Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 395, 23 February 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Louisa Ole |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA
Wa hookohuia o WM C. A@HI keia la i Nota@ na ka Lenuie@@ i ka Apana Hoo@@@@@@@@ Kaapuu @kahi o ke Aupuni.
C. N. SPENCER
K@aina Kalaiaina
Keena Kalalaina Feb 16 1892
feb 18 8tsd
HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.
-O-
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai, e kapaia Pauku 83.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia @ei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaeolelo @amua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apo@o oia, e kakauiuoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, in a aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou me oia me na kumu pu o kona @oole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona @oole ana inaloko o ko lakou buke aooielo, a e liapai nou lakou i ka @@ n@o ana no ia mea. Ina mahope @ @@ noonoo hou ana a ua hoaponoia @@ Bila Kanawai nei e ka elua-ha-pakelu o na noa a pau i khoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka. Moi no ke kekauinoa ana, a in a e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau nana ana a nau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia in a ka buke moolelo o ka @@a@ielo, na inoa o na poe a pau i kono ma ka ae a me ka hoole i, ka Bila Kanawai. Ina e boiboi ole ia @@@ kekahi Bila Kanawai e ku Moi @o@@ o na la he 10 (koe ka la Sa@@@@) mahope o ka waihoia ana iku imua on a, alaila, e lilo uo ia i Kanamai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nao e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookun e ia ana o ka Ahaolelo, a hua pela, aole no ia e lilo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia mai ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 46. O ke Alii o ka Aha@l@lo, he kane kupa oia no ke Au@@@ni a hiki aku oia i na makahiki @@e i makalua-kumamalima, a i noho@@@ ke Aupuni no na makahiki a@olu, a he waiwai kona iloko a kela Aupuai i kupono i ka aukau i hiki aku i ka ekolu tau@@ni dala ma@@ho ae o na hihia a pau, a i ole ia, @@ @o@@ makahiki kone aole i emi malalu e eono haneri dala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololi ia moi ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 59. O kela a me keia kane kupe o ke Hawaii P@@@i@@ @pa he Hawaii, Amerika, a he Hu@apa paha ma ka hanau ana, a in a @@ hiki aku kona mau makakiki i ka iwakalua, a ua hooke@ oia i kona mau auhau, a in a ua hookomo ma i kona inoa ma ka papa imnoa o ma @oe koho o kona apana no ke kono ana i na 'Lii o ka Ahaole'o. a.aila. ua kupono oia i ke koho i @a 'Lii. a ua loua iaia ke kuleauu e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana. in a nae:"
A e hoolol: ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei o heluhelu ia ai:
"Alua - He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i @mi ole iha ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua leaa, maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o ua inoa o ka poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekhai i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika. A he Kuropa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no ma poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahik@ he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makaniki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii. Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookonio i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanamai. alaila. ua lona iaia ke kulenna e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka neo o na olelo no ka makahiki hookahi maimua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku h@u ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa o hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupone no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopope ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe la mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalona i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihaka mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e @@@elawe ai."
CHARLES WILCOX,
Kakauolelo.
feb 19 tfd
Ka Paina Manawaiea a ka Meiwahine Kapielani.
E haawi aua ka Makauhine Alii i kekahi aha paina luau ma ka Hale Paijau, wa Aalanui Bertania, Mana, i keia Poaono ae, auwina la, no ke kokua ana i na lilo o ka Homo o ka Poe Hanau. O Keia kekahi o na hana aloha, iloko o na hana aloha he lehulehu a ka Makua Alii i hooikaika ai i hoohua mai i ka pomaikai i ka lahui. Ua holopono, no hoi keia hana i keia wa malalo o ka nui makaala a hoomanawanui o ka Malama Hale, Mrs. Meleana Lemona. Nolaila, oiai ua haiki mai ka waihona o ka Hale Heoulu Lahui i keia manawa ke hoala hou aku nei ke 'Lii puuwai aloha a makee @ hui i ka hana e hoohui i ka lehulehu e homo pu mai me ia e kokua i ka hana e loaa na kokua no keia Halemai. Na ke Lani e kokua i kou aloha pumehana, e ke alii aloha lahui.
HE MANAO LIKE OLE.
"Pauku 20. E mahele ia ka mana nui o ke Aupuni i ekolu apana okoa, oia hoi ka Mana Hooko, ka Mana Kau Kanawai a me ka Mana Hookolokolo. E ku kaawale mau ia mau mana ekolu. Aole hoi e noho kekahi luna hooko, a lunakanawai, a mea hoopaa hana me ke Aupuni a kauwa hana o ke Aupuni, a o kekahi mea e loaa ana iaia ka uku hana a loaa e ae mai ke Aupuni mai, aole e hiki ia poe ke koho ia no ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, aole hei e hiki iaia ke noho ma ke ano he lala koho no ia Aha. Aole no hoi e hoonohoia kekahi lala o ka Ahaolelo, oiai kona manawa i koho ia ai ma kekahi oihana Kivila malalo o ke Aupuni, koe nae ka uoho ana i lala no ka Aha Kuhina."
Malalo o keia pauku ke olelo nei kekahi oe i waopopo pono ole i ke ano o na huaolelo o ke Kumukanawai, aole i kupono ke koho ia ana o C. W. Akepoka e ka poe koho halota o ka Apana Ekolu o Honolulu nei. Ma ko makou hoomaopop i ke ano o ka olelo a me ka manao o ke kanawai, ua pololei no ke koho ia ana o C. W. Akepoka, ma na olalo o ua pauku la, e olelo aua a o kekahi mea e loaa ana iaia ka uku Aana a loaa e ae MAI KE AUPUNI MAI, @le e hiki iaia ke koho ia no ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii." Ma keia mau olelo maopopo o ke Kanawai kakou e ike ai, ua kupono no ko Akepoka kohoia ana, oiai nole oia he luna aupuni i "leaa" iaia "ka uku hama a loaa e @@ mai ke Aupuni mai" aka he luna oia malalo o ke kanawai e lawelaew i kekahi hana i uku ia i ka wa o lawelawe ai mai kekahi kane a wahine paha aola hei mai ke Aupuni. Ma ka nana ana no hoi kekahi i ke ano i manaoia e hoohana melalo e keia Kanawai e ike ai kakou aole mao'i o keia ka manao o ke kanawai. O ka manao o ke kanawai oia ke pale ana aku i ke kuleana e hiki ai ke kipe ia ke kanaka e noho aku ana, he hea kau kanawai no ka pono e ka lehulehu, me kekahi oihana e loaa hi iaia ku "uku hana a loaa e @e mai ke aupuni mai," ma o na nehana e noho hooponopono aupuni ana, oia hoi mai na Kuhina a mai na Lunakanwai paha ma ko akou anoluna hooko a lunakanawai.
Ma ko makou hoomaopono iho ua ka@wale loa ke kulana o ka notari o ka lehulehu, mai ke ano o na luna aupuni i koakaka a i manaoia ma ka pau@u 20 o ke Kumukanawai. He paahana lawelawe kela no ka lehulehu, i kaawale ma na ano a pau, ma kana hana a me kona uku ia ana, mai ka mana o kekahi luna aupuni, hooko a hookolokolo, a ma ia ano na hiki ole ke noonoo iki ia he wahi ia e hiki ai ke hoohaiki ia ka pono o ka lehleh ma koaa ano he hoa kaukanawai no ka Ahaolele, a ma ia hiki ole, wa hiki ole ia makou ke hooia aku'i na manao o kekahi poe o koho wale ana, o keia ka hana i ku ke Kumukanawai o @ele ai ke kanaka iaia ia hana, i ka noho ana he hoa i kohoia no ke Hale Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii. Pela makou e hooholo nei, ma ka Pono a pololei maoli, no C. W. Akepeka ka noho Lunamakaainana o ka Apana 8 o Honolulu, e lia ia nei e ka poe i haule ma ke koho ana, a e ako ana e haule o Akapoka, no kona hopohopoia.
KE ANO LOLI WALE O KE AUPUNI MOI O HAWAII.
[HELU 3.]
Eia hoi kekahi kumu hoonawaliwali i ka noho'na Moi ana o Hawaii mei, oia hoi @ele ona pilikoko ponoi, koe wale no kona makuakane. He oiaio no hoi aole e komo ana ke aloha alii o ka iahui Hawaii ponoi i keia alii opio nona ka makaukane haole e ekeeke mau ana i ka Hawaii, a i hiki ole ke hoopuka i kekahi olelo no ka lahui me ka nema ole a me ke an hookae ole. No ka mea, aia ke aloha o ke kanaka mahope o na alii maoli o ka aina, a oiai ke pau aku nei no lakou, pela no e pau nei ke aloha o ka lahui, o ka lahui iho la no ke koo o ka noho moi o Hawaii. He mea maopopo loa aole i like ke aloha ia o ko kakou Moiwahine e noho nei ma ka Noho Moi o Hawaii, e like me ko na Kamehameha, ko Lunalilo a me ko Kalakaua; pela no e emi loa a e nele loa ai ka hoomanao ana o ka lahui i ke aliiwahine opio. Ua kua haole oia ma kona mau ao ana a ma kona hanau ana a e like me ia mamao o kona ano mai ke ano o ka lahui, peia iho le ne e kaawale a e huihui ai ka hipuu aloha mawaana o ka moi a me ka lahui.
He mea maopopo no hoi e lilo ana ko ke 'Liiwahine opio noho moi ana he mea makemake ole ia e na haole e like no hoi me kona @uliaai nui ole ia e ka lahui, a mamuli no hoi o na kumu an@ like he lehulehu.
[HELU 4.]
He mau makahiki i h@la aku nei ma ikeia ikeko o ua nupapa @aha@i manae i kapaia "Ke Kulana Aupuni a ma ka N@h@'na o Hawaii." Ua lile keia manao i mea kamailio aui ia ma ia manawa, ma@@uli o @e ku@@@@ o na manao a ma ka m@nkaka e kon ano o ka wehewehe ia ana Kia iho na manao o hoike ana i ke keia mea kakau manao i hoike ai, a oia manao ke mau nei no ke @aikoi o koua mau ano a keia la ponoi kekahi mau pauku:
"He kanakolu makahiki i hela uku nei, he lahui keia o Pole@esia, he @@@ hai @@@@ ------------ ma ka heluua ----------- ana no i ka aui e ke -------------- ika lahui a me ke manao ------ ko lakou mau alii kahika --------- nawa o ke ano n@h@'ua ------------ moi wale no ke kupono ---------- makemakeia, a no ka lahu ----- iho aole no paha e hiki ke@@@@i ---- e ae."
"Iloko o keia mahele o keia @@ neturia nei, ke ike nei kakou @@@ ke hana mau nei na loli ano nui e nui ana i keia a me keia @@@@ wa. * * * Me kekahi ------ keikoi o na heluna @aole o ka le@@@ lehu eia no ke maa nei, a --------- na loina maikai o na hooponopono aupuni makaukau a hoopono, --- niki no paha ia kakou ----------- aku no kekahi manawa ------- kekahi nehe ana moi -------- moi o na lalani alii e na alii ---- wa kahiko. Aka e keia mau ---- @ like me ia ne la he me@ ----- he manawa wale no a i@a@@ ------ loina loli ole o ka ------- ke ano maoli o na mea e hiki --- ana eia ke nee aku nei i kekahi ---- ana."
"He mea paakiki i ka hiki ana @ kekahi mea ke hoomaapopo ike @@@@ he mea loli wale ne ka noho'na @@@@ Hawaii. Malalo o na kama e ku nei, he mea ano e l@a a a@@@ ho hoohalike o keia an@ kulana aupuai @ na ku no hoi mamuli o kekahi mea kumu ano e i like ele me ia. ***
Ua @opopo ke kehua e ka noho mai e ku nei a aole no he kikino ikuiku loa ke kali ia aku nana e hookahu@@ aku. E like me ka hopena ma na ano aoli e hiki mai ana i ka noho ana moi maoli, ina no paha mamuli o ka omilo wale o ka lahui Hawaii, ka nele i na alii, a no ka hiki ana mai paha o ka hopena o kona mau la e pono ai, e pau ana na kahu@ kahi e hiki ai ke hookahua hoe a@ i ka noho moi, ina ana hoi he makemake hou aku kahi no ia mea."
"O ka loihi mamua ae o ka hiki ana mai o keia loli i hiki ole ke ale ia, aia no ia mamuli o na hana akahele, hooponopono aikai a pakike ana a ke aupuni moi e hoohana ai. O ka hiki ole ana ke hana aku i keia mau ano hooponopono aupuni oia ka wea nana e hookikina aku i keia loli i hiki ke manaola ma kekahi ano he wea kupono no @ kauoha ia. O ke ano o ka hiki @ ka loli e hiki mai ana, a me @@ hooponopono Kumukanawai i kupono e hana ia, aole ia he mea @@ kakou e manao ai. I ka manawa e oo ai a ua ike ia ke kupono maeli, na ka noonoo hoopono a maikai @@ o ka lehulehu e hooko i ua loli la."
--------
Na mea hou @ Mile.
Ma ke ahiahi Peakolu, Feb @@, ua pii aku na opio Pakiki a ua @@ Hawaii o ke kulanakauhale @ Mi@@ nei, me ka lakou mau h@k@@ kanikani, e hoomaikai aku i ka Mal@a Kiaaina o Hawaii, H@@ J. @ Baker, ma koua keme @@h@ @@ Niolepa, ma ka a @@a y a oi iki @ ua akuhi.
I ko lakou hiki ana aku ihai@a, @ hoomaka e puhi aku i ka l@@ @@@ lou o ka wa no ia a ka Hop@ Makai Nui W@@ B. I keaa koho a@ u ai i kekahi ma@ai ia C. K. @ kii aku @ hoopio i ke kukui o ku @@@@ke @@@ ana ma ke al@ o ke Kiaaina B@@@@, a ua hooko koke ia aku ia kauoke me ka hakalia @i@ oiai ka malemalema @ ke kukui @ hooloi pau @@@ me @ @ m@@nei e ke alanui.
Aka i ka pau ana o ke puhi ak@ a na opio, a huli hoi aku la hoi @@-