Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 332, 26 November 1891 — Page 1
| This text was transcribed by: | Erica Deguzman |
| This work is dedicated to: | Eleanor Wu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
-------
Buke II. HONOLULU. NOVEMABA 26, 1891. Hein 332
-------
Na Manao Kuahana no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina
O KA
AOAO LAHUIHAWAII LIBERALA.
-------
NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE
KUMUMANAWAI.
1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e oia e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana. Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehuiehi, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukula hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila ua kukau makou i ka hooholo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aka ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.
KE KUOKOA O KA AINA.
2. Mamuli o ko makou noonoo @ kai ana no na pono kumu a me @@ makemake o ka Hawaaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopkele i kona poho'ua aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na paailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.
NA HOOMAEMAI OIHANA HOOKOLOKOLO.
3. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihena hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ka kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka maua o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi koakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa'i.
NA AUHAU ANA.
4. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ke auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hooaku ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like ma ke kuleana o ko ke aupni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo. E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana maluna o ka lahui.
MONOPOLE.
5. E hookaika no makou e loaa na kanawai e hoolili ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.
NA KAUWA O KA LEHULEHU.
6. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu. He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like ma ke ano o ka hana i hana ia. E hoemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.
HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO.
7. Ua kokua makou i ua hoohoihoi ana i na hana mahi a mee na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, eic. He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma ua hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me ua hana e ae, e haawi i ka haawaina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.
NA HOOPONOPONO ANA IHO O KEIA A KEIA WAHI.
8. Ua makemake makou e kukulu ia ua hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu ; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka holawa ana i ko lakou mau pilikia. He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana a ke hoauhau iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono o ka lehulehu.
KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA WANA.
9. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea. me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kauawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi. E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune e hoomama hou ia ae ua mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa anahoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.
NA MAHINAAI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.
10. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu aua o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punihele, a ua kipa@u ia hoi na kanaka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dal; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai, i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano - a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai. No ia kumu, he kupono e hoolilo ia no aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hoki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono. A he hana kupono hou aku no hoi no ke uapuni e hooniaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke - ma ka apana, me ka paeaina a me na alanui moaua pili aupuni hoi.
NA PONO KOHO.
11. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho ia ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune. O na hoani pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau @oa ia. No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na koano e mamuli o ka waiwai e ku nei i keia mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaina o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili apai ka pono no ke koho ana i na ilii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku a@ i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.
NA HANA KULOKO.
12. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui-hao, na awa a me na uwa po pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me ua hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana wai, aole wale no Honolulu aka, no na wahi a puui na mokupuni.
NA KALAI AKEA ANA.
O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kahua maa mau, kahi koi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka lehulehu," i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e helo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu. O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia : (a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou maumea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na puahana e ae. (b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu o ka mahele o pa luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei @ keia wa. © Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma'i Lepera me ke ola o ka Lehulehu. (d) Ka hoonau loa ia ana o na kuleana koho ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi. (e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana ua hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe. A o ka hope loa ua mauao ma kou mahope o ka hoeholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala. Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.
-------
OLELO HOOLAHA.
Ua makaukau ka mea nona O inoa malalo iho e hana i na Pna HARU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kia hoomanao. O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina. J. @OWLER. Sept. 22, '90, d-1y*
-------
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau No hele hewa. Lie k ulaula, 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a-i pela ma ke kua, I wawae keokeo ho pe hema, kiko keokeo ma ka lae, hao kuni auo e, kohu kiaha puaniki ke ano. Lio k melemele, 3 wawae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka wawae mua akau, kiko keokeo maluna o na kue maka a elua, hao kuni @ hope hema. Lio kula ula, keokeo lokihi ma ka ka lae, kiko keokeo ma ke kua pela no na aoao a elua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kuni ano e hope akua hapala ka hao m@@@@o @ keia mau kuni. O ka mea a mau mea paha no lakou kei mau lio, e pono ia la kou e kii mai, o hala auanei na la he 12 e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891. D KAOAO. Oct. 27, 303-dtf. Luna pa Aupuni.
-------
Hoolaha Hookapu.
Ke hoike ia aku nei ka lohe i oa ano kanaka a pau loa. Ua hookapu loa maua i ko maua mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleuia a me Puuihala, no lakou na eka 202 e waiho la me ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimalima ia e maua mai ia Keleau (w)0 mai. Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holojolona o keia a me keia ano, aole e hookuu wale ia maluna o ua mau Apana Aina @i, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i kea, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e like me ke kuhikuhi a ke kanawai. O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui, e pono lakou e hele mai e hue pu me Mrs. C. I. HIRAM, a i ole ia, me DAVID DAYTON; a i ole ia KUKA. Owau no me ka haahaa. MRS. C. I. HIRAM. Honolulu. Oahu. Oct. 8. 1890. 3ms-d
-------
Kauka Yong Kam Pung.
(APANA.)
-------
Helu 53. Alanui Maunakea.
Ke Kaul@ a Loea o ka
Aina Pua!
------
Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ane
ma'i, mai ko na kane, wahine a @@u
na keiki liilii. O na ma'i ha - no
na hiki loa ia ke hoola ia me ka maalahi. A o na ma'i
e pili ana i ka maka
pau pu ia i ke
ola. Ke hoike
ia aku nei,
eia ke ola ia nei, me
ka ohiolu pu o kal@ auhau.
Ka noe pilikia hanan
keiki a hele nui paha o ke koko
a paa a ohi paha ka hanau ana, pa
paha o ka waiu, e hele nui mai i o'u nei.
E KIPA mai e ka noe i hooinu
luu ia me na haawina pilihua a ka ma'i
a na'u oukou o hooluolu aku.
KAUKA YONG @AM PUNG.
Honolulu Sept. 2, 1891. 272-d3m*
-------
I KA LEHULEHU HAWII
Ke hooiaio aku nei ka mea nona ka inoa malalo, ua hoolaia ka'u wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma'i kokopaa, ka'u keiki elua a@kahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma'i emi pu wale no o ke kino, oia hoi ka pilikia ai malo ko o ke kino. Mai ke ola ana o ka ma'i a hiki i keia la, apie i ho@o hou mai na pilihua o ia ano. Ke kono nei au i na makamaka Hawaii o'u e hele ae ia Kauka Apana (Yong Kuui Pung) a e kaa no ka mahu. Mai kanalua ma na ano elua - oia, ka olu@@@ @ @@ pilikia ma'i a me ka haahaa o na auhau ana. Me ka oi@o, P. M. AKA