Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 429, 11 April 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

 

HOOLOLI I MANAOIA NO

KE KUMUKANAWAI.

            He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai e kapaia Pauku 83.

            E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

            Pauku 1.          Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

            "Pauku 48.  O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo hou ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ma e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona alaila e lilo no ia i kanawai me he la he kanawai i kakauinoaia e ia ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."

            Pauku 2.          Me keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 56.  O ke Alii o ka Ahaolelo , he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kuniamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono baneri dala."

            Pauku 3.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

            "Pauku 59.  O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka luna inoa o na poe koho o kona apana no ke koho apa i na 'Lii o ka Ahaolelo, alaila ua kupono oia i ke koho i na 'Lii, a ua loaa iaia ke kuleana o koho i na 'Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia noho ana ina nae:"

            A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

            "Alua- He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i a emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela,, ua loaa maolli laia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haeri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."

            Pauku 4.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai uapauku la:

            "Pauku 63.  Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ina ka Ahaolelo, ina aole i kohola malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."

            Pauku 5.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

            "Pauku 62.  O kela a me loaa kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua penei iho o ke koho ana, a i ike ka heluhelu a me ka kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila no loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana, aka nae o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumuka wai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."

            Pauku 6.          Ma keia ke pukui ia nei i ke Kumukanawai he pauku heu ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

"Pauku 83.  Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oih@@@ mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e kookahiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ko Aupuni o ia poe limahana oihak@ mahiai  a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai."

            Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii ma ka la 10 o Novemaba.  M. H. 1890.

CHARLES WILCOX.

Kakauolelo.

feb 19 tf-d.

 

NA AINA HOME MA KONA HEMA, HAWAII.

            Ma keia la, ke hoolaha ia aku nei:-

            I           O kela mau apana aina he 7 ma Kukuiopae, S. Kona. Hawaii, ua makaukau no ka hoolilo ana aku i ka poe makemake mai ana e loaa ia lakou na aina home e noho ai.

            II         Ua hiki no ke ike ia na kii o keia mau apana aina ma ke Keena Aina o ke Keena Kalaiaina ma Honolulu, a i ole ma ke keena o J. W. Kuaimoku, ma Pahoehoe, Kona Hema, Hawaii.

            III        Na J W Kuaimoku no e kuhikuhi aku i na apana aina i kela me keia mea e makemake mai ana e ike o no ia hana ana, ua kuleana oia e aku ia $1.00 mai ka mea e makemake ana i na apana aina.

            IV        O na kanaka a pau e makemake ana i na apana aina o oi mai no lakou i ke Kuhina Kalaiaina ma kekahi palapala i pai hakahakaia e loaa waie mai ana mai a J. W. Kuaimoku mai.

            V         Aole e noonoo ia kekahi nonoi mai kekahi mea mai e nohoeha aina.

            VI        O ka poe wale no i piha na makahiki ke ae ia e nonoi mai.

            VII      E haawi ia no iloko oumi makahiki e aku ia ai ka aina a iloko o ia manawa ua kuu ia ka aina mai na auhau aku.

            VIII     E kukulu hoi oia i hale nohoo nona maluna o ka aina iloko o hookahi makahiki, a o hoomaka hoi e noho maloko o ia hale, a e hoomau aku i ke koena o umi makahiki.

            IX        E hoopuai hoi oia i ka aina me kekahi pa Lupono iloko o ekolu makahiki.

            X         E uku hoi oia ma ka hapaha makahiki mamua o ka ukupanee maluna o ke keena i uku ole ia o ke kumukuni, ma ka 5 pa-keneta.  Ua hiki no hoi i ka mea kuai ke hookaa nau, a i kekahi hapa paha o ke kumukuni i kela a me keia manawa, a i ka mea noho ole e oki ia ka ukupaneo.

            XI        Aole e hiki e hoolilo ia aku ka aelike mmua, a aole no hoi e hiki ke kuni ia ka aina, aia a pau mua na olelo aelike i ka hooko ia.

            XII      Oka haole ana o ka kuoko ia ana o na kumu i aelike ia, he mea no ia e hoolilo wale ia o ka aina.

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina.         Feb. 23, 1892

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

POAKAHI, APERILA 11, 1892

 

            MA KA AUINA la Poaono iho nei, i hoomaka hou ai keia kau kinipopo ma ka uniki mua ana a na hui Kamehameha me Honolulu, a he nui ka poe makaikai a puni lealea o ke kulanakauhale nei i hiki kino ae i ka manawa i hoomakaia ai pa@ni ana, no ka hoolilo ana ia kou iho i mau hoike oiaio no mea i hanaia.  I kinohi o ka hoomaka ana o ka paani, ua ahai ae ka Honolulu i ka hanohano a paa ma kona poholima, aka nae, ma ka pewa hi'u o ka paani ana, ua ka lanakila i ka inoa mua, a ua nui ka hauoli o ke anaina, o kahi no no nae i oi loa aku ai ka lealea oia no nae i oi loa aku ai ka lealea oia no ka hoopaaia ana o ka manawa paani e na leo mele houhene a na keiki Puhiohe paupauaho ole o ka Aupuni, malalo o na kikoni planehe ana a ka laau alakaia H. Berger.  Ke kauleo hou aku nei makou i na loea hopu popo o ke kula o Kaiwiula, e makaala, e kiai a paio no kela medala a lakou i kaihi ai i ka 1890, i ole ai e lilo i kahi mea okoa.

 

UA HALA O LUNAKANAWI MAKALE.

            Ma ke kakahiaka nui o nehinei, (Sabati) oia hoi ka la 10 o keia mahine, ua kipa ae na lima aihue o ka make ma ko Lawrence Makale wahi noho, a kaili aku la i kona uhane ke ola o ke kino, a pio iho la ke kukui o kona hale i ka hora 7 a oi o ke kakahiaka.  O keia Makale kekahi o na kamaaina kahiko o Honolulu nei, a ke mea hoi i aloha nui ia iwaena o ka poe kamaaina iaia, a hooi loa ia aku hoi kona minamina ai, oiai ola kekahi o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie no kekahi mau makahiki i hala ae nei.  Mahope o kona kaa mai ana no lokahi mau la loihi i hala ae nei, ua hoopokole ia iho la kona hanu ma ka la i hai ia ae la maluna, o ka mai i kapaia he "Daifolia" a me make ana, ua haalele iho oia he heluna nui o na hoaloha a me na makamaka ma keia kao o ka lu@kupapau, no ka @ ana aku nona mahope nei.  O makou kekahi o komo pu nei iloko oia haawina hookahi.  Aloha ia luna aupuni hoopono o ka lehulehu.

 

Ka @@@@ @@ @@

            He kaluna au@ o na halo o noho ia ana e na Pake ma Paia, i @@@ i ke ahi a lilo i puu @@@, ma ka waenakapu po o ka la @ iho nei o @@@ mahina.  Ua hoomake mai ia a @@@ o ke ahi mai ka holo mai o kokahi Pake nona ka inoa o Kim Fa, a hiki i ka nui loa ana, a pau kouhale ma ia aoao o ke alanui, no lakou ka nui aole i emi iho malalo o ka ewalu mai na halekuai o na hale hana.  O ke kumu o keia ahi aole i maopopo.

 

Pakelo ke Ola.

            Ma kela la abati aku nei i hala, oiai kekahi haole mai Huelo mai o holo ana maluna o ke kaa-haka, a i kona hiki ana ma ka auwaha o Halekahu, pakele iho la oia mai make mamuli o kona uli pa anama kekahi wahi ano kipapali me ke kakae ana no kekahi mau anana loihi mai kahi aku i huli pu ai a aneane loa e haule hou aku i kekahi kipapali kiekie, ina la o ka make no ia.  Mamuli o keia kakea ana, ua nui ka poino i loaa i ua haole la, o ka lio nae aole i eha, a o ke kaa hoi pau loa i ka hakihaki.

 

HE LELE PALI MA MOLOKAI.

            Ma ka Poakahi nei, Aperila 4, ua pii aku la o Paele i ke alualu kao iluna o ka pali e lalama ai, a me ka manao olu ae e loaa ana na moewaa o ko alahela, ua kamoe ae ia kona alaholo ma ka meheu o na kao noho pali o keia mau kakai pali nihinihi.

            O kahi i lele ai o Paele i ka pali, aia ia ma ke alanui hooiho hipi o Kalawao a me Kalaupapa, oia hoi o Iliilikaa.

            Ua loaa aku kona kino wailua ia Kaluna a me Kawahauila e waiho mai ana ilalo o ke kumu o ka pali, ua hainai liilii na au, ua nahaha a lele liilii i o a ia nei na apana iwi poo, ua paki liilii ka lolo i o a ia nei, haihai na iwiaoao, hookahi uha me hookahi lima i ha-i, o kahi pauku kino oia mau no.

            He ku i ka weliweli a me ka manaonao kona mau ano ke nana aku, oiai, ua lawe ia mai na hoomanao ana hiaa no ka mea i make a kokoke imua o ka maka o ka poe e noho ana ina ia wahi, ua pii ka li-a i na kumu pepeiao.

            He kumu keia e ao aku ana i ka poe e hoomau nei ma keia hana poino, mai lalama hou i ka pali, olelo koheoheo hou auanei ka pauku kino i ka pali, elike aku la me Kaluna i hala aku la.

            I ka malamu aku nei no o Maraki ka hipuu ia ana o keia Kaluna me kana wahine, iloko o ka berita maemae o ka mare, a hoopauha kokeia mai la na la hauoli o ka noho ana mare e ka pilikia kuikawa,  no ka mea, ua oi loa aku ka hauoli o kekahi poe i ke alualu ana i na kao mamua o ka lakou mau wahiue aloha, na hoa kuwili hoi o puopu ai i ko anu a ko kohau.

            Nolaila, e na makamaka, mai hoonanahuki oukou maluna o keia hana poino, a holo oukou i na wahine ole, a oia ka kahiko i i mai ai, "O ka loho ko olu, a o ko kuli ka maka, a holo ouou i na koolua olo o ka ai uahi olo a ka ehaeha i noho ai.  Aloha no.

 

            Oiai, ua waiho mai o D. N. Punini Jr., i kona noho lawelawe aua no keia nupepa ma aa @@@ a paa, nolaila ko kauohaia aku nei na poo a pau he ku@@@ aio o hookaa pololei mai ma keia Koona, a o na hookaa ana mawaho ae, aole ia me makou.  Ma ke Kauoha.

Mar. 2@, 1892.

 

NU HOU KULOKO

            O ka Kapalama Honolulu @@@

 

            Na ka @@ Kamehameha @@ @@ mua o keia kilina @@@@.

 

            Ua huli hoi mai ka @olokai i ka Poalima nei.

 

            Ma ka Poalima nei i hoomaka ai na Kula Aupuni no elua pul@.

 

            Apopo ke Kalaudina o holo ai no ai ao kona mau awa mau.

 

            No na Panalaau o ka Hema ka huakai awiwi a ka Manowai i ke ahiahi Poalima nei.

 

            Ua hookuu ia mai na limahana Iapana i lawe ia mai ai maluna o ka Datavia, mai ka pa hoomalu mai o Kahakaaulana.

 

            Aia mawaena o Mahina Kooko a me Hawaii ka hooili kana popo o keia Poaono iho, ma ka auhau mea mau a me ka manawa mau.

 

            Ina aole na kuia, o malama ana ana ka Bana Hawaii i kona apana hana mea mau ma ka Eono Kuea ikeia ahiahi.

 

            Aohe pilikia i koo no Papai ma, no ka mea, ola lakou iwaho nei, i ka Poalima nei ka hookuu ia mai, mai Kahakaaulana mai.

 

            He papaaina hoohanohano ka i haawiia o ka Moiwahine maloko o Iolani Hale i ka po Poalima nei, no ka hanohano o Adimarala Baraunu.

 

            Ua holo aku i ka Poalima nei ka mokukaua Amerika iroquisa no Kapalakiko me ka lawe pu ana aku i na leta a me na nupepa no ia awa.

 

            Mamuli o ka lilo ana o Bana Hawaii i ke kahua kinipopo e hoonanea ai, ua hoonele ia o Ewa Kuea me na leo hono pupu o ka lakou mau mea kani.

 

            Ua hipuu polena ia maloko o ko kaulahao Pelekane o ka mare ma ka la 7 iho nei, maloko o ka halepule Enelani, o Mr. Sidney Turner me Miss Mamie.  Na Rev. Alex. Mackintosh laua i mare pono.

 

            He oiaio anei ka oleloia ana mi na ka Bana o ka mokukoua Lawe Hae Kapalakiko i hoomanaonao ka oeiao o ke anaina ma ka paina liiii a ka Hui Ariona i ka po Poaono nei.

 

            Oiai ka paani kinipopo mawaena o ka Honolulu a me Kamehameha , ua lele pahia mai la i hope mai ka laau mai a ka mea o hahau ana kekahi popo a ku kekahi wahine haole.  Ua hoihoi ia ua wahine la no kona hale noho me ka maule.  E pono e noonoo loa ia i mea o loaaa ai ka palekana a me ka makuala i na makaikai, no ka wa o na ulia o like me kela.

 

            Na ka auwina la o ka Poalima nei oiai ua keiki o ka Hale Kakela o na Huahelu Pohihihi e huli hoi ana, ua hoao ae kokahi kalaiwa kaa haole ano hookiekie, e holo me ka hooponopono ole mawaena o ka laina paahaa.  I ka ike ana o kekahi o na paahao i keia hana, ua paa koke au la oia ma kaula kaohi, ola hana ana nae, ua paani ia aku la me ka huipa mahanahana a ua haole kalaiwa kea la.  Ua hopu ia ua haole aoi a lawe loa ia no Kalakaua Hale.  E hoopai ia na ano kaliwa kaa o hana ana p@la.