Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 318, 6 November 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Darren Okimoto |
| This work is dedicated to: | UH Sea Grant |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAO IA O KE KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Panku 1. Ma keia ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluheluia ai ua Pauku la:
Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka liko ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanwai; aka, ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pa o kona hoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo, e oihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me na hoole, a e kakau ia ma ka buke mo olelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe na la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e lilo no i kanawai me he mea la he kanawai i kauinoa ia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela aole ia e lilo i kanawai.”
Pauku 2. Ma keia ke hooliia nei ka Pauku 56, o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamali ma a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausahi dala ma waho ae o na hihia a Pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o eono haneli dala.”
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 59. O kela a me keia kane ku pa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina ua hikiaku kona mau ma kahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia ia kona mau auhau, a ina ua hookomo oia kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ’Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kupono oia ke koho i na ’Lii, a ua loaa iaia he kulea na e koho i na ’Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae:”
A e hoolilo ia no hoi ka mahele o ua Pauka la a penei e heluhelu ia ia:
“Alua—He waiwai ponoi kona ma ke ia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala @oko o ka makahiki mamua ponoi iho o kona hoomomo ana i kona inoa iloko o na poe kupono i ke koho.”
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana pana ma ka Aha olelo, ina aole i koho ia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana o keia Kumuanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
“Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoakaka ia no na po@ana e koho i na ’Lii, a i hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noha ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Enelani a Europa paha, (ima i hanau ia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i ko inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoaka ka ma ke konawai, alaila, lua@aa iaia ko kuleana e hookomo i hookahi balota no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha oia apana; aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike he luhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka Manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauka 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma kea no he hoololi i ua Kumukanawai la e kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka Manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha na mahiai a me na Oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”
Ke hooia nei au ua hoololoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemba, M. H. 1890. CHARLES WILCOX, Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, e like me na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii .
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumuka nawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo “elua haneri me kanalima” ma ka lalani ehiku, ae hookomo ana i na huaolelo “elima haneri” ma ia wahi, a e heluheluia Pauka la penei:
Pauku 55. E uku ia na lunamaka ainana no ka lakou hana e like ma ka mea ia oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomhuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua.”
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o November, M. H. 1890. CHARLES WILCOX, Oct. 26, 3 ts Kakauolelo.
NA APANA AINA HOME LIILII MA PUNA HAWAII.
Ke hoolaha ia aku nei ma keia:
1 Aia he 20 mau apana ma Nauawale, puaa, Hawaii, e loaa no he mau apana kupono no ka noho ana kuonoono, mai keia mau apana aina home liilii mai.
2 E ike ia no ke kii o keia mau apana aina, maloko o ke keena Aina o ke aupuni, ma Honolulu a i ole ma ke keena o J. E. Elderts ma Kapoho, Puna, Hawaii.
3 Na J. E. Elderts, e kuhikuhi mai na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku o $1.00 mai ka mea noi aku.
4 O ka poe makemake i mau apana aina, e nonoi mai no, ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina, maluna o ka pepa i pa’i hakahaka ia, a loa no ke kope oia mau palapala me ka uku ole mai a J. E. Elderts.
5 Aole e noonoo ia ke noi a kekahi mea he aina ponoi kona.
6 O kela a me keia mea nonoi e loaa iaia na makahiki oo ma ke kanawai.
7 E ae ia no ka mea nonoi i umi makahiki e uku ai no ka aina ma ia Manawa, e hookuu ia no ka aina mai na auhau aupuni a pau.
8 Iloko o hookahi makahiki, ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale nou maluna o ka @apana aina i lilo ia oe, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena o na makahiki he umi.
9 Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua aina la me kakahi pa kupono a paa hoi.
He mea pono ia oe e hookaa mua mai i kela a me keia hapa makahiki, i ka uku pane maluna o ke kumukuai o ka aina ma ka 5 pakeneka o ke dala i ka makahiki hookahi; ua hiki no hoi ia o eke hookaa i ke kumukuai holookoa, a o ka hapa paha, ma kela a me keia wa, he mea ia e emi mai ai ka uku panee.
11 O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike.
12 Ke haule hope ka hooko iaia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea ia e loaa ole ai ka aina. C. N. SPENCEE, Kuhina Kalaiaina. Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1891. 318-4t.
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH,
Lunahooponopono a me Puuku.
POALIMA, NOVEMABA 6, 1891.
KA MA’I LEPETA.
Ua kamailio aku makou inehinei no ka ma’i lepera, a me ka lapaau Mattei a ka Bihopa Willis o ka hoe mana Enelani, i noi aku ai i ka Papa Ola, e hoao oia i na ma’i o ke ia aina, e waiho hoohemahema ia nei a popo a make aku no iloko o ka ehaeha.
He mau hana keia e hoike ana ia ke aloha ole, a me ka hoomaewaewa ia o ka poe mai o keia lahui E aho iho nei i ka wa ia Kakina ma ma keia mea, no ka mea, ua kii aku lakou ia kauka Luka, a ua loaa ke ola i kekahi o lakou e noho mai nei aka, he oki loa keia mau aha Kuhina iho nei, o keia nae hoi ka oi, ka Aha Aupuni nona ka Papa Ola me elua Hawaii, e noho ana me he mau nunu ala, e ae aku e hoohana ia ko ka lahui poe pilikia e like me kahi, lokahi kakou no ka pono o ka lahui, aole mahope o ka poe e hoopae mai nei i ka opiuma, ka poe e kukulu mai nei i na Nupepa, e kakoo i na haole e komo iloko o ka Hale Ahaolelo e wawahi i ka pono o ka Hawaii, a e hoohoka i ka lahui e like me ke kau i hala aku nei.
He Kanalima Tausani.
Ua lohe mai makou, he kanalima tausani dala, ka i hookaawale ia no ka hooikaika ana, e komo na haole a me ka piliwale, e kokua e hooholo i kekahi bila opiuma i keia Kau Ahaolelo ae, a no ia mea, na kuai iho nei ua hui la i kekahi Nupepa no lakou, malalo nae o kea no maalea. Pela iho la no o kalakaua ia alakai hewa ia ai a hulihia ke aupuni e paia ia mai ai, ma kela a me keia ano, a lilo io aku he repubalika, nowai la ka hewa? Aole no Buki, Wilikoko a me Nawahi.
UA PAA I KA HOPU IA.
Ua paa@ ka hopuia e ka makai, i ke ahiah@ @hinei, he elua mau haole, no ka hoopae malu ana mai i kekahi mau waiwai, me ke kue i na kanawai o ka Oihana dute, a okukuu ana i Kalakaua Hale, a ma ke bela ka hemo ana. Nolaila, he mau hiohiona keia e hoike mai ana i ka Makaala o na luna kiai awa, he wai nae paha keia no Kapapala, pela io paha, aka nae, he mahalo ko makou i ka eleu o na kiai.
MAI PUA I KE AHI.
Ma ka po onehinei, ua pakele ke ola o kekahi haole mai pau i kea hi oiai ua ona ia keia haole, a e holo ana oia maluna o kona kaa, a i ke kaa ana o ua eepa nei ma kea lo iho o Kauikeoli puka, ua puoho ae la kea hi o kona ipukukui, a hoomaka ae la ka ula o kea hi e holapu i na mea e loaa ana iaia; aole nae he ike iki o keia haole, a e ole ke kanaka Hawaii puuwai hamama, pakele ai kona ola, ina ua pau i ka amu ia e kea hi.
E like me ka rula maa mau o ke ia lahui he aloha, he puuwai hamama, pela i hana ia ai keia haole, oiai i ka a i ike ia ai kela poino ua holo koke aku kekahi kanaka a hopu i ke kaula kaohi o ka lio, a paue aku la, e keia haole, e pau ana oe i kea hi, a na keia kanaka ponoi no i kiola i kela i pukukui a lalapa aku la iluna o ka lepo. A pela i pakele ai ke ola o keia haole ona rama mai na alelo ana ole mai o kea hi.
LOAA PONO KE KOLOHE!
E KA LEO O KA LAHUI;
Aloha oe:
O kela Kiu a me Lhui i ike ia ma ka Nupepa “Kuokoa a me Paeaina i Huiia,” ua hakilo au a ua loaa pono ke kolohe o kela puuwai eleele a me ka puuwai kalakoa, ke akua poolua lapuwale o ke “Kuokoa a me Paeoina,” i ike mai ai kuu lahui Hawaii i kela Kiu a Lahui, huna inoa nui wale, nana o hoino nei i ka poe i hilinai ia e ka lahui—oia hoi kela kanaka hohoioa kino pilalahi pauaka aea haukae o kea no diabolo. Aoao Lahui. Honolulu, Nov. 3, 1891.
Ua huli hoi mai ka haole pena kii i holo pu mai nei me Kakina e pena i ke kii o ka madame kaulana o Hawaii nei.
HE LALAU IO NO KE KIU.
E like me ka lalau o Mr. Laiana, pela no hoi ka lalau o Kiu Lalau.
Ua, manao o Laiana, he lala au no ka Hui Kalaiaina i Feberuai 1890; aka, aole au i komo i hoa ia wa, pela no hoi, na manao o Kiu Lalau; aohe au he hoa no ka Hui Kalaiaina i Okatoba 1891 aka, ua komo e aku la au he hoa no ia Hui i ka Manawa ana i ike ole ai. Nolaila, ua huikau olua iloko o ia kuhihewa hookahi; a o ke kumu, oia no ko olua, ninau ole mai ia’u mamua o ko olua hoopuka ana ma ka Nupepa.
Nolaila o ka’u olelo ana ia oe he Kiu Lalau, na pololei maoli no—JOSEPH NAWAIU. Honolulu, Nov. 5, 1891.
HOIKE PAU IA MAI.
E KA LEO O KA LAHUI e-;
Aloha oe:
Ma kou helu o ka la 4 o Novemaba nei, i ike ia iho ai na manao nonohua o T. Kapuhilani, e hoino kohu ole ana ia Mrs. S. I. Makai, ma o kona lohe pepeiao wale no, mai a Meleana Hipa aku, ka wahine a Kane, e noho mai nei ma Haimoeipo:
Nolaila, ma keia mau hoakaka a keia apu keemoa, ke pane aku nei au, he hoopunipuni maopopo o ua o Meleana Hipa kane la, aole he oiaio.
O ka poino ana o kana bepe, malalo no ia o kona mālama ole i na rula o ke ola kino, a me ka noho ana maemae, oiai, ma kona home ponoi no i make ai, aole i ka hoe a ka meli e kahe ana, oia hoi o Piolani Home, aka, ma Haimoeipo ponoi no i make ai.
Nolaila, e T. Kapuhilani e, he keu kou lalau, kou huhewa i kula, kou hoino kumu ole i ka makuahine o ka home waimeli, keku nei au imua ou, a imua o kuu Lahui holookoa, a kapa aku ia oe, he epukeomoa palau, oiai, aole i ua home la kau wahine, a aole no hoi oe ilaila, i hea la oe.
O kela makuahine o ka home waimeli, he puuwai hamama oia o ka hoomanawanui, he waipahe, he oluolu, he malie na lawelawe ana, aole he inaina iloko ona, aka, healoha ka mea iloko o kona puuwai nou e ka lahui Hawaii, oiai hoi malaila au kahi i noho ai no kekahi mau la li’u wale, aka he nui aku he nui aku no na lede a ua makuahine puuwai aloha la, i malaa aho nui ai a hiki i ko’u hookuu ia ana mai; a eia no au me ka hua o ko’u puhaka, a pela no hoi kekahi poe e ae.
Ma na ano a pau he maikai, aole he mea a ka manao e kuihe ai, oiai ua like a like ka mikioi o na lawelawe ana a keia lede me ke kauka.
Nolaila, e T. Kapuhilani, ua makemake au ia oe, a me kou poai e papa leo maluna o ke kahua laula o na ike akea, a ua makemake no hoi au ia oe e hoike mai, heaha la na mea ino o ua home la; a ua makemake no hoi au e hoike mai oe, ua nele anei oia i ka moe oie, pela ole, kappa ole, a pela aku.
A o keia ka’u e koi aku nei ia oe, he ole hoi kou hoino kohu ole ia Mrs. S. I. Maikai ka mea i ike pono aole o oe e hakuepa mai nie.
Nolaila, e na lede a pau e noho ana mai Hawaii a Kauai, ke hooia aku nei au, ua pololei na mea a pau a Mrs. S. I. Maikai i hoike ai Na lawa au maanei, a e kali ana au ia oe e T. Kapuhilani.
M ke kia; o ka lahui ko’u hilinai, a no kona mau paahana ko’u anoai. Mrs. E. K. Lilikalani. Honualaha, Honolulu, Nov. 6, @