Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 423, 1 April 1892 — Page 2

Page PDF (1.12 MB)

This text was transcribed by:  Frank Tansey
This work is dedicated to:  Luraine C. Tansey

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

NA AINA HOME MA KONA HEMA HAWAII.

 

Ma keIa la, -ke hoolaha ia aku nei: --

    I  O kela mau apana aina he 7 ma Kukuiopae, 8 Kona, Hawaii ua ia akaukau no ka hoolilo ana aku i ka poe makemake mai ana e loaa ia lakou na aina home e noho ai.

    II He hiki no ke ike ia na kii o keia @ ma ke Keena Aina e ke Keena kalaiaina ma Honolulu @ i ole @ ko @ @ J W Kuaimoku, ma Pahiehie, Kona Hema, Hawaii.

    III  Na J W Kuaimoku no e kuhikuhi aku i na apana ainai kela a me keia mea e makemake mai ana e ike, a no ia hana ana, ua kuleana oia @ uku ia $1.oo mai ka mea e makemake ana i na apan aina.

    IV  O na kanaka a pau e makemake ana i ua apana aina, e ui mai no lakou i ke kuhina Kalaiaina, ma kekahi palapala i pai hakahakaia e loaa wale mai  ana mai a J. W. Kuaimoku mai.

    V  Aole e noonoo ia kekahi nonoi mai kekahi mea mai e noho ona aina.

    VI  O ka poe wale no i piha na makahiki ke ae ia e nonoi mai.

    VII  E haawi ia no iloko o umi makahiki e uku ia ai ka aina, a iloko o ia manawa, ua kuu ia ka aina mai na auhau aku.

    VIII  E kukulu hoi oia i hale noho nona maluna o ka aina iloko o hookahi makahiki, a e hoomaka hoi e noho malokoo ia hale, a e hooinau aku i ke koena o umi makahiki.

    IX  E hoopuni hoi oia i ka aina me kekahi pa kupono iloko o ekolu makahiki.

    X  E uku hoi oia ma ka hapaha makehiki @mua o ka ukupanee, maluna o keena i uku oloe ia o ke kumuku @ ma ka 5 pa-keneta.  Ua hiki nohoi i ka mea kuai ke hookau pau, a i kekahi hapa paha e ke kumukuai i kela a me keia manawa, a i ka mea noho ole e oki ia ka ukupanee.

    XI  Aole e hiki e hoolilo ia aku ka aelike mua, a aole no hoi e hiki ke kuai mua, a aoleno hoi e hiki ke kuai ia ka aina, aia a pau mua na olelo aelike i ka hooko ia.

    XII  O ka haule ana o ka hooko ia ana o na kumu i aelike ia, he mea no ia e hoolilo wale ia ai o ka aina.

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaianina. Feb. 23, 1892.

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.

-- : o : --

    He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i Kumukanawai e kauaia Pauku 83.

    E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o kre Aupuni Hawaii:

    "Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukana wai a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:"

    Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu e kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoai ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolele e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakou ia ma ka buke mooelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ma pela, aole no ia e lilo i kanawai."

    Pauku 2.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 e ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

    "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke, Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malolo o eono haneri dala."

    Pauka 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

    "Pauka 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela ua kupoe@ i ke koho i ne@ a ua loaa i@ ke kuleana e koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana ina nae:"

    A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la a penei e heluhelu ia ai:

    "Alua -- He waiwai ponoi kona ina keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

    Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

    "Pauku 63.  Aole e noho kekahe i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

    Pauku 5.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

    "Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, [START COLUMN 3] a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookaki mamua ponoi iho o ke koho ana, a i iki i ka heluhelu a me kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka malahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponni iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

    Pauku 6.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83,  a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

    "Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopa ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihana mahiai a me na oihana a hana paha e lakou e lawelawe ai."

    Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.

Kakauolelo.

feb 19 tf-d

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Pauku.

 

POALIMA, APERILA 1, 1892

    H@ @ hoop@ @w@ o ko ke kulana@ @ ke kak@@ak@ on@, no kula hae Amerika pah@ a ke kolohe i lawe  ai @ kukul@ @ ka pa@ Pui walua ma kekau @ i ka p@ a@a nei.  He mau @ hilahila keia, a ole, he mau kaheaka anei keia no ka hoohui a@ Ana o Hawaii aupuni Moi me A@ Repubalika, kaupu waie ae ia no makou, he uku pahi @ no na wawae luhi e au la i ke kai no ka hookanaaho ana i ke ia o ke kepaa.  E pono e hoi koke ia Hamuku a me na Makai Kii e ka-lena kaula ili nei i ka Halewai o ko auanei ka wanana a K@opulupulu. "I nui ke aho e kuu keiki, a pa ka Ilii ke kai, no ke kai ka hoi ua aina."

 

Loaa pono Aihue.

 

    Ma kekahi o kela mau la aku nei ua lilo iho ia kekahi mau kinana moa elua a kekahi pukiki e noho nei ma Puowaina; nolaila ua hoomaka aku la oia e hele huli iloko o kekahi mau pa e pili koke mai ana me kona, aka nae aole i loaa.  Me ka manaolana poho, ua houmau aku la no oia i ka makai mau ana, a i ka hora ana i manao ole ai, aia hoi, ike aku la oia i ua mau moa nei ana iloko o ka pa o kekahi pukiki ma ka palena pau o na kauhale pukiki.  Mahope iho e kona ninou pono ana i ka mea nona na pa la i kahi i leaa ai na mau moa la, a ua ho@keia mai la, mai kekahi pake kuai mea mai.  Ua hoi koke aku la e Manuela i kekahi o kona mau hoa pukiki e hoihoi mai kaha mea @@@@@@@@@

HOOMAKA HOU KA AIHUE.

 

Iloko e Hookahi Pa -- Elua Hale i Komela -- Puohu Elua Wati Gula.

 

    Ma kekahi manawa o ka po Poakahi nei, na komo koloheia, kahi noho o Mr. Roth ma alanui Kinau, a me kahi o Mr Wagner ma alanui Beritania, a hiu ae la a wela i kekahi mau wati gula, a ma ka meheu i waiho iho mahope o ka aihue a me he mea la hookahi no pike muka ia e ka iole nana i hana keia hana ia po.  O ka rumi mua a ke kolohe i kipa aku ai, oia no ka rumi moe o Mr Roth, a mailoko aku o ka pakeke o kona puliki e kau ana ma kekahi wahi, ua mio aku la ka holapu o ka po i ka wati gula a me ke kaula wati o ia metala ne.  Ua lohe no o Mr Roth i kaneho o kekahi mau keehina wawae, aka no kona manao no nae o kekahi no o ka laua mau keiki, nolaila aohe ona hoopuiwaiwa ae.

    I ke ae ana ae nae, ike ia iho la, ua kipu uku ke kaloae ilaila.

    A e ko Mr Wagner hoi, o ka wati gula a na ke kaula pu no u kana wahine kai lawe ia, a mawaho ae o ia, he pine umauma daimana kekahi i lawe ia.  Me ka lawe pu ana o ke kolohe makau ole i ke kukui mai kahi rumi a i kahi rumi  Eu maoli keia kolohe, a no makou iho nae, me he la ina iho no i ke aio.

 

Aohe Kaua, ua huki ia ka Hae Ilalo.

 

    I ka pauku a@ i ka awihi ana o na make i ke ko @ ana a na wawae, k@ io ae @ o Holoholoke ma he Alanui Nuuanu, e hookokoke aku ana i ka huina-hio i pae na i ka halaa kauliki mai a Kalaka a Hale mai, oia paha kahi e olelo a nei, o ka Halewai, kona kela mau mapunu leo aloha o kahiko.

    I ko'u hookokoke ana aku ma kahi a ua pohai o na kanaka e mumulu ana, aia hoi, lohe aku la ko'u mau pepeiao i na nune kamailio a ua poe nei, a me he mea la, i ka'u awihi wale aku no, o ka hapanui o lakou, he poe Makai wale no, a o ka lakou mea e noke ana i ko@ kamailio, oia no na mea e pili ana i na eke one, i hoohuoi ia e kekahi poe he mau eke kopaa.

    Hookoke loa aku la au ma kahi o kekahi mea e noho ana iluna o kekahi noho ie, he opu nui kona, a ninau aku la au iaia, me ka hoomaoe ana aku:

    Heaha ka mea hou o ka Halewai nei?

    Pane mai la ua kanaka nei, i ka i ana mai, hookahi no paha mea hou o na eke one o ka Halealii.

    Hooninau hou aku la au iaia me ka hoohuahualau hou ana aku:

    Malia paha, na mahui iki wale no hoi oe, no ia mau eke one?

    He @ ana, ou ino ae la oia iluna, a nana aku la ma ke olepelepe e ke Keona o ka Hamaku, a no ka manawa wale, huli mai la oia a pane hou mai la @'u:

    Alia oe e pulale mai e ka Puulena, oiai, aia au keike aku la, ke haualaoa mai la ke Keena eka Hamuku, a me he mea la @ iho lihi aku la au he wahi kilepalepa o ke kahakahana lole, me he mea la, he wahi kau Amerika he ane o ua wahi lole ia.

@@@@@@@@@@@

 

@ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @

    Ua @@ e k@ @ @ @

    A @ @ @ @ @ @ @ @\

ke @ @ @ @ @me ka @ @ @ @ mai ana na auhau @ ke keena mai o ka Hamaka.

    Mahino o na none ana @ @ @ puka mai la hokahi keiki i @ @ maloka mai e na hanau @ @ e kuli aka nei, a hale pu@ @ @ ma kahi a m@ @ hakanu au, a pa- i ike la ma k@ k@ @ @ hooloha, a @ na h@ o ka @wanuwanu, ku ae la aia @ @ pene mai la ia'u:

    E kali oe ia'u ne ka makama, a e leaa no ia oe, he mau @ @ ano nui.

    Nalo aku la laua ma kekahi wahi ma ka aoao ma Ewa e ke h@ Ilamuku, no kekahi kanaha, a i ka puka ana mai iwahe, ala hoi, e pua ana ma kona lima he o-a (m@i), a puku aku la oia i kana o-ia nui pelaulau no ka hele ana e makaikaia a hakilo i ke kulana o na @ai ma ke kahua kaua o Watala (Peewaina), ka baiari hoi a na @uai i hoomakaukau ai.

    He manawa ole, ua hoea, mai la Kavaha o ka hulu melemele, a e kauhoia ana maluna o kona mau kuemaka na helehelena o ke kuoo a me ka hooko kauoha wiwo ole.

    E kau ana oia maluna e kekahi iio nui eleele elemakale, elike paha me ke ano o na iio kaulana o na Kenerala Fara@i, me ka puuhi nui, ua nalowale aku la ke kau lio eleele no kahi o ke kanoha a o ka'u wale no e lohe ana ia wa, o ka pohapoha o na kapuai hao o ua Linaholomae la.

    I keia wa i hui hou ae ai niaua a pane mai la oia, e lohe ana ou mau pepeiao, i na louo o ke kaua aka, e kali hou oe.

    He hapalua hora ke kaawale o ka manawa, aia hoi, ike ia aku la ke kiu o ka lanakila e hoi mai ana me ka hae o ka lanakila, a o ka huaolelo mua loa mai ka waha mai o ke kiu "Aohe kaua, ua lilo pio ka hae."

    O ko'u wa no hoe keia i a@io koke iho ai nalowale.

 

NU HOI KULOKO.

 

    Oiai, ua waiho mai o D. M. Punini Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila, ke kauoheia aku nei na poe a pau he ko@ aie, e hookaa pololei mai ma keia Kouna, a e na hookaa ana mawaaho ae, aole ia me makou.    Ma ke Kauoha.

Mar. 28, 1892.

 

O ka la mua keia e Aperila oupa.

 

    Puoraina 1, eke one 2, hae 3; Amerika oupa kakeia! Fulu e?

 

    Ui na hana e ka Hale Mele Hou i ka po nei.  O oe me kahi?

 

    Chu-@a:  He one ka hua, he hoe kona pili. Hura!  Sand-flag!

 

    E alawe ae i ka hoolaha e ka Ia Aupuni e Makiki.

 

    Ma ka la i n@hi@i, i pauahe mai ai e Maraki, me hana mau hana hoohalakupua, -- he papa ehe nae he ka Pualii, a he ipe Amerika he Puowalua.  A heahe mai aupunii la ke heia mahina -- Aperila Pe@a.

 

Ua @ e kieu @.

    A nohio @ iho @ ke @ ole e kekahi i like @ me ka hioni nui ana nei @ @ mai ana na nohou maka@ @ ana ke keena mai o k Hamuku.

    Mah@ o na none ana @ @ puka mai lac kekahi keiki la @ mailohe mai ew na keena la e @ e kali aka nei, a hele polol@ mai la ma kahi a moua @ hakanu nei, a na-i ike la mea ke kio@hi @ kuu hoalohia, a me na ham@ oka hawanawana, ku ae la ola iluria a pane mai la ia'u:

    E kali oe ia'u no ka malama, a loaa no ia oe, he mau mua hou ano nui.

    Nalo aku ka kaua ma kekahi wa hi ma ka aoao ma Ewa e ke @ Ilamuku, no kekahi kanoha, a i ka puka ana mai iwaho, ala hoi, e paa ana ma kona lima he o-la (alili), a puhi aku la oia i kana o-le nui palaulau no ka hele ana e makaikai a hakilo i ke kulana o na eneiai ma ke kahua kaua o Watala (Paowaina), ka hatari hoi a na enemi i hoomakaukau ai.

    He manawa ole, ua hoea mai la he Kavha o ka hulu melemele, a e kauhola ana maluna o kona mau kuemaka na helehelena o ke kuoo a me hooko kauoha wiwo ole.

    E kau ana oia maluna o kekahi iio nui eleele elemakule, elike palia me ke ano o na iio kaulana o na Kenerala Faraoi, me ka puahi nui, ua nalowle aku la ke kau lio eleele no kahi o ke kanoha a o ka'u wale no e lohe ana ia wa, o ka pohapoha o na kapuaihao o ua Linaholomae la.

    I keia wa i hui hou ae ai niaua a pane mai la oia, e hohe ana ou mau pepeiao, i na lono o ke kaua aka, e kali hou oe.

    He hapalua hora ke kaawale o ka manawa, aia hoi, ike ia aku la ke kiu o ka lanakila e hoi mai ana me ka hae o ka lanakila, a o ka huaolelo mua loa mai ka waha mai o ke kiu, "Aohe kaua, ua lilo pio ka hae."O ku'u wa no hoi keia i ainio koke iho ai a naolowale.

 

NU HOU KULOKO.

 

    Oiai, ua waiho mai o D. M. Puniai Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila, ke kauohaia aku nei na poe a pau he koena aie @ hookaa pololei mai ma keia Keena, a e na hookaa ana mawaho ae, aole ia me makou.    Ma ko Kauoha.

Mar. 28, 1892.

 

O ka mua keia o Aperial @pa.

 

Puowaina 1, eke one 2, hae 3; Aperila @pa ka keia! Fulu e?

 

   Ui na hana o ka Hale Mele Hou i ka po nei.  O oe ne kahi?

 

    Che-fa:  He one ka hua, he hae kona pili.  Hura!  Sand-Flag!

 

    E alawa aw i ka hoolaha e ka hoolaha e ka Pa Aupuni e Makiki.

 

    Ma ka la i nohinei, i pauaho mai ai a Maraki, me hana mau hana hookalakupua, -- he papu oke @ ke ka Pualii, a ke @ Amerika ko Puowaina.  A @eaha mai a@nui la ke kela mahina -- Aperila Fe@.