Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 420, 29 March 1892 — Page 2

Page PDF (1.11 MB)

This text was transcribed by:  Lovey Slater
This work is dedicated to:  Aunty Jane Maile Caswell-Hogan

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA

NA AINA HOME MA KONA HEMA, HAWAII

 

            Ma keia la, ke hoolaha ia aku nei

I           O kela @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@Kuk@@@@@@ ka poe makemake mai ana @ @ ia lakou na @@@@@@@ keia mau ap@@@ Keena Aina o ke Keena @@@@@@@@@@@@@@@@Kua@noku, ma Pahoehoe, Kona Hema, Hawaii.

II         @@@@@@@@@@@@@@

III        Na J. W. Kuai@ kuhikuhi aku i na@ @ i kela a me keia mea e makemake mai ana e ike a no ia hana ana ua kuleana oia e uku ia $100 mai ka mea e makemake ana i na apa@ aina.

IV        O na kanaka a pau e makemake ana i na apau i @ @ mai no lakou i ke @ @ ma kekahi pa@ @ @ @ aha@ a loaa wa@ mai @ @ @ a J. W. Kuainioku mai.

V         Aole @ @ kekahi no noi @ @ @ @ noho @@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

VI        @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@    

VII      E haawi ia no H@ @ makahiki @ @ @ a iloku @ @ @ @@@@@@@@@@@

VIII     E kukulu nui oia i @ nono  @ @ @ o hookahi makahiki, @ @ @aka hoi @ noho @ @ nho omau aku i ke @ @ @ makahiki.

IX       E hoopuhi @ @ @ aina mme kekahi pa kap@ @ @ @ kolu mai hiki @@@@@@@@@

X         E aku @ @ @ @ @paha@@@@@@malama @@@@@@@ ia o ke kumuku@ ma @@@ Ua hiki no hi i ka mea kuai ke hookaa @ a i kekahi @ @ paha o ke kanakuai i kela a @ keia manawa @@@@@@ oke na ka ukup@

XI        aole e hiki o hoi@ ia akua ka aelik@ mua, @ aole no @ @ hikike kuai ia ka aina, aia a pau mua na olelo aelike i ka hooko ia.

XII      O ka haule ana o ka hooko ia ana o na kumu i aelike ia he mea no ia e hoolilo wale ia ai o ka @na.                                                             C. N. SPENCER

                                                                                    Kuhian Kaiaiaina

                                                                        Keena Kalaiaiae   Feb. 23, 1892

 

HOOLOLI I MANAO IA NO

KE KUMU KANAWAI

O

            He Kanawai o @ @ i na Pauku 48,56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e paku mai i pauku hou i ke Kumukanawai a @ @ Puuku @ @ @ @ @ @ Ma keia i hooloilia @ o ke Kumukana ###heluhelu ia ai ua Pau@.

Pauku 1           O ua Bila Kanawai a pau @ o ka Ahaolelo mamua @ lilo ana i kanawai e waiho ia @ o ka Moi Ina e hoono oia, o kakauinoa oia a @ ia mea e lilo @ ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae aia me na kumu pu o kona anoole ana i ka Ahaolelo a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a na hoa ponoia ua Bila Kanawai nei eka elua hapakolu o na hoa a pau i kohuia o ka Ahaolelo e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana a ma e hole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, a hoomaopopoia ke oho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kukau ia ma ka ouke E E o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae @ me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ko ole nae o hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.

Pauku 2.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 56.      “O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu taueani: dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala.”

Pauku 3           Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu iaai ua paukula.           

Pauku 59         O kela a me keia Kane kona o ko Hawaii Paeaina ma he Hawaii Amerika a na Europa paha ma ka @ ana a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ke iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka apa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na Lii o ka Ahaolelo, alaila, na kapono @ i ke koho ina Lii a ua loaa @ ke kuleana e koho i na Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana ina nae:”

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauka la, a ponoi e heiuheiu ia ai:
      “Alua      He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i na auhuia i @ ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i eni ole malalo o eono haneri dala: ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

Pauku 4.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

Pauku 63         Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaaiu@ ma ka Ahaolelo ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

Pauku 5           Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 62       O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia ao ua poe @ e koho i na Lii, a ua hoohoo i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki: he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ku makahiki hookahi mamua ponoi iho e ke koho ana a i ike i ku heluhelu a loe ke kakauliina ma ka olelo Hawaii.  Enelani a Europa paha (ina i haumuia mahope mai o ka makahiki 1849.) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaiu ma ke kanawai, alaila ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hoi kahi hbalota no na Lunamakuaina, a @ Lunamakaainana paha o ia apana; o ka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua @ @ @ ana a me; a ike @ a @lima ma ka olelo Hawaii.  Enelanai a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukane wai.”

Pauku 6           Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapuia.  Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

Pauku 83         Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa o hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalo ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau a i ole ia, o kekahi papa hookahi lahui paha i lawe ia mai iloko o Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a Kaupalena i ka Manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihana mahiai a me na oihana a hana pah a lakou e lawelawe ai.

            Ke hooia nei na ua hoi aoloia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu.  Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaha, M. H. 1890.

                                                            CHARLES WILCOX

                                                            Kakauolelo

                                                            @ @ tf-d

 

KA LEO O KA LAHUI

J N O E. BUSH

Luna nooponopono a me Puuhao

 

POAILUA, MARAKI 29, 1892

 

HE MAU EKE RAIKI A HE KOPAA PAHA?

Ua kuhihawa ia na eke one o Pa Alii, he mau oke kopaa a i ole he eke laiki paua, i inoa a kaukau ia e honuna ma ka moku.  Arseteralia i keia kakahiaka. Mu ae la ka aka o Pupu’e i keia mau hana a ke laa ia @ Poomulu.

 

Ua Lulii @ Maopao@

Ua haohao ia ke Kapena o ka Pualikoa Kiai Moi i ka nalowale i ka ia i ne@inei.  Ua maopopo nae, na luhi a makehiamoe i ke kiai ana i ka imoia o malie mai a na hoku, maloko o ka Pa Alii Iolani, me ke kuhihewa ia he poe powa na puali hoku o ka lani e hele mai ana e  hoopai i ka poe hana hewa o ka Hale Alii a me ke Aloa@ o Hawaii.  Auwe! ka la o ka hiki mai o ka hopena me ka noho palaka o ka @ i alakai ia e na @ kuhihewa o ka naau o ke kanaka

 

HE HANA KANAWAI OLE

Ke ulu mai nei na nunenune haunaole, a eia ka ninau.  No ke aha la ko kumu?  Eia, o ka haua lima mana nui a me ka nana maka o ka Moiwahine i na hana kanawai ole a na I ui ia Aupuni ana i hoonoho ai o waiaa i ka pono a me ke kaulike mauna o keia lahui.  Kia ka lahui ko oni nei e kue i keia mau hana: e like me ka ka Papa Ola e hana O lima malu nei i na hale kula, me ka lohe mua ole o na makua.  Ua O ia @ keiki a pau o ke Kula Kaikamahine o Kawaiahao, me ka lohe ole o na makua.  Mamuli wale iho la no keia o ke makenia e o ka a pa Ola hoopuuhele a ka Moiwahine nana maka o kakou, a nae na Kumu Kula o ua Kula la.  He mau hana kue keia ke kanawai, oiai, o ka makemake o ke kailawai o ka makua kekahi i ka O ana.  Ina e O ia ana ke keiki i ka palahehe o ke kanaka a o ka holoholona paha, owai ia ka mea hiki e ike i ka mai ole o kahi mai o keia palahehe?  Owai la ke olelo mai, ua mai ole ka kanaka, a nio ka holoholona, e loaa ai ka pololei o ka olelo a ka Papa Ola e liki mai nei, ua ike lakou i ka makai o ka palahehe?  Ke olelo hou nei makou, aia ka mai iloko o ke kanaka a me ka holoholona.  Ua laha ka mai iloko o na io holoholona a pau, a o ka paiahehe o lawe ia mnai ana a hookomo ia ilako o ke kino o ke kanaka mai kekahi io e aku, he kanaka a holohoiona paha he kumu mai maopopo ia, e hoohua mai ana i keia mua aku i ka mea i O ia ai.  Iloko o ka kipi, ka puaa, ka ilio, na holoholona a pau, e ai ia nei e ke kanaka, he mai; keo wale iho no ka @ ka mea hookahi, ke Keiki a ko Akua i hoike ai he kupono ke ai ia.  A o na io holoholona, aole.  Nolaila he ma hana hupo loa keia a na hookele hupo o ke aupuni a ka Moiwahine e hilinai nei, a o ka hopena, he pau loa o ka lahui i ka mai a he mae aku ka hope, ke ole e lawe ka lahui i keia mau hana a imi i wahi e manalo ai la hoi.

 

HEAHA KEIA E HOHONO MAI NEI?

Aole a huliu loa na la i haia ae nei, ua hoopuka aku makou i ka moeuhane pahaohao a kekahi wahine imua o ke akea, me ka waiho ana na ko kakou mau loea kilo a me na kaula e kuailo mai: aka nae aole he pane hookahi i loaa mai ia mako no ua moeuhane ia a hiki i keia la.

Ma ka la iho ia nae inelunei, ua hoopuiwa ia niai la makou i ko makou ike ana aku ua pailaia ke eke a puui oiaio o ke kahuu o ka helealii, elike ae ka Kapena Hila mau hoolala ana iluhu o kona wau la; nolaila, papale hou mai la imua o makou na hooni@nao ana no ua moeuhane mai a makou i hoolaha mua aku ai, me he mea la o na keehina wawae mua keia o kona hookoia ana.  O keia hoepuuiia ana o ka halealii me ke eke one ma ua hora o ka @ aole ia he mea uuku, aka he hoke maopopo kanalua ole ia o ka hoea hou mai o kekahi hana nao nui wa keia @ koke ihu, elike me na mea i ikou, ma ka ia 30 o Iune, 1887.  No makou ino nae, nohe o makou inanaoio i keia mau nana houpuupu, oiai ua ike makou, aohe he kolohe auwana e pakele i KA LEO O KA LAHUI.

 

Hoomilu ka Auhau

Eia he aumeume nui i keia mau la mawaena o na poo o ka mokuahi Mokulii a me Waimanalo, e holo nei no ka Panalaau o Molokai, no ka auhau o pili ana i  ka lawe ohua mai Honolulu aku nei no ia mokupuui.  No ka nei na ona o ka mokuahi Waimanalo i ka auhau maluna o kela a me keia @pakeke pakahi, he $1.50; aka, o ka mokuahi Mokolii hoi, no ka pouiuikai o ka poe ilihune, ke kau nei oia he auhau haahaa loa ma kani o ke $1.30, he hapalua dala ma ia wahi.  Aohe keia he emi, aku he ola no ka poe e holoana mawaena o Honolulu nei a Molokai, a mai Molokai mai hoi a kela awa.

 

Haunaele na Hua

Kepau!

Pupule hon ka Luna Hoohana Nui o ka Halepai o ka Elele

W. H. STONE KA Aliioikaua a o Pali ke Kakiana

 

Ke Koi Poho a na Hua Kepau

Mamuli o ka anapa ana a ka @ ma ka paia lani, ka owe na a ka uwea telepone iloko o ka pahu olelo na kapalulu mai la he lono e hoike mai ana oia he kaua hulia wahi na ka lawehala mua a KA LEO O KA LAHUI i pane mai ai ia makou he pule ae nei paha a oi ke koawale, ke hana ia ai nei ma ke ano makamaka ole, a makou hoi e hao@ ao nei:  Wehe i ka piko la e na hoananau; oia hoi, he kona makamaka ole, he kaua na ka pupule, nohe manao i ke o’a.

Mahope iho o ka auina @a Poa@ nei hoa 2 a oi paha ia, @uku ia aku la na iimahana o ka Halepai o ka Elele, elike me ko lakou maa mau, me ko lakou haupu ole eia he kaua huliamahio na hua kepau ke hookokoke loa mai nei ma ko lakou ipuka hale, ua haalani ao la ka manao o na limahana e haalele iho i ko lakou batalions hoolulu mau  e hook@ ia na koa o honi i na ea oluolu o na kula a me na awawa.

I ka aui ana ae i ka hora 5 o keahiahi, ua hawanawanaia aku la na ma kumau o ka puali (kekahi maa limahana, eia Ewa la ua haunaole i ka Moae.

I ka hoea ana mai i kahi o ka hana i kahea ia aku ai, e ku ana o Kenerala Papohaku Iakekuna (General Stonewall Jackson) ka puhi olali o ka Hema.

E kahiko ana ua Keaerala nei i kona kapa pioa o ka oihana aliikoa kiekie o ka Naita o Kahiahu, ke Karalia o Puuanahulu a me Peuonioni: a ma kona mau poohiwi @ luhe ana ka hulu o ka Mamo, a mamua o kona papale mahiole, na omau ia iho ka hulu o ka O@, a i ka nana aku, kohukohu no a kohukohu, milolii no a milolii.

E paa ana ma ka lima o @ @ he ppohika@a pokole me ka pauku laau newa, e kuhi ana ma he kika a o kona Kakiana Pahi, i kona kauoha paa e hoohilol i na p@p@ o Ieriko, a e hooneoneo i na kahua kaua oha o ka Wa Meli (na Pap@pai o ka Elala Ua hoakeia @ kauoha me ka hakalia ole, ua hoohanooia ka papu o Ierika, ua mokaki na mea a pau, a ua hoo@ ke kauoha.

Ma ka la iho la inchinei, ua haawi pao ae ku Konola kipi iloko e @ manawa i makemakeia e ka Ahehoekalekale o na hua kepau, a mahope o ka noonooia ana, na lohe mai makou ui ae ke Ke@ pio i ke koi poho a na hua kepau a me o ka huina o Pokookoo nui a me P@ L@ l@ ke @.