina makou i na hana kamalii a keia mau hoa o kakou. He ku i ka hoomaewaiea,a he aneane e kono mai ia makou e unuhi mai ka hookkaika ana i ka pono o ka lehulehu. He mea ne hoi keia e hoomokuahana i ka naau o na kanaka i noho lokahi ai i hoomanawanui no ke aloha i ka lahui a me ka aina. O keia ano hana ka mea e hookowa i ka ipuka e komo ia ai kahi i maluhia e na ilio hae e keiu nei ma na halawai a pau i kuleana e wawahi ai i ka lahui. No ka pono ole o keia mau hana, ua hooku'iia mai ko makou noonoo e noho nei, a ua hoehaeha ia hoi, ka lohe i na kaena a me na olelo hoonaaikola a na enemi o ka lahui e kaena nei, ma ke kua. O ka ka enemi hana mau no keia o ka hoomokuahana, a o ka ka poe hoopono hoi o ke pale aku, opuehu auanei na hipa, a auwana kahu ole aku i iwaena o na iliohae.
------------------------------------------------------------------
O ke Kauaka i Lolelua Kona Naau, ua Lauwili Oia i Kona mau aoao a a pau.
-------------------------------------------
Nani ka maemae o ka olelo a ke Akua ola i waiho mai ai i alakai no kakou i keia ao; a o keia olelo oia ko kakou hoola panai oiaio, oiai, aole kakou i ike i ke kino o Iesu Karisto, aka, ua pomaikai mae kakou ke manao i'o aku i kana i olelo mai ai.
Pomaikai oukou ke manaoi'o mai no ka pono, no ka mea, e ike oudou i ko'u makua iloko o ka lani. A wahi ana i hai mai ai i kana pie haumana: Ke hoi nei au i ko'u makua i ka Lani, a e hoouna mai no au i ka Uhane Hemolele e noho pu me oukou.
He mea oiaio ua hooko oia i kana i olelo ai, a ma ona la i loaa ai ka maha i ko keia ao, a oia ke uwao nei no kakou mua o kona makua aloha, no ka hoopkele ana ae ia kakou mai na poino ae he nui e iili mai ana.
Nolaila, e na haipule, e akahele loa oukou i ka hoolapuu ana i no oukou mau aoao o hina ananei oukou a poino hoi eia ka Holomoaa i olelo auai ai: E kuu keiki ai hoowalewale mai ka mea hewa ia oe mai ae aku. Oia hoi o ka wale o ka waha o keia poe ua like pu no ia me ko ka nahesa, he pahee hoi i ei aku mamua o ka aila, a oia ka Solomona i olelo ai: O hewa, he wahine hookamakama oia.
Nolaila i mea no kakou e pakele ai e nana aku kakou i ke kea o ke keiki a ke Akua ola i lanakila ai kakou maluna o na mea a pau. Oia ke ala, oia ke kokua, oia ke alakai oiaio. a ma ona ala e lankila mau ai kakou.
------------------------------------------------------
He Oiaio
-----------------------------
Ua loae mai makou, he oiaio no, he pauku elau pu kekahi i kauoha ia aku la e hookomo ia iloko o ke Kuikahi hou a o ka uku no ka hoo malu ana, he hoolilo ia Puuloa a mau loa. I keia ahaolelo ae e hoopale'o ia ae ai, ke lawa ka aoao haawi kuokoa, i ka poe aihemu i makaukau e hoolilo i ko oukou pono i pomaikai ai lakou. Eia hou ua hoomoluanana!
---------------------------------------------------------
NA MEA HOU O HILO.
------------------------------
Ma ke ahiahi la 15 o Oct., nei, hora 7, he hoonaue olai ka i o makou nei, a he ku hoi i ka weliweli ke hoomaopopo iho i ka onioni o ka aina.
Ma ke awakea la 17 o keia malama, haule iho la o Mr. J. Maka mai luna iho o ka haleppule pukiki e kapili ia nei, nona ke kiekie he 2o kapuai a ku ilalo i ka honua, haki ka lima hema malalo iho o ka pulima, a o ke poo hoi o ka iwe uha akau e noho ana iloko o ka upoho o ka iwi ka, kahi o ka hookuina lewa kapeke ae la a haalele i ka pili.
Iloko o keia manawa, ua nui ka pihoihoi ia o kona ola, aka, ua hiki koke ae nakauka elua malaila, a ua hooponopono ia a hapai ia aku la malauma o ka papa a waiho ma kahi o Joe Flores, ilaila i huki ia'i keia uha i eha, no ka hoihoi ana i kela poo i kona wahi. I keia wa, ua oluolu ia wahi aia ma kahi i ha ki ka ehaeha.
Mawaena o na kanaka Hawaii maoli o keia taona i maamaaalea ma ka oihana kamana keia kanaka paha ka helu ekahi ke olelo ae. O kona haku hana, oia no o Mr. Anson, ke poo kamana nana i kapili iho nei ka halekula hui o Hilo nei.
Ma ke ahiahi no o ia la 17, pa-hu ka onohi make o Kuahonu, he keiki o 12 makahiki, na Kaihuolaie o Waiakea, i hooku'iia e ke kolo o ke kaa lio o ka wahine haole a Scots, ke kupakako nui o ka mahiko o Wainaku. He ku i ka manaonao keia pilikia, penei kahi moolelo pokole o keia pilikia.
Ma ka ahiahi o ua la nei, ua hele mai la keia opio a hiki mawaho iho o ka hale inu kope o Alana me Alau, ma ke elanui alo o keia kaona, hele iki aku la oia a kaawale mai ka lanai aku o na hale inu kope nei, no 6 kapuni a oi iki, ku iho la maluna o kekahi papa, a haliu aku la ke alo iloko, e nana ana i na pakaukau i'a.
Iaia e ku ana pela, lohe ae la oia i ka nakeke mai o ke kaa, a haliu ae la oia e nana, o ka wa iho la no ia ia hooku'i ia mai ai o ke kolo o kekaa lio, a ku ka maka pa-hu ka onohi, a haule aku la ilalo.
Hele aku ia no ke kaa a ku iki iho la, a mahope iho heia ioa aku la me ka minimihi ala iho o kela wahine haole. Hapai ia ae la ke k@ki e na kokoa, a heia a wai ana ke kahe ana a ke koke.