Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 355, 29 December 1891 — Page 1

Page PDF (1.18 MB)

This text was transcribed by:  Lynn Bourgeois
This work is dedicated to:  Kupunawahine Annie Kaiwa Kaolowi

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II.           Honolulu Dekemaba 29, 1891            Helu 355

 

Na Manao Kuahaua no ke Kahua o na Kumuhana Kalaiaina o ka Aoao Lahuihawaii L iberala

 

Na K ahua O K e A upuni A M e K e K umukanawai

 

  1. Ua manao makou he mea pono e hookahua ia na aupuni a pau maluna o na k@mu o ka noho Lanakila, Kaulike a me ka Lokahi; ua manao makou ua hanau ia na kanaka a pau he kuokoa a he like imua o ke kanawai, a ua hoohua ia mai me na kuleana paa, e ola, e noho keakea ole ia, e paa i waiwai no lakou, a e imi i ka oluolu a i ka hoomalu-kino ia @ na haua a ka lima ikaika h@ nana, a ka pono waiwai ki@ me ka paio kaukapakahi ana.  Ua manao @ kou ua kukulu ia na aupuni kupo no mamu@ wale no o ka ae ana o ka Lehule@, a ua hiki no ia lakou ke hoopau i na ano o ke aupuni e ku@ana, a e kukulu hou aku i na ano aupuni i oi loa aku ka pomaikai me ke kaulike; a oiai ke Kumukanawai o ka Paeaina Hawaii o keia manawa, aole loa i apono ia aku e ka Lehulehu, aka, i kukulu ia mamuli o ka hooweliweli a me na ha@a apuka ana a kekahi poe no ka pono o kekahi poe okoa, a nolaila, ua kokua makou i ka hoo@olo hou ana i kekahi Kumukanawai hou i oi aku ka maikai, a e l@aa oiaio ai he Aupuni no ka Lehulehu, ma o ka Lehulehu, a na ka Lehulehu.

 

Ke Kuokoa O Ka Aina

 

  1. Mamuli o ko makou noonoo maikai ana no na pono kumu a me ka makemake o ka Hawaii ponoi, ua makemake makou e hoopaa ia no ke Kuakoa o ka Aina a e hoopakele i kona noho’na aupuni malalo o kekahi noho’na hooponopono aupuni akea; aka, he kupono nae e hooponopono hou ia ko kakou mau Kuikahi, ke kuikahi me Amerika Huipuia, i mea e hiki pono ai ke hookui aku me na mea e pono a@ ko kakou @ pilikia, a i kumu e loaa hou aku ai na pomaikai hou e kaulike ai na panailike i ae ia aku ma ko kakou aoao.

 

Na Hoomaemae Oihana Hookolokolo.

 

  1. Ua kupono e waiho ia no ka hooponopono piha hou ana, ke ana o ko kakou oihana hookolokolo a me ke ano o na rula o ka hoohana ia ana o ka oihana i kumu e loaa ai kekahi hooponopono emi a eleu ana o ke kanawai, me ke kaawale mai na manao pili hoomana, a i mea e hooi ae ai i ka mana o ka Lehulehu maluna ponoi o na Lunakanawai; e kokua no hoi makou i ka unuhi hoakea hou ana o na olelo Kumukanawai e hiipoi ana i ke keakea ole ia o na olelo ana, a@e ka papapa’i.

 

Na Auhau Ana

 

  1. E hookumu ia hoi kekahi kahua o ka Auhau ana i oi aku ka pono a me ka maikai, e hoopau i na paewaewa e ku nei, nona mai hoi ka auhau hookoikoi ia o ka poe ilihune, a e hoemi ia nei a hoopakele loa ia ai hoi ka waiwai o ka mea nui o ka waiwai mai na auhau, nolaila, e koi aku ana no makou e hooholo ia na kanawa i hiki ai ke hookau ia na auhau kupono maluna o ka waiwai o ka poe waiwai a me na hui a Ahahui nui hoi e like me ke kuleana o ko ke aupuni hoomalu ana, a haawi pu ana aku hoi i na hooluolu kupono i ka @oe ilihune; a i kumu hoi keka@i e hoopau ia ai m@hana nana e paa nei na aina nunui i mahi ole ia, e kau ia kekahi auhau e ae, mawaho o na auhau mau, e like hoi me ke ano o ka momona o ka lepo.  E kokua no hoi makou i kekahi hoauhau papa ana maluna o na loaa makahiki, a ma ia mea e loaa ai na dala e lawa pono ai no ka hookele ana i ke aupuni a me ka malama ana hoi i na hana kupono o ke aupuni me ka hooauhau ole ana aku maluna o ka lahui.

 

Monopole.

 

  1. E hooikaika no makou e loaa na kanawai e hoolili ai, he mea hiki ole i na hana hoopunahele ma na hookele ana o ke aupuni, a me na Monopole, hoohuihui a haawi ana i kekahi mau pono i kekahi poe i hooi ia hoi ma na olelo kanawai piha, moakaka a mana hoi.

 

Na Kauwa O Ka Lehulehu.

 

  1. He mea kupono e loaa na kanawai i oi ae ka maikai no ka hoohana ana i ka oihana civila a ka lehulehu.  He mea kupono na ka Lahui e kohoina luna aupuni a pau, a aole hoi e ae ia e noho kekahi mea mamua aku o hookahi oihana loaa, aka @awa kupono no nae hoi ka aku e like me ke ano o ka hana i hana ia.  E @oemi ia na uku oihana kiekie, a e hoopau ia hoi na oihana han ole.

 

Hoopakele Ana I Na Hana Kuloko

 

  1. Ua kokua makou i na hoohoihoi ana i na hana mahi a me na hana e ae, a me na mea a pau o keia aina, e laa ke kope@miki, huluhipa, paka, etc.  He kupono e hoopale ia a e hoohoihoi ia ma na hooponopono auhau dute kupono; a o kekahi hoi he mea kupono i ke aupuni ma kana mau aelike ana a me na hana e ae, e haawi i ka haawina mua no na mea o ka aina, ma mua o na mea o na aina e mai.

 

Na Hooponopono Ana Iho O Kela A Keia Wahi.

 

  1. Ua makemake makou e kukulu ia na hana kalaiaina, i oi aku ka maikai i@a Apana a pau o ka Paeaina, mawaho aku o Oahu; he mea pono no e loaa ia lakou na haawina kupono, mamua o keia manawa, no ka hooulu ana i ko lakou mau waiwai, a no ka hoolawa ana i ko lakou mau pilikia.  He mea oiaio, he kupono maoli no e hoakea ia aku ke kuleana hooponopono pili apana, e hiki ai hoi ma ia mea, ke loaa i kekahi mau wahi i olelo ia, ke kuleana e koho ai i ko lakou mau lunahooponopono oihana, a ko hoauhau iho ma ko lakou palena iho i na auhau no ka hooponopono ana i na hana hou i pili i ka pono ka lehulehu.

 

 

Ka Hoomalu Ana I Ka Pono O Na Luna Hana.

 

  1. E kokua no makou i na mea a pau e hana ia an@ @o ka hoomaikai ana ae i ka noho ana o na limahana o ka aina, a no ia mea me ka hoopomo ole ana i na kuleana i ili mai, e hooikaika no makou e hana ia na kanawai e hoopau aku ai i ka hoopae hou ana mai a hoohana ia ana o na limahana aelike o kela a me keia ano, e pae nei malalo o na kumu e hiki ai ke lawe ia mai a paio me na hoopoino a me na hoohaahaa ana i na limahana Hawaii a haole hoi.  E nonoi aku ana no hoi makou, ma o ke kuleana e hoopakele oi aku ai i ka poe ilihune, @ hoomama hou ia ae na mea e pili ana i ka waiwai o ka poe ilihune, mai na kuai ana mamuli o ke koi a ke kanawai, a mai ua hoopaa ana hoi mamuli o na hooponopono banekarup@ ana.

 

Na Mahinaai Liilii A Me Na Apana Aina Home.

 

  1. Ua kaomi hoi kekahi mahele uuku o ka poe waiwai o ko kakou heluna kanaka, ma keia mua iho nei, i ka ulu ana o kekahi mahele makaainaua kuokoa; ua apu ia aku hoi na aina aupun@i a eia ke paa ia nei maloko o ka lima o kekahi poe uuku, a i ole, ua mahelehele ia e like me ka makemake o na punahele, a ua kipaku ia hoi na kanaka mahiaina liili a me ke kanu ko e ka poe hui a e ka poe hoohuihui dala; aka, oiai o na mam liilii ka mea nana e hoopuipui aku i ka po no nui o ka aina, kupono no e hoohoihoi hou ia aku hoi me kekahi kanawai Aina Home i oi loa aku ka maikai i lilo ai hoi i mea hiki ke noho a ona ia na apana aina liilii e na kanaka o ko kakou lehulehe e noho nei ano-a o ka oi loa hoi i loaa aku i na Hawaii ponoi i hoonele ia i ka aina a me ka home e noho oi.  No ia kumu, he kupono e hoolilo ia na aina aupuni a me na Aina Lei Alii i mea mahelehele aina home no ka poe e makemake ana e noho maoli a hookuonoono maluna o ka aina, (e like me ka hi ki me ke kue ole i na pono mua a kekahi poe) me ka hookuu ia o na auhau no kekahi mau makahiki kupono.  A he hana kupono hou aku no hoi no ke aupuni e hoomaka koke aku hoi e hana, a hooponopono hou i na kumu e hiki ai ke @we ia ka waiwai me ka oluolu ma na makeke—ma ka apana ma ka paeaina a me ua alanui moana pili aupuni hoi.

 

Na Pono Koho

 

  1. Ua manao makou o ka hoopono a me ke ano hoopololei o ke kanaka, oia iho la ke ana o ke kuleana e koho ai ke kanaka i ke alii a me ka lunamakaainana, aole hoi o ka waiwai ana, i hoopaa ia he ana me ka lima nui; a aole hoi e hooi ia aku ke kuleana o ka balota koho o ke kanaka waiwai mamua o ko ka mea ilihune.  O na hoaui pono ole ana i hana ia iloko o ka kakou Kumukanawai ano, he kue loa ia i na kumu mua loa o ka pono a m@ ke kaulike, a no ia mea, he kupono e hoopau loa ia.  No keia hopena e kokua no makou i na hookaulike ana i na hoano e mamuli o ka waiwai e ku nei i keia wa, mawaena o na mahele o ka Lehulehu kanaka, e hoano e ana i ko kakou kanawai e pili ana i ka pono no ke ko@ana i na ‘lii, a ma ia mea hoi e hoihoi aku ai i na Hawaii ponoi, i na pono i pili ia lakou iloko o ko lakou aina ponoi, ka mea hoi i lawe kupopono ole ia ae mai ia lakou ae.

 

Na Hana Kuloko

 

  1. E kokua ana no makou i na hoolilo ana i na dala mahuahua kupono e loaa ai kekahi mau hana hou i ike ia ke kupono ma Oahu, a ma na mokupuni e aku; na kula, na alanui-hao, na awa a me na uwa po pae, na ipukukui o ka lehulehu, a me na hooponopono ana hoi i na ano hana o ka oihana-wai, aole wale no Honolulu, aka, no na wahi a puni na mokupuni.

 

Na Kalai Akea Ana

 

            O keia ae la na kumu a makou i manao ai, oia ke kahua maa mau kahi hoi e nele ole ai ka lokahi o na hoaloha o ke aupuni lahui a holomua (loberala), ina no aole i hoomaopopo ia a moakaka loa; aka, ma ka hoomaopopo ana e loaa kekahi aupuni oiaio “no ka Lehulehu a me ka Lehulehu,” i ko makou manao, he kupono keia mau kumuhana a me na ninau kalaiaina iloko o lakou, e kuka akea ia me ka@ piha o na kalai ana, mam@a o ka loaa ana o ka mana i na kanaka e holo balota ana no ka Lehulehu, i hiki ai ia lakou ke ikepono me ka hoohewahewa ole i na mamao o ka lehulehu.  O na mea a makou i manao ai, he kupono e wehewehe ia, oia hoi keia:

(a)     Ka Ninau Paahana, e hiki ai ke hoolauna pu ia iho na hookele kalai holomua ana me ka hoopoino ole ana aku i ko kakou mau mea hooulu ano nui, me ka makaala pono ia o ka pono ia o na Hawaii a me na paahana e ae.

(b)    Ke koho ia ana ma ke akea e ka lehulehu, o ka mahele o @a luna aupuni i oi mamua o keia e koho ia nei i keia wa.

(c)     Ka hooponopono a malama ia ana o na Ma’i Lepera me ke ola o ka Lehulehu.

(d)    Ka hoo@au loa ia ana o na kuleana koho, ka mea kue i ka pono o ka mea ilihune no ka mea wai waihoi.

(e)     Na hooponopono akea ana i na kanawai e pili ana i ka Lapule i loaa ai i ka poe hana na hooluolu a me na hoomaha maikai ia poe.

A o ka hope loa, ua manao ma kou mahope o ka hooholo a apono ia ana o keia mau ninau e ka manao o ka lehulehu, aole hoi e loaa aku ke kokua o ka Aoao Lahui Liberala, ke ole oia e hoopaa pololei iaia iho e apono a e kokua i na kumuhana o ka Aoao Lahui Libarala.

Honolulu, Sepatemaba 30, 1891.

 

He Moolelo

@No

Masepa.

Ka Olali Denemada!

Ai Ole

Ke Kaulio Keokeo!

 

            Me keia mau huaolelo a Kasela, hooholo aku la oia i kona lio imua a i ka minute ana i mo@nhane mua ole ai e halawai mai ana ia me kekahi mau hoopahaohao, aia hoi me he poha kapalili ana la na ka leo o na manu i ka nahenahe a i ke kupinai halulu i ke alo, pela iho la na mea a na haku nei i lohe aku ai.

            Ua puiwa a hikilele nui ua haku Kasela nei no keia mau leo kupanaha ana @ohe nei, a iaia i hoomaopopo @ ai he mau leo manu io kela @ la kona mau maka iluna o na laa@a iloko o kona pahaohao nui @le he manu ana i ike e kohu ai kela mau leo kani kapalili ana e lohe nei.

            Mamuli @ keia nele, alaila ala hou mai la iloko o kona mau hoomanao ana na hana a ke kauna Masepa, oiai kona mau la e ola ana oia hoi na hana i ke akamai hoolele l@ ua ka@na ia o ke kua pah@e o ua lio.

            Wahi a ua haku Kasela nei, aole anei keia o kuu enemi ino e hoopahaohao mai nei me kana mau hana akamai e like me kau i ike ai nono he mau makahiki i hala ae nei.

            A iloko o na la pokole i hala ae nei, ua ike hou au iaia me kana mau hana kamahao maloko o na paia o Kopenahagena.

            Ho, e loaa oia ia’u e pono ai, a e paa pio ola me ka mana o ka’u poka pu ina he mea hiki, a hoike a@u i ko Denemaka holookoa nei, na’u na Kasela i hopu pio i kona enemi, ke kipi hoi nana @ hoopakele ia Mo neka ka weli.

            I ka pau ana o keia mau olelo a Kasela, makaukau hou ae la me ka na pu no ka minute mua loa ana e hooko ai i kana hoohiki o ka hopu pio ana ike kaulio, a i ka minute hookahi aia hoi ua kani aku la ka pu a ua haku la na ka he’u ekahi.

            Bang! Helu elua aku la ka pu a ua haku Kasela nei.

            Bang! helu ekolu aku la. Bang! helu eha.  Bang! helu elima, a i ka bang hope loa ana no ka helu eono, kiola ae ia ua haku nei i kana pu iloko o ka lewa me ka hooho ana ae, ua pau ka hilinai.

            Wehe ae la ia i kana kaula ili a me na lima wikani o ka elue alualu aku la oia no ka hoohei ana i ke kaulio keokeo, oiai ua kaulio keokeo la@ holo haaheo ana mamua ona @ka hiehie nui o ke kulana olali kaulio.

            Wiliwili ae la ua haku Kasela nei i kana kaula ili no elua manawa, alaila me ka ikaika a pau i loaa i kona lima, kiola mai la ia i kana kipuka ili e lilo ai ke kaulio keokeo he pio a he paahao nana.

            Aka e ka mea heluhelu, o ua kipuka ili la a ka haku Kasela i hoohei mai ai maluna o ke kaulio opio, ua ko ole ia, oiai ua oi aku ka eleu a me ka hikiwawe o ke kauna Masepa imua o ka haku Kasela a ma kahi o ke kipuka ili a ua haku la e hoohei mai ai aia hoi e paa ana ke kaula ili a ke kaulio Masepa i ka ai o ka lio o ua haku la.

            A me ka puahiohio nui hooma lo pono mai la ko kaulio i kana kaula ili a kuupau aku la oia i ka holonui m@ ka ahai pu ana aku i ka lio o ka haku Kasela mahope.

 

Olelo Hoolaha

 

E ike @nanei na kanaka a @ @ia ma ka Pa Aupuni o Makiki nei, kekahi mau lio hele hewa.  Lio w@ulaula, kiko k@o keo ma ka lae l@wawae keekee @ua akau l@ wawae keokeo hope hema ke ano o ke ia hao kuni huiki kaimana he kaha m@ l@lo hope akau Lio keiki w@ulaula @ wa wae @, kiko keokeo ma ka lae @kani kohu kaimana hope akau Lio @ ulaula keokeo lokihi ma ka lae keokeo ma ka ai aono akau malalo o ka apu he mau @ keokeo akau a @ ka hema haokuni I N hope hema. O ka mea a mau mea paha ao lakou kei mau lie e pono lakou @ kii mai, o hala a@anei na l@ h@ 12 e kuai k@ala aku ne wau ke hiki aku i ka la 9 o Ianuali @

David Ka@

Luna I’a Aupuni

Dec. 28 1891 @