Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 411, 16 March 1892 — Page 2

Page PDF (1.15 MB)

This text was transcribed by:  E K Soares
This work is dedicated to:  Awaiaulu Volunteers

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

MA KE KAUOHA.

 

Ma ka Aha Kiekie o ko Hawaii Paeaina, ma ke Keena.

            Ma na mea e pili ana i ka hoopii a John Ross (Kapena Roke) a me kekahi poe e ae e hoopau wale ia kekahi koho ana no na @ i no ka Mahele (Koho Alii) o Oahu.

 

            Mamuli o ka waiho ia ana mai o ka palapala hoopii a John Ross a me a me kanalima poe e ae i waihoia mai ma ke Keena o ka Kakauolelo o ka Aha Hookolokolo Kiekie, i hakuia mai i ka Lunakanawai Kiekie, o na Aha Hookolokolo la a e hoonohonoho mai ana hoi i kekahi mau kumu ma ona la i manao a ai e na poe hoopii la aole ke koho hope ana iho nei no na 'Lii maloko a no ka Mokupuni a me Mahele Koho Alii o Oahu, i malamaia i ka la 3 o Feberuari, A. D. 1892 i ku i ke kanawai ia wa a i keia manawa, na make a ua lilo i mea ole, a no ia e hoopau wale ia, a e hoi mai ana hoi e hoolohe ia ia palapala hoopii la a me ka olelo hooholo a ka aha, na ku ole i ke kanawai ia wa a i keia wa a i keia manawa ua koho ana la, ua make a ua lilo i mea ole.  A nolaila.

            Ma keia ke kauoha ia nei e hoolohe ia ana na palapala hoopii la imua o kekahi o na Lunakanawai o ua.  Aha Hookolokolo Kiekie la e noho ana ma ke Keena ma Aliiolani Hale, ma Honolulu ma ka Mokupuni o Oahu i oleloia, ma ka hora 10 A. M. o ka Poakahi, ka la 21 o Maraki e hiki mai ana, a ia manawa a ma ia wahi na mea a pau i kuleana e hele ae ai e hoike i ka lakou mau kumu ina he kumu hoi ka lakou, e hiki ai ke hoole ia ke noi o ka palapala hoopii i olelo ia ae la.

            A eia hou e hoohana pu ia aku kekahi kope o keia olelo kauoha a me keia hoolaha, e ka Hamuku, maluna o kela a keia pakahi o na Luna Hoomalu o keia a me keia Papa Nana Koho Balota maloko a no kela a me keia mahele o na Mahele Koho Alii la o Oahu, a maluna hoi o J. N. S. Williams, John A. Cummins, Paul Neumann, John Ena, a me Arthur P. Peterson, oiai o lakou na moho i hoike ia a i hooia ia ua kohoia mau ua koho balota ana la he mau Alii no ua Ma! ola Koho la.

            A eia hou, e hoolahaia hoi keia kauoha a me olelo hoolaha ma olelo Ene@ani a me Hawaii pakalii ma ka Pacific Commercial Advertiser ma ka Enelani a ma Ka Leo O KA LAHUI ma ka Hawaii oiai laua he mau nupepa e pai ia ana maloko o na Mokupuni a Mahele Koho Alii la no ka manawa he umi mau la @o mua ae o ka manawa i honohoia hoi maa nei no ka hoolohe ana o keia palapala hoopii.

            Hanaia ma Honolulu i keia la 30 Maraki A. D. 1892.

RICH F. BICKERTON

Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo

Kiekie.

Hooiaia e         HENRY SMITH

Kakauolelo Aha H. Kiekie.  mar4 ti

 

 

HOOLOLI I MANAOIA NO

KE KUMUKANAWAI.

            He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kapaia Pauku 83.

            E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

            Pauku 1.          Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

            "Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ma e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona alaila e lilo no ia i kanawai me he la he kanawai i kakauinoaia e ia ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

            Pauku 2.          Me keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo , he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kuniamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono baneri dala."

            Pauku 3.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka luna inoa o na poe koho o kona apana no ke koho apa i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila ua kupono oia i ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuleana o koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia noho ana ina nae:"

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            "Alua- He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i a emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela,, ua loaa maolli laia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haeri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

            Pauku 4.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai uapauku la:

            "Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ina ka Ahaolelo, ina aole i kohola malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

            Pauku 5.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

            "Pauku 62.  O kela a me loaa kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua penei iho o ke koho ana, a i ike ka heluhelu a me ka kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila no loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana, aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumuka wai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

            Pauku 6.          Ma keia ke pukui ia nei i ke Kumukanawai he pauku heu ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupulena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oih@@@ mahiai a me na oihana a hana paha a akou e welawe ai."

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia aua iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.

Kakauolelo.

feb 19 tf-d.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKOLU, MARAKI 16, 1892

 

@A D. W. PUA

            Ua pane mai o Hon. D. W. Pua, o hoole ana i ka mea i pili ole iaia, aka, aole nae ona hoole i kahi i olelo pololei ia nona, oia hoi, eia oia ke hoino nei ia.  Uila na Kamaki, ma kona ano he luna alanui, aka, o ka mea ana i hoonoho ai i hapai ai i hoa no ka Papa Alanui, ka makou mea i ahewa ai iaia, aole oua hoole ia mea.  O D. W. Pua, ka mea nana i koi o Aberahama o lilo i hoa no ka Papa Alanui, a he hoopunipuni o D. W. Pua, ina oia e hoole ana i kana mau olelo imua o ke Komite Wae Moho ma ia mea.  Ua hoino o D. W. Pua ia Kamaki no ka pau o ke dala Hui Kalepa.  Ke olelo nei hoi o Uilama Kamaki, ua waiho aku oia he $3000 a oi aku o ka hui ma ka lima o Pua, a i ka wa i waiho ai oia ia Keoni Kolopana he $700 wale no dala ikoe.  A ia la ihea keia mau dala i waiho ia aku ma ka lima o D. W. Pua, ana e hoouhiuhi nei i pau ia Uilama Kamaki?  Pua ka uwahi, oka mea hanohano.

 

HOIKE OKOA AE EE KOLOHE.

            Ma ka Pookahi nei, ua loaa mai la i ke Kauikela America kekahi leta mailuna mai o kekahi moku okohola e kulewa mai nei mawaho ae o kakou nei o haawi pio mai ana ka mea kakau o ua leta nei iaia iho iloko o ka lima o ke Kanike'a no kekahi hewa ana i hana ai ma Kaleponi; oia hoi ka powa ia ana o kekahi kaaahi a pepehi ia ai ka wiliki a me kekahi poe o luna o ke kaaahi, a hao ia o lokou ka @@@ dala.

            Ua hoike ae ole na manao oia, na kekahi o kona mau hoa i puhi i kela moku okohola i ke ahi, ola mai o J P West, oiai, wahi ana, ua kapa mai maluna o ia moku kekahi o kona mau hoa, a maluhia mai nei hoi oia o ka Nothern Light.  O Jno R Griffith ka inoa o keia haole.  No ka hoouluhua mau o keia hewa ana i hana ai iaia, nolaila ua haawi pio okoa.  O ka mea hana ia ma kahi malu, e hoike ia ma ke akea.  Wahi a ka Baibala.  Ua lohe mai makou ua hoole ka ke Kanikela i ka hoopaa ana i keia oio.

 

NA HUNA WAI MELI O KA AINA HAAHEO

            I ka Lunahooponopono o KA LEO O KA LAHUI, Aloha oe:-

            Eia mai na wahi mea hou o ka makani Apaapaa nei, no ka pomaikai o na hoaloha e hooipo mau nei i kau mau ono mikololohua.

            Ma ka po o ka la 28 Feberuari, ua hao ae la ke ahi i ka hale Hui Malu o na pake o Kohala nei ma Kaiopihi, ka halo waiho ukana o Mr B. Pangelinan, ka hale noho a me ka halekuai o Mr M R Freitas i pani ia iho nei i ka makahiki i hala, ka hale kuai io bipi o Apa pake, ka hale humu kanaa e pili ana, ka hale makeke kahiko o Kaiopihi nei, a na keiki kupa o Kohala i kamaaina ai ilaila e loaa ai na onaona lipoa o ke ehukai i na kau i hala.  Ua kapapa pu ae no ua kupua la i na hale noho o na pukiki, a koe iho la mahipe nei he puu o ka lehu.  Mamuli o ka ikaika o ka makani e pa ana mai ka Hikina Akau mai, ua pakele ae la na hale o W Mc  Doogal a me ko Ramon e ku koke ana ma ka aoao Akau.  Ua hiki kino ae madaila na luna a me na paahana o Kohala Sugar Mill Co. no ka hoao ana e hoopakele ae mai keia poino ae.

            O ka lono hope loa a ke telefone i kikoni mai la i kou kiu mea hou, ua haawi aku ka aha piha o ko makou mau keoimana i hilinai nui ia, na hoa o ka Papa Alanui o Kohala nei i ka lakou olelo hooholo, e hookahi aku ia Uilama Huka o ka uka noho anu o Kalahikiola, a e waiho aku ana no ka hana ana o na alanui ma ka lima o na Hawaii Ponoi; alaila aole au i poina i kela moto au i kiani mua mai a, "Hawaii no na Hawaii."

            Eia no ko makou makamaka i hilinai nui ia ke hoomau nei i ka malama ana i ka oihana Hope Makai Nui o Kohala nei, oia hoi o C. H. Pulaa.  He maemae a he haahaa, a he maluhia ninoli ka aoana i keia manawa, aole o Mr L-a ka "Hawaii Holomua" i hoolaha mai nei - Adieu.

WILLIE KANANI.

Kohala, Mar. 1, 1892.

 

NU HOU KULOKO.

            I ka la o nehinei i holo aku ai ka mokuahi Kinau no ea Ua Kanilehua o Hilo.

 

            O ka la apopo ka la hanau o Kamehameha III, a o malama ia ana he mau heihei moku pea me waapa mailalo o Puuloa.

 

            Aohe he Cita o nohinoi, wahi a ka Adavataisa.  Aloha ino no hoi ka poe e hoopapau nei ma ia hana.  O ke kumu ka no ka hapu ia ana iho nei o kekahi mea malama banoka.

 

            Hui ka poe i holo aku @@@ moku kaua Ad@@@@@ K@@@@@ i ka Poakahi nei.

 

            Ua lohola ae ua loaa aku la @@ kekahi pake i lookia me ka @@@ l@@@ mawaena o na pake paa@@@ e hoomalu ia mai nei ma Kahoolana.

 

            E haawi ana ka Moiwahine Liliuokalani he anaaina hulahula malo@@@ o Iolani Hale i ka po o ka la @popa, a e nui ana ka poe e konoia.

 

            Nui ka hana o na keiki uwapo i ka Poakahi nei ma o ka lakou hana maa mau he hoehoe waapa, e halihali ana i na ukana a me na poe kepa hou no na moku pepehi kohala o kalewa nei mawaho nei o kakou.

 

            Minamina makou i ka haole o ka pepa a ko makou poe lawe pepa o ua kuaaina, ma na mokuahi hele piliaina o ka Poalua nei.  O ke kumu o keia haule ana, mamuli no ia o ka loaa ana o ka makou Kakauolelo i ke onawaliwali.

 

            He $360 dala ka loaa o ka Aha Mele o Kawaiahao i ka po Poaono nei.  No ke Kula Ao Hana Lima o Kauai, keia mau pomaikai, a e malama hou ia aku ana po ka he aku mele ma keia mua aku e na kaikamahine o ke kula o Kawaiahao.

 

            Ma ke ku ana mai a ka Monowai mai na Panalaau mai o ka Hema, ua hemo mai la kekahi mau @@@ i manao ia no ka Puali Keaka a S@ll, he hookahi i loaa a pepehi ia a make ma ka uwapo, a he hookahi e auwana hele nei iwaena o keia kulanakauhale.  Makau ino keia mea ino.

 

            He omaimai ko makou hoaloha o keia oihana Mr Punini ke kakauole hoi o keia pepa.  Ua hoonui loa ia hoi kona na aliwali ma o ka lilo ana ka he 54 dala i ka H@anui ia e ka iole, ma ka la ahaaina a ka Moiwahine.  I kona hoi ana aku, e waiho mai ana ka pahu na wawehi ia a nohaha.  Pololei pa__ ha, (?) pololei aole pa-ha?

 

            Ua nonoi ia mai inakkou o hoike aku i ke akea.  E oluolu ka mea o loaa aua kekahi uhimaka kanikau ihaole i kakahiaka o nehinei, mai ka Moiwahine Kanemake aku.  Ua haule mawaena o ke Alanui Moiwahine, mai ka hale kuai awa o Mr. Kahanu, a mailaila mai a ke Alanui Alakea, a huli ma Na'o ma Alanui Kalepa, a hiki i ka Hale Mele Hou, iho makai a ke Alanui Moiwahine, a hiki loa i Honuakaha.

 

Heihei Moku me Waapa ma Puuloa

1892 Maraki 1792

PAPA KUHIKUHI HANA.

MAHELE I.

Heihei Moku - Papa Ekahi.

ALA HOLAU  - E huomaka ana ma kekahi laina e kamoe ana mai ka uwapo aku o ke kulanakauhale Momi, o hele ana ma ke kowa nui, a hoo@ i ka naka o ke awa, ke@@@ i kua au, a holi ma @@ waapa i kokulu pahu i makai@@ alaila, @@@ mai la @@ @@ kona a hoo@ i ka po@@@ k@@ a hoea i kekahi waapa i @@@ la a hoohulu ma ua waapa la, ma @@ @@@ o ua Loko la @@ @@@@@@ @@ mai o ka ana paa o Maka; @@@ puka @@@ @@@ @@ @@ a hoi hou i ke kona @@@ @@@, o holo ana.