Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 412, 17 March 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Richard Tavares |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
-----
MA KE KAUOHA.
-----
Ma ka Aha Kiekie o ko Hawaii Paeaina, ma ke Keena.
-----
Ma na mea e pili ana i ka hoopii a John Ross, (Kapena Roke) a me kekahi poe e ae e hoopaa wale ia kkahi koho ana no na @i no ka Mahele (Koho Alii) o Oahu.
-----
Mamuli o ka waiho ia ana mai o ka palapala poe ae i waihoia mai ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Hookolokolo Kiekie, i hakuia mai i ka Lunakanawai Kiekie o na Aha Hookolokolo la, a e hoonohonoho mai ana hoi i kekahi mau kumu ma ona la i manaoia ai e ua poe hoopii la aole ke koho hope ana iho nei no na ‘Lii maloho a no ka Mokupuni a me Mahele Koho Alii o Oahu, i malamaia i ka la 3 o Feberuari, A. D. 1892, i ku i kekanawai ia wa a i keia manawa ua koho ana la, ua make a ua lilo i mea ole. A nolaila.
Ma keia ke kauoha ia nei e hoolohe ia ana ua palapala hoopii la imua o kekahi o na Lunakanawai o ua Aha Hookolokolo Kiekie la e noho ana ma ke Keena ma Aliiolani Hale, ma Honolulu, ma ka Mokupuni o Oahu i oleloia, ma ka hora 10 A.M. o ka Poakahi, ka la 21 o Maraki e hiki mai ana, a ia manawa a ana ia wahi na mea a pau i kuleana e hele ae ai e hoike i ka lakou mau kumu, ina he kumu hoi ka lakou, e hiki ai ke hole ia ke noi o ka palapala hoopii i olelo ia ae la.
A eia hou e hoohana pu ia aku kekahi kope o keia olelo kauoha a me keia hoolaha, e ka Ilamuku, maluna o kela a me keia pakahi o na Luna Hoomalu o kela a me keia Papa Nana Koho Balota maloko a no kela a me keia mahele o ua Mahele Koho Alii la o Oahu, a maluna hoi o J. N. S. Williams, John A. Cummins, Paul Neumann, John Ena a me Arthur P. Peterson, oiai o lakou na moho i hoike ia a i hooia ia ua koho ia mau na koho balota ana la he mau Alii no ua Mahele Koho la.
A eia hou, e hoolahaia hoi keia kauoha a me olelo hoolaha ma na olelo Enelani a me Hawaii pakahi ma ka Pacific Commercial Advertiser ma ka Enelani a ma Ka Leo o ka Lahui ma ka Hawaii, oiai laua he mau nupepa e pai ia ana maloko o ua Mokupuni a M ahele Koho Alii la, no ka manawa he unii mau la mamua ae o ka manawa i hoonohoia hoi maanei no ka hoolohe ana o keia palapala hoopii.
Hanaia ma Honolulu i keia la 3 o Maraki A. D. 1892.
RICH. F. BICKERTON,
Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie.
Hooiaia e HENRY SMITH
Kakauolelo aha H. Kiekie. mar4 tf
-----
HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.
-----:o:-----
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumu kanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumu. Kanawa e kaoaia Pauku 83.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la”
“Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia o kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou me oia me na kumu pu o kona hole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hooponoia na Bila Kanawai nei e ka elua ha pakele o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aka i ka Moi no ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana a pau, o hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 56. O ke Alii o k Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala.”
Pauku 3. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 50. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae.”
A e hoololi ia no hoi ka mahele @lua o ua pauku la a penei e heluhelu ia ai:
“Alua --- He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia mi emi ola iho ka waiwai io malalo o hookah tausani dala mawah ae o na hihia a pau, a i ole pela, na loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dalai ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o ua inoa o ka poe kupono i ke koho.”
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua paukula:
“Paukau 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i khoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e mlike me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaai kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookah mamua ponoi iho o ke koho ana a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii. Enelani a Euopa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840.) a ina na hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookah mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e nho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauku 6: Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keiamanawa e hana i na Kanawai ana i mana ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookah a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oi@ mahiai a me na oihana a hana paha @ lakou e lawelawe ai.”
Ke hooia nei ua ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX.
Kakauolelo.
feb 19 tf-d
-----
LA LEO O KA LAHUI.
-----
J N O. E. BUSH.
Luna hooponopono a me Puuku.
-----
POAHA, MARAKI 17, 1892
-----
LA KULAIA MA EWA.
-----
He nui na lealea i hoomakaukau ia ma Ewa, e na luna o ke Alakaa hao o Ewa, Mr. Dilinahama a me Mr. Ashley. Ua hoolahaia he mau heihei waapa, he mau heihei moku p@a a waa maoli, a he mau hana lealea e ae he nui.
Ua ae mai na hui heihei waapa o ke kaona nei e komo iloko o na heihei o keia la ma Ewa. E holo ana ke kaa mua ma ka hora 7:30 o ke kakahiaka, a o ka lua e holo aku ana ma ka hora 9, a i kela a me keia hora mahope aku.
E hoomaka ana na heihei waapa mai ka hora 10 aku, a ma ka hora 1 o ka auina la e hoomaka ai na heihei waa hoe. Ua hoolakoia na mea e oluolu ai ka huakai hele a ka poe makaikai o ka hui Alakaa hao Oahu.
Ua hoemi ia ka uku holo a hoi mai ma ka hapalua wale no. He emi keia, a mai ma ka hapalua wale no. He emi keia, a he oluolu e loaa ai i ke kanaka a lede paha e ake ana e ike i ka nani o ke Kulanakauhale Momi o Ewa.
E aho ka hoonauue malaila e hoohala ai i na hora wela ikiiki o ka la, a aole no hoi e nele kou piha i ka hauoli.
-----
MAU MAKE ULIA.
-----
He elima ka nui o na Iapana paahana i make ulia ma Kauai i ka ouie i hala.
Ma ka Poakolu, ua hoouneia he mau limahana Iapana o ka mahiko o Makaweli i ka hoopahupahu pohaku, a ma ko lak@ ano naaupo paha, ua o ka ae la ke @iana pauda, a make iho la ekolu o lakou. Heaha no la hoi ka mea hoouna o na luna hana i na paahana hemahema e lawelawe i na hana make?
O kekahi make hoi i kekahi la mai no, ma Koloa ia:; Ua pauhia ia he Iapana i ka hiamoe maloko o kekahi hale enegini ma ka hale wili, a i kona huli ana ae mai kona hiamoe ae, ua komo aku la kona aahu iloko o ka wili a hookah ke kaka pu ana me ke kino kanaka. I ka paa ana ka enegine, ua make e nae ka Iapana.
O ka hope loa hoi o na make, i ka Poalima nei: Oiai kekahi Iapana e holoholo ana ma kae o ka muliwai o Wailua, ua hiolo aku la kahi a kona mau kapuai e ‘au ana, a kupou poo ana iloko o ka wai, o ka ike ole iho hoi i ka au, o ka make iho la no ia.
He elima keia mau ola uhane i haalele mai i ka malamalama o keia ao iloko o ka pule hookahi.
-----
O KA WAHINE ANEI KE POO MALUNA O KE KANE?
-----
I ka Nupepa Ka Leo o ka Lahui ka mea nana e hoike nei ma ke akea i na mea huna pohihihi, Aloha kaua:
E oluolu mai e auamo aku i keia ma kahi kaawale o kou kino lahilahi , e hoike aku i na kini heluhelu o kaua, i ike mai ai na makamaka i ka ninau e kau kehakeha ae la maluna.
Mamuli o ka ike ia ana aku o kekahi wahine i hapai ae iaia a kiekie loa iluna e oi ae maluna o kana kane o nana iho ana maluna, a e makemake ana hoi oia ka oi, a e hoolohe aku ke kane i kana mau ao ana a pau, nolaila, ua puka mai ka ninau: O ka wahine anei ke poo maluna o ke kane? Manao au ua kuikahi ka noonoo o ka poe naauao a pau e puana ae i keia aole.
He hana hookano me ka haakei i ku ole i ka maemae a me ka maikai e loaa ole ai ka noho na oluolu o ke kane a me ke wahine ke lawe mai ka wahine i keia mau manao hookano, a hoolilo iaia ia poo maluna o kana kane a e hoolohe ole ana i na oleloao a kana kane.
O ka wahine e hana ana i keia mau an hana, ua kupono loa oia e kappa aku he wahine hupo.
Mawaena o ka noho kane a wahine ana, o ke kane ke poo maluna o ka wahine, a ho mea maikai a maemae ma na ano a pau ke nana ae ka wahine malalo me ka haahaa imua o kana kane, e hoolohe ana me ka hooko ana i ka makemake a me na iini a pau o ke kane, oia ka rula iwaena o ka poe maikai.
Auhea oe e Mrs. C. K. A. --, o oe ka wahine e hana nei i keia mau ano hana, a ke lawe nei oe ia oe a papahi iho maluna o kau kane o J. A -- Ke ao ia aku nei oe, o ke kane ke poo maluna o ka wahine, aole hoi o ka wahine, a ina no kou hupo, e hoomaopopo i keia hoonaauao ana ia oe, i lilo oe i makuahine maikai @ @au mau keiki.
Nolaila, e hoihoi iho ia oe a haahaa malalo o kau kane, no ka mea, o kou poo no ia, a hooloheia na oleloao a ke kane ma na ano a pau, a mai haalele mau oe i kou home e waiho wale ana me ka hoohemahema ia e oe, no ka mea ke ike mau i @ oi oe ma na pipa alanui ke kunalakauhale nei o hoolewa ana i kou pauku kino, a me ia la i ka nana aku, o kalewa ana oe ia oe iho la, e ka wahine, e pono oe e hoopau o keia hana.
Namakaike.
[He mau olelo keia i kupono i na makamaka wahine he lehulehu iwaena o ka lahui Hawaii, me he la, e manao ana o kona kino wahine oia wale iho la no kona mea i lilo ai he wahine mare a he makua ohana. Malalo o keia kuhiaewa ua nui ka hookiekie o na wahine, a ua ulu mai ka mokuahana, o ke kane a me ka wahine, ka hoohemeheme ia o na keiki, a me ka home, a ke hoopaakiki ia, he mea e lilo ai he wahine hookamakama, a lapuwale loa. O kekahi kumu e hoomaka ai o na wahine i keia hana, oia no ka hoohemahema a me ka lalau o na kane, nolaila, e lilo keia ao ana i na wahine he mea e a pu ai i na kane. L. H. ]
-----
NU HOU KULOKO.
-----
O ka la hanau keia o Kamehameha III ka Lokomaikai.
-----
Mai poina e ka poe puni heihei waapa i ka hoomaalo aku ma ka Iahamauleo i keia la.
-----
Nui na kudala a Mokana i malama ai me keia pule. Nuinui laki Kimo.
-----
Aohe kula a na kamalii o keia la no ka mea, e pau nui ana i ka holo kaa ahi ilalo o Ewa.
-----
I keia po ka Hula Europa ma Halealii.
Niniu poahi ana ka’u lehua,
I ka ai kikoni a na manu.
-----
E holo aku ana no na Aina Hikina ka Mea Hanohano L. A. Kakina ma ka mokuahi Australia o ka la 29 o keia manina.
-----
Iluna o ka puu o Puowaina kekahi poe lede me na Keonimana kahi i hoohala ai i keia mau po mahina lailai. Maluna lakou o na lio kahi i kiliopu ai.
-----
Eia ke hoakea ia nei ke Alanui Moiwahine ma o ka ae ana mai o W. L. Wilikoki i haawi i kekahi lihi o kona pa, a e lilo aku ana ia i alahele maemae. Imua e Hawaii.
-----
Aohe hana o na hale oihana Aupuni o keia la, a me kekahi mau hale kalepa o keia kulanakauhale, no ka pau loa ilalo o Ewa i ka heihei waa me Kaahupahau.
-----
I ka la apopo o kaihalulu mai ai Mahimahi o Kona kai opua i ka lai, i ke aw alai o Kou nei me na hua alani momona a kekahi o ko makou mau limahan a. Ua hiki no. Ono ka pu--@!
-----
Ma Wailuku, Maui, ua niau palanahe aku la ka uhane o ke kaikamahine hiapo a ka Lunakanawai Kaapuni Geo. L. Richardson. Ua piha i keia opio he eiku makahiki o kona hanu ana i na ea o keia ao inoa a kuu aku la kona luhi no kela ao ma o. Minamina wale ia opio o ka lahui. Me na makua i hoonele ia i ke kama ole mko Ka Leo u pu ana. Mamina wale.
-----
Ua ike ia aku la kekahi moku ano o e pokakaa hele ana mawaho ao Leah ii kela po aku nei, a ma ka hoike a ko makou kilo, ua ike a ahuwale ka na hiona o kela moku iaia, oiai hoi kona imi ana ka i kali maikai ana e hoopae mai ai i kana hana makamae iuka nei o ka aina. Akamai no hoi keia wahi kaaka la i ke kilo ana i na ouli.