Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 419, 28 March 1892 — Page 2

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Kumu ?Aina Badua
This work is dedicated to:  Tutu kane James Ainahau Puuohau me Tutu Hine Louisa Kailihanohano Puuohau Kaeo

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.

            MA KE KAUOHA

 

            NA AINA HOME MA KONA HAWAII

 

I.    @poe makemake aia ana loaa ia lako a na aina home e noho ai.

II.                 Ua hiki no ke ike la na lii o keia mau apana aina ma ke  Keena Aina o ke Keena Kalaiaina ma Ho @Kuai ai ku ma Pahoehoe, Kona Hema, Hawaii.

III.              Na J.W. Kuaimoku no e kuhikuhi aku i na apana aina i kela a me ka ia mea e makemake mai ana e ike, a no ia hana ana ua kuleana oia o uku ia $1.00 mai ka mea e makemake ana i na apana aina.

IV.              O na kanaka a pau e makemake ana i na apana aina, e ui mai no la kou i ke Kuhina Kalaiaina, ma kekahi palapala i pai-hakahakaia e lona wale mai ana mai a J.W.Kuaimoku mai.

V.                 Aole e noonoo ia kekahi nonoi ne ai kekahi mea mai e noho ona aina.

VI.              O ka poe wale no i piha na makahiki ke ae ia e nonoi mai.

VII.           E haawi ia no iloko o umi makahiki e uku ia ai ka aina, a koko o ia manawa, ua kuu la ka aina mai na auhau aku.

VIII.        E kukulu hoi oia i hale nou nou maluna o ka aina iloko o hookahi makahiki, a e hoomaka oia e noho maloko o ia hale, a e hoomau aku i ke koena o umi makahiki.

IX.              E hoopuni hoi oia i ka aina me kekahi pa kupono iloko o ekolu makahiki.

X.                 E uku hoi oia ma ka hapaha makahiki mamua o ka ukupanee mamua o ke koena i uku ole ia o ke kumukuai. ma ka 5 pa-kenela.  Ua hiki no hoi i ka mea kuai ke hookaa pau, a i kekahi hapa paha o ke kumukuai i kela a me keia manawa, a i ka mea noho ole e oki ia ka ukupanee.

XI.              Aole e hiki e hoolilo ia aku ka aelike mua, a aole no hoi e hiki ke kuai ia ka aina, ala a pau mua ma olelo aelike i ka hooko ia.

XII.           O ka haule ana o ka hooko ia ana o na kumu i aelike ia, he mea no ia e hoolilo wale ia ai o ka aina.

                                         C.N. SPENCER.  

                                         Kuhina Kalaianina          

              Keena Kulaiaina.  Feb. 23, 1892.

 

            HOOLOLO I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

 

            He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62, a me 63 o ke Kumukanawai, a e pauku mai i pauku hou i ke Kumakanawai e kapaia Pauku 83.  E hooholaia e ia Moi a me ka Aha Olelo o ke Aupuni Hawaii:

         Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai na Pauku.

         "Pauku 48.  O ua Hila Kanawai a pauku pooholoia e ka Ahaolelo mamua ka lilo ana i kanawai, e waiho ia aka o ka Moi.  Ina e apopo oia, kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo i la i kanawai, aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona anole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu e kona haole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i kou noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hooponoia ua Bila Kanawai@ka elua-ha-@

no ia i kanawai Ma ia ao nana make ana a pau, e hoomaupopoia ke @ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia oia ka puke@o ka Ahalelo, na inoa o na poe a pau i komo ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (k oe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamua o ka bookuu e ia ana e ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

         Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai. a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

         "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma  ke Aupuni no ka makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole la he loan makahiki kona aole, i emi malalo o eono haneri dala."

         Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

         "Pauku 58.  O kela a me keia la me kumu o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana aina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua a ua hookaa oia i kona mau aubau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ʻ Lii o ka Ahaolelo alaila, ua kupono oia i ke koho i na ʻ Lii a ua loaa iaia ko kuleana e koho i na ʻ Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana ina pae."

         A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

         "Alua-He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tsusani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki e emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua penei iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

         Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

         "Pauku 63.  Aole e nono kekahi i Alii a i Lunaoiakaainana ma ka Ahaolelo ina aole i kohoia malalo a kulike hoe me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

         Pauku 5.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

         "Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ua ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka moe i hookakaia no na poe nana e koho i na ʻ Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku eia i na makahiki.  he iwakalua, a i noho ma keia Apuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a ae ke kakaulima ma ka oloelo Hawaii.  Enelani a Europa paha (inoa?) kanaoia @

o na olelo no ka makahiki hookahi mamua nonoi ino o ao kohana a me ka ike heluhelu a kanalima ma ka olelo Hawaii.  Enelani a Europa paha aoleia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa kukalawa ai keia Kumukanawai. ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

         Pauku 6.  Ma keia ka pauku ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia.  Pauku 83, a penei e heluhelu ia a ua pauku la:

         "Pauku 82.  Ua hiki i ka Ahaolelo i keia a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau. a i ole ia, o kekahi pap hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka han ana i no hanaaihana mahiai, a ua hiki no kei ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oi haka mahiai a me na oihana a hana palu a lakou e lawelawe ai."

Ke hoola nei au ua hoohaioia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaha.  M.H. 1890

                        CHARLES WILCOX

                                                Kakauolelo

                                    feb 19 if.J

 

            KA LEO O KA LAHUI

           

                        J N O. E. BUSH

         Lunahooponopono a me Pauka.

 

         POAKAHI MARAKI 28, 1892

 

            Eia hou no nei Opiuma

 

         Ma ka hora 8 a oi o ka po Poalima i hala: ua hopu ʻ ia iho la e W. Sheldon, ke kiu hanu mehea opiuma kaulana o keia mau la kekahi kolohe me na tini opiuma he 17 i loaa aku ma kona kino, oiai ua W. Sheldon nei ma kana huakai kiu ia po.  Ua ike aku la oia he elua mau haole e ku ana ma ka huina o na alanui Hotele a me Betela me ke kamakamailio liilii ana; a o ʻ ai e paa ana kekahi o laua me kekahi puolo i kupono ke hoohuoi ia.  Hele aku la ka "Pueo o ka I ʻ o no ka hopu ana ia laua elua. aka me, iaia e paa ana i kekahi o laua. ua pakele aku la kekahi o laua.  Ua laweia ke pio no ka Halewa, a  i ka wehi ia ana ao o ua puolo nei. aia ka he tini opuena o loko.

         O ka inoa o keia haole, o Chas. Thompson, he waiwai dute ole i kana iloko nei o ke aupuni. O ka hauwawa nui ia i keia mau la o laua a elua, he puhi-ahi ʻ o ka mokuahi Auseteralia, a ua ike mua ia no laua i ka po mamua iho o ka paa ana i ka umii.

         Ma ka noonoo ia ana o keia hihia i ka Poaono iho nei imua o ka Lunakanawai Hoomalu, ua kopiia ke kolohe i na dala he 2.30, aka, ua hoolele ia aku no ko kapuahi, a ua hookuuia mai la no oia.

         He mea hoomanuunuu maolio no keia e oiiiili mai nei ma kuouo, a heaha aku la ananei ka hopen keia mau hana.

 

            PIHOLO I KA MOANA!

         Pakele na Olulo he Ehiku

 

         Ma ke Calaudine o ke kakahiaka no nehinei i keia mai ai ka iono o ka loleai-a ana o kahi kiakahi @ ma i ka moana a na wale loa o  ka liohonu; a o kahi leki loa pae aohe ola i poina.

         Oia ke Calaudine ma kona a.m. huli hoi mai no Honolulu nei i ka manawa i hai moa ia ae mai, a mawaena o Kaanapali a me ka I-e a  Kunaoamoa ma Maui, ua lohe aka la ke hiai o mua e ka ihu-i na leo kahea iloko o ke kai e kahea mai ana "E kokua! E kokua!"  A me o ka laheia ana o keia mau leo o ka pilikia, ua hoopea ia ka name ana o ka huila. a aia me Calaudine la e lana ana i kahi Hookahi, iwaena o na auiai ale e uhi ana ma kena mau aoao a ia wa ho ʻ i hookuuia iho ai kekahi waa la no ke kokua ana i ea olulo pepilikia.

         Ua loaa aku no oluolu he 7 ko lakou nui, a he pae kane wale no. a ua hookau ia maiuna o ka moku, a ua hele no hei a opili i ke anu.  A ma o pa ninaninau ia ana. ua hoi ʻ ia  aku lakou pene.

         Ma ke ahiahi Poaono nei, ua haalele aku makou ehiku maluna o ke kiakahi Manana i na Keolau o Maui.  no Kalaupapa Molokai me ka piha pai ai ho mau baner aka nae i ko lakou hoea ana mai ma keia wahi.  (e like me ia i hoikeia malama) ua loaa iho la makou i kekahi mau ale nui elua.  nana i hoopiha iho i ka moku i ke -kai.  Ua hoao makou me ko makoa ikaika a pau iloko o la pouli no ka hoopakele ana i ko makou wahi moku mai ka popoi hoa ana mai a na ale ahia. aka, o ka honena o ka makou i upu ai.  ua pii hou mai la kekahi ae nui a uhi pu iho la maluna o kahi halelaoa o makou, a iho aku la no ia opu holo@ o ka moana.  me kona hookuu ana mai ia makou e lani hele iloaa o ka ili kai me ka inui ana e loaa he palakana a oiui ua mamao ka aina nai a makou aku. a ua nae ka hianaolana no ke ola, aka ua makaukau loa ka opu o ka moana e ale aku no ia makou a pau.  Ua hoohauoli ia ko makou manaolana poho i na hora i hala ae, mako maanei ike ana mai nei i na kukui o ko oukou moku nei. (Calaudine) a oia ka makou i kahea mai nei no na kokua ana mai ia oukou mai, a he mea oiaio, ua loaa ia makou ka pal-kana.

         Ua lawe loa ia mai keia poe oluolu no Honolulu nei, me na wahi lole pulu kai no, a eia me na ohana e noho mai nei.

         No ke kapena, na aliimoku a me na sela o ke Calaudine na mahalo nui no ka lakou mau kokua ana i na oluolu aukai, a e hoomau aku ma ia mau hana maikai.

                        Auhe, wa a Pau Ahi Hou.

 

         Mamua iki iho o ke kani ana o ka hora 1 o ka wanaao o ka Poanono iho nei, ua ike aku la kekaha 1anana he wahi ahi uuku e a ana iloko o ka puu opala ma ke kua o ka halekuai o Lovejoy e ku nei ua alanui Nuuanu, kokoke i ke keena o ko makou makamaka ka nupepa "Hawaii Holomua" I ka ike ana o ua Iapana la i ke ahi e a ana.  ua holo koke aku la oia e hoike i ka Oihana Maka, a mamuli o ka oluolu o ka latanela kanaka e ku ana ia manawa.  ua lawelawe koko ia na hana no ke kinai ana i ua ahi la mamua o kona nui ana a palahalaha.  a oiai o ka hapanui o na hale e ku koko ana ma ia wahi, he mau hale laau wale no.

 

                                    NA HOAKOAKOA ANA E NA MEA OIAIO O KEIA MANAWA.

 

                                                            MOKUNA II

 

                                    KA KIHI MA DANIELLA I.

         A mai keia mau ia he mau hoalona.  he la no ka makahiki hookahi.  Ekekiela 4:S  Nahelu 14:34 ua loaa ia kakau na makahiki e ho mau ai ka mana pepala (pope).

         Ua like no keia me na 12:30 la a me 42 malama o Hoik 12 a me 13 e pili ana no keia mana hookahi.

         Ke maluhia aku mai ka makahiki 538, ka la i lilo ai he pope manuuli e ka olelo kauhana a ka mana aupuni o Roma, ua hiki aku ka mau ana o ka mana o ka pope i ka makahiki (538-1200) 1798.

         I ka la 10 o Feberuari ma makahiki, ua lilo o Roma a ua lawe pio ia ka Pope Pio VI a mana pio aku i kahi i hoopaa ia ai i kekahi makahik! ae, o Berthiier ka Generala Faranomana i hooko i keia hana, malalo o ka mana aupuni repubalika o Farani.

         O keia iho la ka hooheia ana o na olelo ma ka Pauku 23 e Dec 7; "alaila i hoopahoia ka hookoiokolo, a e laweia aku ka aupuni mai ona aku la," a mai ia manawa i emi ai ka mana o ka pepala a hiki i keia la ma na mea o keia ao a me na mea o ka uhane.

         Iloko o ka Pauku 9 a me 10, he hookolokolo okoa kai ike ia malaila:  Ka hookolokolo imi ana keia o liahi-laa iloko o ka Lani.  i hoomaka mai ka 1844 mai.  E pili ana ma keia ae la, he mau olelo kiekie loa kekahi a ke kaula i lohe ai.  Ua hoolawa mai na hana hookiekie a ka Ahahui Nui (Ecaminecal Council) i malamaia ma Roma iloko o ka M.H. 1870, i ka hookoia and o ka mea a ke Kaula i lohe ai, oiai ka manawa e hoomaumae ia ana kahi laa.

 

                                    Ka Makai Kiu Hoopunipuni.

 

         Ua hopuia kekahi haole i ka Poaha nei nona ka inoa of F A Wagner, no ka hewa i hoikeia ma ka Pauku 11 o ka Mokuna 29 o ke Kanawai Karaimau.  oiai oia e hele ana no kekahi mau pale i hala ae nei me ka umianui ku ʻ i.  me kekahi hoailona e heike ana he maki kiu no ke Aupuni Hawaii nei.  He nui ka poe i kuhihewa maoli i kona umiumi ku ʻ i he umiumi maoli mawaena o ka poe i ike iaia, aka nae i ka wa a ka makai i hopu aku ai, ua home mai la ua umiumi nei; nolaila ua hopu ia iho la oia, a ma ka Ponona nei; no laila ua hopu la iho la oi me ka nounoo ia ana o kona hihia i ka Poaono nei.

 

                                    NA HANA PILI EKALESIA.

 

         Ma ka ekalesia o Waihee Maui.  ke hoike ia aku nei ka lohe i na hoa komaile noi dala a pau o ua elelesia la.  e akoakoa ae me ka makaakau, ke hiki aku i ka la 10 o Aperila ae nei, hora 11 a.m. no ka hooko ana i na kara e pui ana i ka hoomaemae hou ana i ua heiau la o ka Haku.  Ke poleai pu ia aku nei na hoahanau, na makua a me na keiki e noho ana ma Waihee a ka Ua hoeha ili o Waiehu, e hoopiha ae i ka luakini ma ia la.

 

                                    Me ka mahalo,

                                    L.W.P. KANEKALO

                                                Komile hoohana.

                                    Honolulu, Oahu, Mar. 23rd, ʻ 82.

 

         He iono:  Ke hola nei keia mau kanaimana i kakauelele no ka Ahaolelo,

                        Chas. Hapakini. Lui Kumano, C.K. Makaha, P. Pea Imua