Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 336, 2 December 1891 — Page 1

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

HONOLULU DEKEMABA 2, 1891

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahna o na Kumuhana Kalaiaina

 

O KA

 

AOAO LAHUIHAWAII LIBERALA.

 

NA KAHUA O KE AUPUNI A ME KE KUMUKANAWAI.

 

1.  Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na kumu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia mai na hana a ka lima ikaika hoohaiki mana, a ka pono waiwai kino ole, a me ka paio kaukapakahi ana.  Ua manao makou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamuli wale no o ka ae ana o ka Lehulehu, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu. aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a mena hana apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hoonolo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e loaa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a no ka Lehulehu.

 

KE KUOKOA O KA AINA.

 

2.  Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuokoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho'na aupuni malalo o kekahi noho'na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pon'o ai ke hookui aku me na mea e pono ai ko kakou mau pilikia. a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

NA HOOMAEMAE OIHANA HOOKOLOKOLO

 

3.  Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eieu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a me ka papapa'i.

 

NA AUHAU ANA

 

4.  E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau; na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilibune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pa ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka poe ilihune; a i kumu hoi kekahi e hoopau ia ai na hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia. e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo.  E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

MONOPOLE.

 

5.  E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolilo ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

NA KAUWA O KA LEHULEHU.

 

6.  He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu.  He mea kupono na ka Lahui e koho i na luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka, e lawa kupono no nae hoi ka uku e like me ke ano o ka hana i hana ia.  E hoemi ia na uku oihana kiekie a e hoopau ia hoi na oihana hana ole.

 

HOOPAKELE ANA I NA HANA KULOKO

 

7.  Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope, raiki, huluhipa, paka, etc.  he kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me ua haua e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

KEIA WAHI.

 

8.  Ua makemake makou e kukulu ia na hanakalaiaina, i oi aku ka maikai i na Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ke lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia.  He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ke hoauhau iho ma ko lakou paleua iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.

 

KA HOOMALU ANA I KA PONO O NA LUNA HANA.

 

9.  E kokua no makou i na mea a pau e hana ia ana no ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea. me ka hoopoino ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohaua ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi.  E nonoi aku ana nohoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ililune, hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai na hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarupe ana.

 

NA MAHINA AI LIILII A ME NA APANA AINA HOME.

 

10.  Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho mei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainana kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupuni a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipa@u ia hoi no kanaka mahiaina liilii a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mahi liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka pono nui o ka aina, he kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai, i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehu e noho nei ano, a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho ai.  No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina. (e like me ka hi ki me ke kua ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono.  A he hana kupono hou aku no hoi ua ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke lawe ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke - ma ka apana, ma ka paeaina a me na alanui moana pili aupuni hoi.

 

NA PONO KOHO.

 

11.  Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololea o ke kanaka, oia iho la ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi e ka waiwai ana.  i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka halota koho o ke kanaka waiwai mamua e 'ke ka mea @@@h me.  O na hoani pono ole ana i ana ia iloko o ka kakou Kumukanawai a@e, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a me ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia.  No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e, mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke koho ana i na lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ka lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

NA HANA KULOKO.

 

12.  E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono, e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui-hao, na awa a me na uwa pae-pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.

 

NA KALAI AKEA ANA.

 

O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kah ua maa mau kahi hoi e pele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (leberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio "no ka Lehulehu a me ka Lehulehu," i ko makou manao, he kupono ke ia mau kumuhana a me na ninau kalaiai na iloko o lakou, e kuka akea ia me ka piha o na kalai ana, mamua o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ike pono me ka hoohewahewa ole i na manao o ka Lehulehu.  O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia iho keia:

(a) Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana, me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae. (b) Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o na luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa. (c) Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma'i Lepera me ke ola o ka Lehulehu. (d)Ka hoopau loa ia ana e na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai wai hoi. (e) Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poo hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.  A o ka hope loa, ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana e keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua e ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopau pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana a ka Aoao Lahui Libarala.  Honolulu, Sepatemaba 30. 1891.

 

OLELO HOOLAHA

 

Ua makaukau ka mea nona Oinoa malalo iho, e hana i na Pua HAKU PUNA ELEELE a me ka pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kia-hoomanao.  O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me Te@@@ Akina.  J. BOWLER. Sept. 22, @@90, d-ly.

 

OLELO HOOLAHA.

 

E ike ananei na kanaka a pau, eia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau lio hele hewa.  Lio k ulaula, 2 wawae mua i paa i ka hao, kiko keokeo ma ka a-i pela ma ke kua, 1 wawae keokeo hope hema, kiko keokeo ma ka lae, haokuni auo e, kohu kiaha puaniki ke ano.  Lio k melemele, 3waewae keokeo, eleele keokeo ka hulu o ka waewae mua akau, kiko keokeo maluna o na kue maka a elua, hao kuni X hope hema.  Lio k ula ula, keokeo uuku ma ka wawae hope akau, keokeo lokihi ma ka ka lae, kiko keokeo ma ke kua pela no na aoao a elua, 4 wawae i paa i ka hao, hao kuni ano e hope akau hapala ka hao malalo o keia mau kuni.  O ka mea a mau mea paha no lakou keia mau lio, e pono ia la kou e kii mai, o hala auanei ua la he 12 e kuai kudala aku no wau ke hiki aku i ka la 7 o Novemaba 1891.  D. KAOAO.  Oct. 27. 303 - dft.  Luna pa Aupuni.

 

Hoolaha Hookapu

 

Ke hoike ia aku nei ka lohe i oa ano kanaka a pau loa.  Ua hookapu'loa maua i ko maua mau Apana Aina ekolu i kapaia o Kalaheo, Kahaleula a me Punoihala, no lakou na eka 202 e waiho la ma ka Paa, Kailua, Koolaupoko, Oahu, i hoolimalima ia e maua mai ia Keleau (w) mai.  Nolaila, ke papa loa ia aku nei na holoholona o kela a me keia ano, aole e hookuii wale ia maluna o na mau Apana Aina la, a o ka mea a mau mea paha e kue ana i keia, e hopu ia no e maua, a i ole ia, e ko maua mau hope paha, a e hooko ia e like me ke kuhikuhi a ke kanawai.  O na poe a pau e makemake ana e komo iloko o keia Hui, e pono lakou e hele mai e hui pu me Mrs. C.I. HIRAM, a i ole ia, me DAVID DAYTON, a i ole ia KUKA.  Owau no me ka'haahaa.  MRS. C. I. HIRAM.  Honolulu, Oahu, Oct. 8 1890.  3mg-d

 

Kauka Yong Kam Pung (APANA.)

Helu 53, Alanui Maunakea.

Ke Kauka Loea o ka

 

Aina Pua!

 

Ua hiki ke hoola ia kela a me keia ane ma'i, mai ko na kane, wahine a @@ na keiki hihi.  O na ma'i ha-no ua hiki loa ia ke hoola ia me ka maalahi.  A o na ma'i e pili ana i ka maka pau pu ia i ke ola.  Ke hoike ia aku nei, eia ke ola ia nei, me ka oluolu pu o kahi anhau.  Ka poe pilikia hanau keiki a hele nui paha o ke koko a paa a lohi paha ka hanau ana, pa paha o ka waihu e hele nui mai i o'u nei.  E. KIPA mai e ka poe i hooluuluu ia me na haawina pilihua'a ka ma'i, a na'u oukou e hoouolu aku.

KAUKA YONG KAM PUNG.  Honolulu Sept. 2, 1891.  272-d3m

 

I KA LEHULEHU HAWII

 

Ke hooiaio aku nei ka mea nona ka inoa malalo, ua hoolala ka'u wahine mai ka pilikia hoomailo a ka ma'i kokopaa, ka'u keiki elua makahiki hoi mai ka aneane loa ana e make i ka ma'i emi pu wale no e ke kino, oia hoi ka pilikia ai maloko o ke kino.  Mai ke ola aua o ka ma'i a hiki i keia la, aole i hop@ hou mai na pilihua o ia ano.  Ke kono nei au i na makamaka Hawaii o'u e hele ae ia Kauka Apana (Young Kum Pang) a e loaa no ka maha.  Mai kanalua ma na ano elua -oia ka oluolu a na pilikia ma'i a me ka haahaa o na auhau. ana.  Me ka oino.  P.M. AKA.