Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 320, 20 November 1891 — Page 2
| This text was transcribed by: | Napua Moikeha |
| This work is dedicated to: | to my mother, Mary Ann Hapuuholani Fuller |
MA KE KAUOHA.
HOOLOLI I MANAO IA O KE KUMUKANAWAI.
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumu kanawai a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 84.
E Hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. Ma keia ke hooliloia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluheluia ai ua Pauku la:
“Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia eka Ahaolelo mamua oka lilo ana i kanawai e waihoia imua o ka Moi lua e apono oia, e kakauinoa oia. a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakau inoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lokou i ka, noonoo hou ana ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i koho ia o ka Ahaolelo. e oihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoaia ana, alaila e lilo no ia i kanawai. Maia mau hana ana a e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae me ma hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo na inoa o na poe i kehe ma ka ae a me ka hoole i ka Bila. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he umi (koe ma la Sabati) mahope o ka waiho ia ana aku imua ona, alaila e liio no ia i kanawai me he mea ia he kanawai i kakauinoa ia e ia, ke @ nae e hiki ole ka hoi hoi ana mai mamuli o ka hookuu e na ana o ka Ahaolelo a ina pela aole ia e lilo i kanawai.”
Pauku 2. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 56. o ke Kumukanawai a Penei e heluhelu ia ai na Pauku la.
Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa ia no ke Aupuni i hiki aku na makahiki he iwakalua-kumamalima a i noho ma ke Aupuni no na makahi ki ekolu a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hi hia a Pau. a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malale o eono haneli dala.”
Pauku 3. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 59. O kela a me keia kane ku pa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii Amerika, a he Europa paha ma ka ha nau ana, a ina na hiki aku kona mau ma kahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia
kona inoa ma ka paua inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, aliala, ua kupono oia ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia he kulea na e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo, i kela a me keia koho ana, ina nae;”
A e hoolilo ia @e hoi ka mahele o na Pauku la a penei e heluhelu ia ia:
“Alua-He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhau ia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi @ani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emiole malalo o eono heneri dala iloko o ka makahiki mamua @oi iho o kona hookomo ana i kena @ iloko o na poe kupono i ke koho.”
Pauku 4. Ma keia ke hoolilo ia nei ka Pauku 03 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la.
“Pauku 68. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana paha ma ka Aha olelo, ina aole i koho ia malaio a kulike hoi me na hoakaka ana o keia Kumukanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
“Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina. ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoolaki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na kanawai e like me ka mea i hoa@ ia no na poe naua e koho i na ‘Lii, a i hookaa i kona mau auhau. a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua a i nohoma keia Aupuni @ ka makahiki hoakahi mamua ponoi ihe o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ka kakaulima ma ka olelo Hawaii, a Ehelani a Europa paina, (ina i hanau ia mahope mai o ka makahiki 1840,) a i@ ua hookomo i ko inoa ma ka papa inoa oua poe koho koua o apana e like me ka mea hoaka ka ma ke kanawai, alaila, @ea iloaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi he oia no ka Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha oia apana; aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua penei iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koha balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauku 6. Ma keia ke pakuiia aku nei i ke Kumukanawai he Pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la e kapaia Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku hou la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai loko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai ma loko o ke Aupuni oia poe limahana oiha mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890
Charles Wilcox,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
HE HOOLOLI I MANAO IA.
No ka Pauku 55 o ke Kumukaawai o 1887, e like ma na olelo o ka Pauku 82 o ia Kumukanawai.
E Hooholoia i ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii.
Pauku 1. E hoololiia a ma keia ua hoololiia no ka Pauku 55 o ke Kumukanawai o 1887, ma ke kapae ana i na hua olelo “elua haneri me kanalima” ma ka lalani ehiku, a e hookomo ana i na huaolelo “elima haneri” ma ia wahi, a e heluheluia na Pauku la penei:
“Pauku 55. E uku ia na Lunamakaainana no ka lakou hana e like me ka mea i oleloia ma ke kanawai, no loko ae o ka waihona dala o ke Aupuni, aole no nae e hoonui ia keia uku i ke au o na makahiki elua i hooholoia ai ka olelo e hoonui i ka uku, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e hoomahuahua ana i ka uku o ua poe la mamua o na dala elima haneri no kela a me keia au o na makahiki elua.”
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae me ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
Charles Wilcox,
Oct. 26, 3ts Kakauolelo.
NA APANA AINA HOME LIILII MA PUNA HAWAII.
Ke hoolaha ia aku nei ma kela:
1. Aia he 20 mau apana ma Nauawale, Puna, Hawaii, o loaa no he mau apana kupono no ka noho ana kuonoeno, mai keia mau apana aina home liilii mai.
2. E ike ia no ke kii o keia mau apana aina, maloko o ke keena Aina o ke aupuni, ma Honolulu a i ole ma ke keena o J. E. Elderts ma Kapoho, Puna, Hawaii.
3. Na J. E. Elderts, e kuhikuhi mai i na apana i ka mea e makemake ana e ike i ua mau apana la, a no ia hana ana e loaa iaia ka uku of $1.00 mai ka mea hoi aku.
4. O ka poe makemake i mau apana aina, e nonoi mai no ma ke kakau ana mai i ke Kuhina Kalaiaina. maluna o ka pepa i pa’i hakahaka ia. a loa no ke kope oia mau palapala me ka uku ole mai a J. E. Elderts.
5. Aole e noonoo ia ke nei a kekahi mea he aina ponoi kona.
6. O kela a me keia mea nonoi e loaa iaia na makahiki @ ma kekanawai.
7. E ae ia no ka mea nonoi i umi makahiki e uku ai no ka aina @ ia manawa, e hookuu ia no ka aina mai na auhau aupuni a pau.
8. Iloko o hookahi makahiki ke kauoha ia nei oe e kukulu i hale @ maluna o ka apana aina i lilo ia oe, a e hoomau aku oe i ka noho ana no ke koena o na makahiki he umi.
9. Iloko o ekolu makahiki, ke kauoha ia aku nei oe e hoopuni i ua aina la me kekahi pa kupono a paa hoi.
He mea pono ia oe e hookaa mua mai i kela a me keia hapa makahiki, i ka uku panee maluna o ke kumukuai o ka aina ma ka 5 pakeneka o ke dala i ka makahiki hookahi; ua hiki no hoi ia oe ke hookaa i ke kumukuai holookoa, a o ka hapa paha, ma kela a me keia wa, he mea ia e emi mai aika uku panee.
11. O ka aelike mua ana, aole hiki ke hoolilo ia aku, a aole no hoi e hiki ke hoolilo ia aku ka aina, a hiki i ka hooko piha ia ana o na kumu aelike.
12. Ke haule hope ka hooko ia ia ana o kekahi o kela mau kumu i hoike ia ae la, he mea ia e loaa ole aika aina.
C. N. Spencer,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina Nov. 6, 1891.
318-4t.
KUAI O KA AINA AUPUNIILOKO O PULEHUIKI, KULA, MAUI.
Ma ka Poakolu Dekemaba la 2, 1801, ma ka hora 12 o ke awakea. ma ke alo iho o ke komo ana o Alii olani Hale, ma ia wahi i makemake ia ai e kuai aku ma ke kudala akea ana i ke keena o ka Apana Aina Aupuni o Pulehuiki, Kula, Maui, a o kona ili he 13.97 eka oi a emi mai paha.
Kumu hoomaka $5.60 o ka eka.
C. N. Spencer
Kuhina Kalaiaina
Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1891.
319-d3ts.
KUAI O KA AINA AUPUNI MA KE AWAAWA O LAUPAHOEHOE, HILO. HAWAII.
Ma ka Poakolu. Dekemaba 2, 1891, ma ka hora 12 o ke awakea, ma ke alo iho o ke komo ana o Alii olani Hale, ma ia wahi i makemake ia ai e kuai aku ma ke kudala akea ana; a e hoomaopopo ia hoi o Haawi a he wahi kupono hoi no ka noho ana ma kela awaawa o Laupahoehoe , Hilo, Hawaii. a o kona ili he 50 eka, oi a emi mai paha.
Kumu hoomaka $500.
C. N. SPENCER,
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, Nov. 6, 1891.
319-d3ts.
KA LEO O KA LAHUI.
J N O. F. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POALUA. NOVEMABA 10, 1891.
Ka Hui Kalaiaina Hawaii Leberala.
Eia ka hai Kalaiaina Hawaii Liberala, he hui hou keia i kukulu ia e na keonimana malalo @ Hon. J. E. Bush, Hona, J. Nawahi, Hon. R. W. Wilikoka, Hon. L. W. P. Kanealii.
O keia hui he hui keia @ ke kanaka Hawaii, oiai hoi ma@li o ka ike ana o keia mau keoninana i na hana apakee a ka hui Kalaiaina makua ma o Kahoonei ala, ua @ kumu i kukuiu ia ai keia Hui, a i@ nui ka poe i kakau inoa, ua oi mamua aku o eha haneri, oiai hoi, ua makemake keia poe alopeka, e komo lakou iloko o ka malawaina e hana ai, i ko ai ko lakou makemake eia hoi ka laikini opiuma, no elima makahiki @a loihi, a e haawi ia hoi ia pono i ko lakou poai, me ka nana ole mai ia oe e ke kanaka Hawaii.
Nolaila, o keia hui, aole loa ona makemake i ka poe piepiele pono pilikino e komo i ka Ahaolelo; oia hoi ka poe nana i pelo ia lakou i kela kau aku nei.
Nolaila, ke hoike ia aku nei ka lohe ia oukou a pau loa, e kahea ia aku ana kekahi nalawai nui i kekahi la o keia pule, a e hoolaha ia’ku no ma ka nupepa KA LEO.
O keia hui, he Kumukanawai kona a me na rula, a maluna ‘o ia mau kahua, e ku iho ai keia hui, a hoike aku iaia iho iwaena o ke ao holookoa, he hui i kukulu ia maluna o ka pono a me ka Hoopono. A aole hoi he hui piepiele no ka pono o kekahi poe kakaikahi, aka, he hui ia no ka pono laula o na mea a pau.
Nolaila, i ka wa e hoolaha ia aku ai, e hele ao na mea a pau e lohe i na wehewehe ana a na alakai ou e Hawaii.
HE LETA.
E Mr. Lunahooponopono
Aloha o@-
Ua ike au ma ka pepa o ka la 4 aku @ i ka T. Kapuhilani mea i hoolaha mai ai e makemake ana e hoike ia aku ka oiaio o na mea e pili ana i ka Home Hoohanau Keiki, a oiai, owau kekahi wahine i noho ma ia home a hanau ka’u keiki malaila. nolaila, ke hoike aku nei au me ka oiaio, o na mea i hoolaha ia e Mrs. S. I. Maikai, oia maoli no ka mea oiaio e pili ana i ka home Hoohanau Keiki.
Ua hele malihini mai au mai Molokai mai a noho iloko o ua Home nei me ka launa a kamailio mua ole me ka Makuahine nana e malama nei ia wahi, a ua ike au, he maikai maoli no ka malama ia ana o na wahine hanau keiki; eia na wahine i noho pu me a’u ma ka Home Hanau Keiki, oia o Mrs. S. I. Maikai a me Mrs Kuahau, he mua i@ aku nae ko laua noho ana a noho aku ai au.
Ua hoike mai lana ia’u i ka maikai o ka noho ana ma ka home me ka maikai o ka malama ana a ka Makuahine, a i ko’u noho ana iho; ua ike au he oluolu a maikai maoli no na hana a ka Makuahine a na i maoli iho no hoi au iloko iho o’u, o ka makuahine nana au i hanau mai, a o keia makuahine hoi o ka home, me he mea ala. ua oi ae keia makuahine o ka home.
He oluolu a he waipahe maopopo oia i na manawa a pau, e hoohauoli mau ana oia ia makou me na maka hoihoi a mahamaha hoi. I na kakahiaka a pau oia e komo mai ai i ko makou mau lumi pakahi me kona haawi ana mai i kona aloha kakahiaka, a hoomaka mai la ia i kana mau hana, oia ka hoamau ia makou me ka wai mehana, a hookomo mai la he mau pono hou.
Alaila lawe mai ia na kaikamahine i na mea ai. ai aku la ne hoi au ma ko’u wahi moe, a hoomaopopo iho la hoi au, ina au iwaho aole au e ike i keia mau mea maikai, oia hoi keia, ka @ oia no ka maikai e ka home, ka lua. oia no ka maikai o na mea ai. he mau mea ai i loaa ola ia’u mawaho, he loaa no me ka nui no @ o ke @ ke nana e hana mai i keia @ mea ai a mo’a, alaila, he ai wale aku no ia’u.
O ke kolu, ka maikai o ke kauka, he oluolu oia i na manawa a pau ana e ninau mai ai i ke ano o ko’u nawaliwali; o ka eha oia no na hana a ka makuahine o ka Home, aole a’u mea e hoohaiike ae ai, he oi palena ole aku kona oluolu, aole hei oia wale, o kana mau @ki. pu no kekahi e lawelawe pu mai me ka hoomaopopo ia makou, pela wale no i na manawa a pau a hiki i ko’u wa i hema mai ai eia kekahi mea maikai loa, o ka ae ia o na kane e noho pu iloko o ka wa pilikia, a pela no hei me ka ohana, aole i pani ia ka puka n@ na hoaloha a pela wale aku.
Owau no kekahi mea i hoole mamua no ko’u maka’u no me ke kuhihewa, aka nae, ua nui ko’u koikoi ia mai a hiki i ko’u hoi ana i ka home, ike Iho la au i na mea a pau, a hoomaopopo iho la, eia ka o ka pono i’o keia, ua manao maoli io no au, ina au iwaho, ina paha, ua halawai mai au me ka pilikia, oia maoli no ko’u koho iho, a ua haawi au i ko’u mahalo i ka mea nana au i koi mai e hoi i ka Home.
Nolaila, mai hoolohe i na olelo ano ole, ina he makemake e ike pono. e hoi ilaila i ike i ka mea oiaio a’u e ha’i aku nei ia oukou e na makamaka o ke koko hookahi.
Mai maka’u a kuihe ka naau, no ka mea, he hookahi wai a ka like. Aole no ka poe inoa wale no keia mau hana, aka, i na poe no a pau e hoi aku ana malaila.
O ka mea nona kela inoa o Mrs. S. I. Maikai, ua lohe mai au, ua pili aku ia i ko kakou Moiwahine kanemake Kapiolani, eia nae, i ko’u hoomaopopo iho, aole ia i oi ae mamua o’u he like wale no, nolaila. ua mahalo nui au no keia home, no ko’u ike iho i ko’u kulana haahaa. e nana ma ke poo mua, e hoomaopopo hoi i ke ano o na mea i hana ia mai ia’u.
Eia kekahi, no ka makuahine, he hanohano kona kulana a he @e@e maopopo oia, a he wahine inoa no hei no keia kulanakauhale; aka nae, aole oia i nana ia mea, ua haawai mai oia i makuahine maopopo no keia home, a’u i ike maopopo ai, a ua piha no hoi au i ke aloha nona. a ua kulu ko’u mau waimaka nona i ko’u ike ana iho i kela hoolaha iloko nei o “Ka Leo o ka Lahui.”
Nolaila, ke hoike aku nei au imua o ka lehulehu o na pane a Mr. T. Kapuhilani e pili ana no ka home Hoohanau Keiki. he mau hana hakuepa wale no ia nalaila no ko kakou Moiwahine Kanemake Kapiolani. a me na Ledo hoi nana i noonoo keia home maikai, a me na laia pu no hoi o ka hui Hooulu Lahui ko’u hoomaikai palena ole.
Owau iho no me ka haahaa,
Mrs. Louisa G. Kawaauhau.
Emma Street. No. 3.
HE MELE.
Hooheno keia no pua Melekule
Lei mae ole ia he koiikoi,
O oe ka ia e kuu aloha
Nowelo malie i ka pili poli.
O Maile Laulii o ke kuahiwi
O Maile Kaluhea kuu hoa ia,
Mai puni hei oe i ke Tiele
A he pua nani ia a ho mae wale,
Alawa iho au o ke telepona
Honehone malie i ka iw@hilo,
Hea aku makou o mai oe
O ka pua Melekule kou inoa.
Haina ia mai ana kapuana
Ka huila wai o Hanahanapone.
Hoopoo