Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 405, 8 March 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

MA KE KAUOHA.

Ma Ka Aha Kiekie o ko Hawaii Paeaina, ma ke Keena.

            Ma na mea e pili ana i ka hoopii a John Ross, (Kapena Roke) a me kekahi poe a ae e hoopau wale ia kekahi koho ana no na lii no ka Mahele (Koho Alii) o Oahu.

            Mamuli O ka waiho ia ana mai o ka palapala hoopii a John Ross a me a me kanalima poe e ae i waihoia mai ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Hookolekolo Kiekie, i hakuia mai i ka Lunakanawai Kiekie o ua Aha Hookolokolo la, a e hoonohonoho mai ana hoi i kakahi mau kumu ma ona. @ i manaoia ai e na peo hoopii la aole ke koho hope ana iho nei no na Lii maloko a no ka Mokupuni a me Mahele Koho Alii o Oahu, i malamaia i ka la 3 o Feberuari, A.D. 1892, i ku i ke kanawai ia wa a i keia manawa, ua make a ua h@o i mea ole, a no ia e hoopau wale ia, a e noi mai ana hoi e hoolohe ia ua palapala hoopii la a me ka oielo hooholo a ke aha, ua ku ole i ke kanawai ia wa a i keia wa a i keia manawa ua koho ana la, ua make a ua lilo i mea ole.  A nolaila.

            Ma keia ke kauoha ia nei e hoolohe ia ana ua palapala hoopii la imua o kekahi o na Lunakanawai o ua Aha Hookolokolo Keikie la e noho ana ma ke Keena ma Aliiolani Hale, ma Honolulu, ma ke Mokupuni o Oahu i oleloia, ma ka hora 10 A.M. e ka Poekahi, ka la 21 o Maraki e hiki mai ana, a ia manawa a ma ia wahi na mea a pau i kuleana e hele ae ai e hoike i ka lakou mau kumu, ,ina he kumu joi ka lakou, e hiki ai ke hoele ia ke noi o ka palapala hoopii i olelo ia ae la.

            A eia hou, e hoohana pu ia aku kekahi kope o keia olelo kauoha a me keia hoolaha, e ka llamuku, maluna o keia a me keia pakahi o na Luna Hoomalu o kela a me keia Papa Nana Koho Balota maloko a no kela a me keia mahele o ua Mahele Koho Alii lao Oahu, a maluna hoi o J.N.S. WIlliams, John A. Cummins, Paul Neumann, John Ena, a me Arthur P. Peterson, oiai o lakou na mohoa hoike ia a i hooia ia na koho ia mau ua koho balota ana la he mau Alii no ua Mahele Koho la.

            A eia hon. e hoo@haia hoi kela kauoha a me olelo hoolaha ma na olelo Enelani a me Hawaii pakahi ma ke Pacific Commercial Advertiser ma ka Enelani a ma Ka Leo o Ka Lahui ma ka Hawaii, oiai laua he mau nupepa e pai ia ana maloko o ua Mokupuni a Mahele Koho Aliaa la, no ka manawa he @ mau la mamua ae o ka manawa i hoonohoia hoi maanei o kahoolohe ana o keia palapala hoopii.

            Hanaia ma Honolulu.  i keia la 3 0 Maraki AD. 1892.

Rich. F. Bickerton, Lunakanawai o ka Aha Hookelokolo    Kiekies Hooiaia e

Henryh SMithKakauolelo Aha A. Kiekie. Mar 4 tv.            

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI

--: o:--

            He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kapaia Pauku 83.  E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai pa Pauku la:

            “Pauku 48,  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelomamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi, @na e apone oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai la i kanawai, aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a no ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, a hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina a hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a neu, e hoon@popola ke koho aua ma ke kahea ana i na ae a me nahoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na ia he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”

            Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 56, O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumumalima, a i noho ma ke Aupuni no na Eeakahiki ekolu, a he waiwaikona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole la, he le@ makahiki kona aole i emi malalo o e@no @aneri dala.

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 59, O keia a me keia kane kupu o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, America, a he Europa paha ma ke hanau ana a ine ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kono inoa ma ke papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na @lii o ka Ahaolelo alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii a ua loaa isia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i keia a me keia koho ana, ina nae:”

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ia:

            “Alua – He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i @mi ole ih@ ka waiwai io malalo o hokahi tausani dala mawaho ae o na hibia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

            Pauku 4.  Me keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ke Ahaolelo ina aole i kohoia malalo a kulika hoi me na hoakaka aua a keia Kumukanawai.”

            Pauku 5.  Me keia ke hoololi ia nei ka Pauku 52 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauka la:

            Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke kumukanawai a me na Kanawai e like me ka  mea i hookakaia no napoe nana e koho i na ‘Lii a ua hookaa i kona mau auhau, @a ua hiki aku oia i na makahiki he iwa kalua, a i noho uakeia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani, a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840) a ina ua hookomo i kono inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana elike me ka @ i hookak@ ma ke kanawai, alaila, ua lona iaia ke kuleana @ hooke@ ihookahi balota @o na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana, @ka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima maka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma kekoho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

            Pauku 6,  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku heu ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa a hana i na Kanawai ana i manao ui ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki nohoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni oia poe limahana oi@ak@ mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M.H. 1890  Charles Wilcox.  Kakauolelo.  feb 19 tf-d

 

KA LEO O KA LAHUI.

Jno. E. Bush

Lunahooponopono a me Pauku

Poalua, Maraki 8 1892

Ka Uku Makai

           

            O kei kakahi oihana a makou i koua ai e loaa najhaawina mahuahua i ke Kau Ahaolelo i hala.  Aka, mamuli o ka hana o keia maula a na poo o ka oihana makai, oia hoi ka hoolilo ia o ka puu dala no kekahi poe haole, e olelo ia nei he poe makai Kiu, me ka loaa ole o kekahi pono i ke aupuni, ua hooholo iho makou e kue i ka hoonui ana i na haawina o ka Oihana Loio Kuhina a Oihana Makai.  Ua hoomaopopo maoli iho no makou, he makehewa ka oihana makai, ma kona ano i manao ia ai, hehoomalu.  Ua lilo keia lala hoomalu i na hana hewa, i lala kakoo i na hana hewa.  Eia ka oihana makai kumau, kauwai a makai kiu ke noho nei elike me ka poe anohi aia ka ike ole i na hana ino, lapuwale a pepehi i ka pono, e hana ia anaimua o kolakou maka.  Nolaila, e @ouuku mai ka lilo o ke aupuni, a e oki ma ka oihana makai, kahi e hoohoihoi ia nei nahana hanai i ka poe auwana wale ma ke ao nei.

 

KO KAKOUKULANA ANO!

[Hoomauia]

            Aka, ke ike nei anoi kakou i kekahi hoailona o kekahi noonoo oaauao mua ma ka aoao o na ljuna aupuni o keia aina?  Aole.  Aole he lohe ia aki kekahi wahi olelo ike e hooemi ia aku ana na hoolilo @ui e hoohana ia nei @oko o keia aina no na hoolilo o ke aupuni.  Ina kakou e noonoo ana i na lilo o ka aupuni a pili ana i ko kakou mau loaa, me ke ano o keia wahi aina, me kona heluna hanaka alaila, hoohalikelike iho ia mea me na hoolilo o na aina e. e ku ana me ko kakou kulana, he oiaio he luuluu no ka noonoo ke ikeiho i ko kakou kulana.  Ina kakou e nana ana i ka bila haawina no ka makahiki 1890 e loaa no ia kakou na hoomaopopo ana i ka nui o na dala e lilo ana no ka hookele ana i ke aupuni.  Ua aneane ka nui o ka bila haawina i ka $3,127,600.  O kekahi hapa mahuahua o keia puulu dala ua hoolilo ia i ka hanohano o ka nohoalii a me ne haawina kumau, a me na uku kiekie o ke Alii a me@ka ohana alii.  He mea maopopo e uku ia ana no keia mau hoolilo ana mailoko mai o na loaa aupuni a ina e haule ana ka loaa e lawa ole ai na haawina a pau, alaila, @ lawe ia mai ana mailoko mai o ke dala i manao ia no na haawina e pono ai nahana o ke aupuni i manaola he mea e pomaikai ai i ka lehulehu holookoa.  Ano i keia manawa, ke ike nei kakou ma ka hoike hapaha a ke Keena Waiwai, e ike ana kakou ke emi nei ka loaa o ke Aupuni, aka, iloko o ke emi o ka loaa, aole i emi mai no ukupanee no na aie a kakou.     Aole i pau.

 

Heaha ke kumu o ka Hoohalahala?

Ma ka nana ana iwaena o na nupepa o keia kulanakauhale, a o ka oi loa aku paha, oia no ka nupepa Hawaii Holomua, ma na mea e pili ana i ka Luna Alanui hou o keia kulankauhale a me kona Papa Alanui, no ke koho ia ana o ka Luna Alanui e ka Papa Alanui mailoko mai o ka Hui Liberala, he hana kapakahia he hookuli ia o na hoa o ka Papa Alanui, oiai lakou he mau hoa no ka hui a Na Keiki O@wi o Hawaii.”

            I ka nana ana a me ka hakilo ana i na manao kalai o ua makamaka a la o ka maka kila, ma o kona Lunahooponopono ia, ua ulu mai ka manao hoohuoi iloko o makou, a ninau ae la: Heaha ke kumu o ka hoohalahala?

            He mea maopono o ke kumu i hoea mai ai a keia hoohalahala, a lilo i laau make na kona mau kini heluhelu oia no ka hooko@u ole ia ana okekahi kakoo ikaika o na hui Oiwa la o Hawaii, ina la paha, i kala ua umi ka hanu o ua Lunahooponopono la, a noho malie aole e walaau wale i ke akea, eli@e me ka hana a kamalii haupeepee akua o uka o  Waolani. 

            O ko makou kulana kamailio i na wa a pau; aia ia maluna o ke kehua o ke kaulike a me ka ewaewa ole, e hoike ana hoi i nahana a pau a na Poo Aupuni, ami ke kiekie a ke haahaa, he @ans hoi i hiki oli i ka noeau o ka Lunahooponopono o ka nupepa Holomua ke ku a hoikeike akea ae i nahana pukalua @ hana ia nei e ka poe pakaha iloko nei o ka aina, ka hana hoi a makou e paio mau nei no ka pono e ko makou aina makuahine a hiki i ka lanakila ana. 

            Nolaila e kali ka hoohalahala e ka makamaka malia o hiki mai ka manawa e nini ia ai ka lili o ua kanaka hoi puolo no kanaka o kahi alii. 

 

            I ke Kinau e ku mai ana i keia Po!ono ae, e hoea mai ai ka Hon. J. Nawahi, a lua-lai hou me kakou.

 

            I ke Poaha o keia pule ae, ka la @au o Kauike@uli ka Lokomaikai, ua kukala ae ke Kuhina Kalaiaina o p@ni ia na hale oihana a puni ka P@ina.

 

NU HOU KULOKO

            He puhi ohe ko ka po nei, a ilaila ko makou kiu kahi i uhene pu ai.

            Mai nauka mai e na makamaka i ka makou wehewehe Baibala no ka puka ole aku.  Pela iho a oili aku i ka la apopo.

           

            Eia i Honolulu nei ka Hon. J.A. Akina, a me kona hoa kakeie o ka Ia koho balota i hala A.P. Kalaukoa.  He mau ola kina maikai ko laua a elua. 

 

            Pup@pu laolao, makena weliweli, kinikini lehulehu, manomao a nalowale ka hoi @ mea he kanaka o Manamana i ka Poaono nei ma ka luau a makou i hoopu-a aku ai.  O na hana, aia wale no iloko o ke kamumumu o ke aheahe maile.

 

            I keia auwina la e ku mai ai ka Malulani mai Hawaii mai, me na hua alani momona nako makou hoa paahana.  E naue ae ma kihi o na alanni Maunakea me Pauahi, a ilaila na hua alani momona aono maoli no.

 

            Maikai ka ahaaina a ka Moiwahine kanemake i malama ia ma ka Poaono nei a ua nui na ono i hoemakaukauia.  Ua nui no hoi ka poe i naue ae e luakaha pu iloko o na hauoli o ka la, a ua loaa no hoi na lau oliva o ke aloha i lulu ia no ka pomaikai o ka bale hoohanau keiki.

 

            Ma ka ho@o ia ana o kela mea eli awa hou, ma ka Poaono nei, o ka wai ka kona opu i omo ae ai a ku ka halelo iuka, a o ka hana i manaoia no ka pomaikai o ka lahui, aole i maopopo ia makou, aka, o kali kakou a hiki i ka wa e ikemaka ai i na hana a keia mea eli awa o ke awa nei.

 

            Ua lohea aku ka leo holina o kekahi wahine ma alanui Maunakea i ka po Poaono iho nei no ka pepehiia ana o kana kane.  I ka hoea ana ae hoi ma kahi o ke kiai, ua hoopahemo wale ia aku la no, a uea hao mai la ka wahine me na huaolelo oolea, a oia ka makou e puana ae ne, “E na kiai e hai mai, i ke ano o ka po.”

 

            He mea kamahao maoli ka ike ia ana aku o kekahi mau opio i ao pinepine ia ma na kula wae a kula hanai paha, e na makua aloha e moe mai la i ka lepo, @a lilo maoli i mau hoa pa@ua pu ma ka aoao o na ano Ani Krieto a pau, (Anti Christ.)  “Oka mea i ao pinepine ia a hoopaakiki i kona a-i iho, he holoholuna oia.”

 

            Ua ku mai ka mokuahi Oceanic i ka nuku o Malama i ke kakahiaka nui a nehinei, a mamuli o ka ikeia ana e kauka o ke awa nei he ma’i puupuu ko luna, ua hoepaa ia aku oia e ku iwaho no kekahi mau la hoomalu, aka, nohe ae o ko kap@ a huli hoi lea aku @a ua unokuahi la me kana ukan@ ehaeha.  Ua kau aku maluna ona he heluna o ko kakou mau makamaka.

 

            Eia iwaena o na poai kalai aupuni o Hawaii nei, ke kau nei ka liamakau a hopohopo no ka Hui Hawaii Liberala, oiai ke ike nei lakou i na hana a keia hui he noii a he nowelo i kahi e loaa ai ka pono no ka lahui holookea, @ole hoi ao ka poe kakaikahi wali iho ne; a he imi no hei me ke akahele i na kinaunau o na hookele aupuni ana, a ua @e @ hoi he enemi imo @ o ua mau p@i hookahuli la.