Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 424, 4 April 1892 — Page 2

Page PDF (1.18 MB)

This text was transcribed by:  Cathy Kaonohi
This work is dedicated to:  Godfrey Kaonohi

aKA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.   - o –

He Kanawai e hoololi ai i na Pauku @, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai @ Kauaia Pauku 83.

            E hoo@@@@A e ku Moi a me ka Ahaolelo 2 Ke A@@@@ai Hawaii:

            Pauku 1.  Ma keia ke hoololiia ner ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a @ e heluhelu ia aiua Pau@.

            “P@ @8.  o na Bila Kanawai a pau @ hooholoia e ka Ahaolelo mamua @ ka lilo ana i kanawai, e waiho ia @ua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a me ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hpakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi na ke kakauinoa aua, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa a@ alaila, e lilo no ia i kanawai.  M@ ia mau nana ana a n@, e hoo@ popoia ke kela @ @ ke kah@ ana i na @ @ @ @le, a e @ @ @ @ @

@

@

@

@ Moi

@ @la Sa-

@ ana

@ no @ i

@ @ No ia i

@ @ @ @ @ kanawai i

@ @ @ @ @ e hiki

@ @ @ @ @ o ka

@ @ @ @ @ a

@ @ pela, aole @ @ kanawai”

            Pauku 2.  Ma keia @ hooloii ia @ @ Pauku 56 o  K@ Kumukanawai a P@nei @ heluhelu ia ai ua @ la:

            “Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo he kane kupa oia no ke Aupuni.  I hiki aku oia i na makahiki he wakalua-kumamali@ a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hibia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneria dala.”

            Pauku 3.  Ma keia ke hoololi ia nei ke Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 59.  O keia a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Eu@ paha ma ka h@ @a, a ina n@ @iki aku kona @ makahiki i k@ @ @ @ @ i kona mau auh@ a @ @ hookomo @ kona @ @ @ @ inoa o @ @ k@ o kona @ no ke k@ ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, @ a ua ku;ono oia i ke koho i na ‘Lii a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina ne.”

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o na pauku la, a p@@i e heluhelu ia ai:

            “Alua – He waiwai po@ kona ma @@la Paeaina i kupono i ka auha@@@ i emi ole ih@ ka waiwai i@ malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

            Pauku 4.  Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 63.  aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”

            Pauku 5.  Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            “Pauku 62.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia @o ua poe nana e koho i na ‘Lii, a na hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ke makahiki 1840) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookala balota no na Lunamakaainana a @au Lunamakaanana phah @ @ A@ aka @ @ na @ @ @

@

@

   --- and lots of @ @ @ @-

@wa i kukalaia ai kela Ka@wai ina o hoopaa lakou i @ @ 2 laea a koho  @ lakou i @ @ iaea a koho @ lakou n@ k@ @ @ ... @ koho mua na @ @ keia K@kanawai.”

            Pauku g.  Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahuolelo i kela a me keia manawae hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana @hana mahini, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oih@@ mahiai a me na o@hana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka ia 10 o Novemaba, M. H. 1890.

CHARLES WILCOX, Kakanolela   feb 19 tf-d

_____________________________

 

            O ka wanana a ka Levi-i-Levi ia, e piii ana “ina aku ke kaua a hoea mai.” ua hookoia ia elike me ka wanana.  @ hoi, ma ke kuana mai o ka mokupea Planter, a ma o kona eke leta la i loaa mai ai ia makou na lono n@ ke kaua, ke hoeueu la na eheu o ka manu Aeto o Amerika, a ke panapanau la ka huelo o ka Liona o Enelani, no ka hoolale ana a na ai a ka ui.  Nolaila, o ka wanana a ka Levi-i-Levi-ia ua ko ia elike me ke kauoha a ka Makua mana loa, ma o kona waha@lo la Ka Leo o Ka Lahui.  Ka! Puakauahi i ka wahaolelo a ka lehulehu.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH, Lunahooponopono a me Pauku.

POAKAHI, APERILA 4, 1892.

 

HAUI KA LANI.

            Ua lohe mia mokou, ua hikilele ae ke ‘Lii Moiwahine, i ke’a mau la aku nei, a ua kii ia aku la ka Hon. J. Nawahi e hele mai e kilo i ka mai o ke Lii.  O na hana i kaanaia mawaena o laua, aole i puka pono mai i o makou nei, oiai, ua waihoia mai ke Koolua o ke Kilo, oia o Hekilipamaloaho.  Ua kuka iho la ke ‘Lii me ke alak@i hoopono, ana i hoowahawaha ai i na la i hale, k@ manawa mai ole o ke ‘Lii.  He mau hana hookamani wale no nae keia, no ka mea, he mea waiwai ole ka olelo ke hopo ia o lohe ka lahui, a o ikea i Ka Leo.  He aniani kilohi nae @a makou, a ua ahuwale na mea huna o Halealii, e like me na @ke one, a na koa kuikawa i hooluhiia ai i ka po.

_________________________

 

Ke hoole Hookamani nei.

            Ke hoole mai nei na nupepa hoopilimeaai, aole he hoomakaukau kaua i hana ia i keia mau la i hala aku.  ke hoike mai nei hoi na anela kiai, eia ke kiai ia nei ka Halewai a ma ka Hale Alii, me na haole hoopau dala uku nui, a me na koa Hawaii uku haahaa.

_________________________

 

Heaha ka Hope@a?

            Heaha la k@ no@ @ @ mau ha a e lo@e nei @ @ @ Ma ka @ ana @ @ @ kai@ o n@ hana h@ @ @ hoop@@p@ @ 2 @ o like n@ i a h@ @ @ hana @w@ e ke Akua m@ 2 ahi ia ana mai a ka @ 2 Kai aka-hiualii.  Eia ka lakui @ @ pilihua @, @ @ na @ a ka Moiwahine, i huli aku nei ke aio me na @ a e haawi nei i kona kua i keia lahui.

__________________________

 

He Wahi Ao Kaua.

            I nui ke aho a pa ka ili i ke kai, wahi a ke Kaula, no ke kai ka hoi ka aina a make aku la oia.  Eia koia mau la ke hoike mai nei i ka aneane e ko o kela olelo wanaua o ke au kahiko.  He mea maopopo, eia ka waa aupuni ke lawe ia nei e ke au, ko ulupa ia nei e na makani, he paki ia aku koe e ka ale a pa i kumupali o ka pali paa o na aekai o ka huhewa a na pailaka makapo e hookele pouli nei.

___________________________

 

EIA KEIA LONO.

            Ua lohe mai makou, ua lilo ka papa-pai Elele i kekahi hui, a o ke@ poe, he poi i kipi iho nei o hoohaule i ka aoao lahui liberala, @ kukulu iho nei i ka Papa Alii o ka Ahaolelo @ aupuni a pili M. Iwahime.  Eia no keia kamuela ma @ aono o ke Moiwahine, me na kau@ huaelo i ka @ Kalaiaina ke laoao nei e kukulu i ka ua@@pai h@ meka nupepa o i@ ia iho ai ke ano o ke kaona o @ lakou n@ oia hoi “Ka L@ Alii.” O @ nao o keia pepa e pa-i i ke alii @ me ke Kuhina popopo, a @ hoihoi hou ia mai he Kumukanawai e lawe ana i ka mana a pau ma ka lima o ka Moiwahine aena e hookohu na ‘Lii o ka Hale Ahaolelo, a e hoonale lea mai hoi i ka lahui i k@ @ulaana kohe.  E ahona iki @has ke Kumukanawai @ ku nei.

_______________________________

 

@

            Ina he @ @ @ @ @ @ @ @?  @ @ 2 Papa Ola i @ e noho mai @ @ a @ kena ola i na lahui @, oiai o lakou wale no ka la@ @ @lumi la nei i ka lua make ola o Kalawae.  Aole makou e kala i hei aku ai ma ka aoao o ka lahui, @ hoonohela i mau hawaii ma @ Papa @ @ @ ka @ lahui, a i Peresidena Hawaii.  Ua lohe @ makou, o ke kumu o ka hoole haalalau ia ana o ke Lii Hoapili, @ @ makau ia ka, ne ka mea, he hoohanau ola no Bihopa ma o Kenia la.  O keia iho i ana ane o na hana lapuwale, hookamani, e @-e ia ai ke Alii, a e hoowahawaha ia ai.  Aole pela na alii @ like me Viheria o Ema Kaleleonalani, a me kakahi mau alii e ae e ke ae nei. Ina lakou e haawi i ka olelo, he mea Kemolele loa ia.  aka, he mau hana lauwili wle no ka husolelo o ka waha i na poe aupuni o kela mau la.  Mai luna no a hele loa i kahi hooleina.

________________________________

 

HE KAULA HOOPUNIPUNI.

            E like me ka olelo o ka wa kahiko, no na kaula hoopunipuni, pela no e lohe ia nei i kena manawa.  ke hele nei na elele o ka Pa Alii me na olelo a palau ana i ka lahui, penei:  E huli mai oukou e kokua i ka Moiwahine, a pau ne ka Ahaolelo, alaila oia haawi aku ia oukou i Kumukanawai hou.  He mau olelo keia me ka waiwai ole, no ka mea, aole ke @iai2 o keia mau olelo.  No ka makau ia o ala n@i k@ @ e @ no ke lak@ mau @ @ @ 2

@

@

@

@ i na @ a ke Moiwahine, @ he hooka@i @ @ ona @ ka @ Hawaii, he i@kahi wale @ ona @ o ka pono o kona @ ki@ @ a @ ko o kona mau a@, a o ka hoopunahele h@i i na @ kane a  @hine o ke Alo Alii.

            Ina he manao oioia ko ke ‘Lii e like me keia mau olelo e pahola hoopu@ ipuni ia nei iwa@ o ka lakui, @ia ka mea uana e makia aku he hoopunipuni.  Ua hoo noho oia i na Kuhina e like me kona makemake, a ua hoohoka mai keia poei ka lahui a hiki i ke kau koho balota iho nei.  Ua pai lakou i na palapala balota ma ka olelo haole wale no me ka maopopo ole i ka lahui io o ka aina, ka lahui a ka hoopunipuni ano, e olelo mai nei he aloha ia.  Ua hoao keia mau Kuhina e hoolilo i ka aina, ua koi aku ke Kuhina Paka i ka Moiwahine e kuai aku, wahi a ka olelo e kaulana nei.  Ina he oiaio keia mau olelo a he minamina oia i ka lahui, no ke aha hoi e hoo@aau la ai keia Ah@ Kuhina?  Heaha ke kumu o keia m@ hana hemahema?  Aole anei he maa hana hhokamani loa kela maw@ @ Alii @ @ kona @ Ku@.  E @ @ makou e @ aku au @ @ S@ N@na e ele aku e n@ p@  aku i ka lahui a @ aku hoi me ka @ @, aia a pau ao ka Ai@ aiaiia loaa ke Kumukanawai Hou.

____________________________

 

             @a ka nupepa puka ahiahi Buletina o ka Poakola nei, @ ike iho ai makou i ka @ k@eko @ kekahi hoahanau o Kawaiah@ me ka uhaai loa ia o ka hale@ iloko o na hana hoikuike a p@la aku, i kupono @li no na @ keaka.

           

NU @ @ @

            @ @ @ @ @

@ o ka P@ @.

 

He @ piha haa @ @ w@ ohana i @ aku @ 2 @ Kalihi.  Aloha wale kakou.

 

            He @ ka @ o na make @ @ malama o Maraki.  He 27 @ Penei, a he 21 o na lahui o na.  O ka @ ia o ka o @.

 

            Mea mai nei @ o@, he puhi @ he K@ Kuaa i kela @, oi ka h@i he Puki Ohe la.  L@ wale no ka @ - Wale  no @.

 

            Ke haole @ @ @ @ o na halekuai @ 2 @ kul@ nei, @ lakou i kaai aku i @ mea i @ 2 A@ i la @ iluna o Puew@ i ka po P@ aku @.

 

            Ua nui a ma@ m@ hihipea l@au a o@ maoli no ka Halawai Hui Liberala Hawaii i ka po Poaha nei, ke hele la a @ohu i ka h@ ka aku o W@.  O ka @an’na la o ka m@ a L@.

 

            O kela keiki i haul@ ai mailuna iho o ke kumu wi e ku nei ma ka pa o Kuini K@ H@le, i ka auwiaa la Poaha nei, a i hoolahaia aku ai @ makou i ka Poalima nei, ua healele mai oia i keia ola ana i ka po Poaha no, mamuli o @dla p@ i loaa iaia.

 

            E loaa no i ka poe na lakou ke eo o ka heihei waapa a me inoka liilii i malamaia ilulo o Ewa ma ka la 17 o ka mahina i haia, na makana pakahi i hookaawaleia no ia mau heihei, ke hoomaalo aku ma ke keena o ka Hui Kaa Ahi o Oahu.

 

            Ma ka lihiwai o Makaa@o i ka po Poalima iho nei, maalo ae la he Propeka o na Haa ana iwaeno o na kini makamaka o kekahi p@nana ohana, a kuupau iho la i na owali i ohiia e ia.  O oe no ka paha kekahi i haa pu ae ai imua o A@tarota ma Gileada.

 

            Ma Waialua, ua hanau mai la kekahi lio wahine o F. Halstead, i na keiki elua, a penei ke ano o ka hanau ana:  I kekahi la o ka pule ekolu o ka mahina i hala, ua hanau mai la ua kumulau lio la he lio wahine ke keiki; a he ewalu la mahope mai, hanau hou mai la ua kumulau lio nei he keiki hou, he lio kana kela keiki; ua oi aku @ ka nui o keia keiki lio hope i ka lio mua i hanau ai.  Nui ka la@ @ na holoholona lio ina p@la o hanau ai na lio.  He!.  U wahi @-ai nei!

 

            He akaaka ko makou a @ ka iwi@ i ka pane a ka nupepa El@le ia makou no na mea @ pili ana i na hea k@pau i paki ia ihana o ka papahele me he hua kul@ ai la na ka @a, i lawalawela hoi o ka Luna Hoohana Nui o ka Manawa W. H. @, a no kona ike @ lelo ana ka manu mai ka punana ak@, nolaila, opulepule oia a walawalaki wai-@-poha na pa@pai oha iluna o ka papahele.  O ka maka@ loa iho la keia o na Halepai i makaikai ia mai kona mau @ e ke @@lepule iloko o 30 a 40 paha makahiki o ke ku an@ o ka oihana p@i ma Hawaii nei.  Nolaila, o ka Halepai o ka Elele ka maka@ua loa @ k@ kana huliamahi o na @ua k@pau, a o ka hope lea hei o kela hana ma ka@aka @.