Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 432, 14 April 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Francine Frost |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
---------------------------------------------
MA KE KAUOHA.
---------------------------
HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI.
-------------------------------------------
He kanawai e hoololi ai i na Pauku 48,56,59,62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kuukanawai e kauaiaa Pauku 83. E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaelolo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a panei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
"Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lile ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kena haole ana maloko o ko lakou buke moolelo a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-ha- pakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana a ina e hoole hou ia mai ke kakauina ana alaila e lilo no ia i kanawai. Ma ia mau hana ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolele o ka Ahaolelo, na inoa o na poe apau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabate) mahope o ka waiheia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai."
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia wai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la: "Pauku 56. O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia ia na makahiki he iwakaiua-kumuamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala."
Pauku 3. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la: Pauku 59, O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhou, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na "Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na "Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na "Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:"
A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluheiu ia ai:
"Alue--He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhauia i emi @ iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono hanere dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho."
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e helugelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai."
Pauku 5. Ma keia ke nooleli ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e helugelu ia ai ua pauku la:
"Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha me ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na 'Lii, a ua hookaa i kona ma auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i no ho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho eke koho ana a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makhiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana o like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana o hookomo i hookahi balota no na Lunamakakaainana a mau Lunamakkinana paha o ia apana; aka noe e na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o he kele ana a me ka ike heluhelu a kaealima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe o noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai."
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la a e kapaia, Pauku 83, a penei e helugelu ia ai ua pauku ia: Pauku 83. ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihaki amhiau a me na oihana a @.
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M.H. 1890.
CHARLES WILCOX
Kakauolelo.
feb 19 tf-d
-----------------------------------------------------------------
NA AINA HOME MA KONA HEMA, HAWAII.
Ma keia la, ke hoolaha ia aku nei:-----
I O kela mau apana aina he 7 na Kukuiopae, S. Kona, Hawaii, ua makaukau no ka hoolilo ana aku i ka poe makemake mai ana o loaa ia lakou na aina home e noho ai.
II Ua hiki no ke ike ia na kii o keia mau apaua aina ma ke Keena Aina o ke Keena Kalaiaina ma Ho @ a i ole ma ke keena o J.W. Kuaimoku, ma Pahoehoe, Kona Hema, Hawaii.
III Na JW Kuaimoku no e kuhikuhi aku i na apana aina i kela a me keia mea e makemake mai ana e ike, a no ia hana ana e ike, a no ia hana ana, ua kuleana oia e uka ia $1.00 mai ka mea o makemake ana i na apana aina.
IV O na kanaka a pau e makemake ana i na apana aina, e ui mai no lakou i ke Kuhine Kalaiaina, ma kekahi plapula i pai hakahakaia e loaa waie mai ana mai a J.W. Kuaimoku mai.
V Aole e noonoo ia kekahi nonoi mai kekahi mea mai e noho ona aina.
VI O ka poe wale no i piha na makahiki ke ae ia e nonoi mai.
VII E haawi ia no iloko o umi makahiki e uku ia ai ka aina, a iloko o ia manawa, ua kuu ia ka aina mai na auhou aku.
VIII E kukulu hoi oia i hale noho noaa maluna o ka aina iloko o hookahi makahiki a o hoomaka hoi e noho maloko o ia hala a e hoomau aku i ke koena o umi makahiki.
IX E hoopuni hoi oia i ka aina me kekahi pa kupono iloko o ekolu makahiki.
X E uku hoi oia ma ka hapaha makahiki mamua o ka ukupanee, maluna o ke koena i uku oleia o ke kumukuai, ma ka 5 pa keneta. Ua hiki no hoi i ka mea kuai ke hookaa pau, a i kekahi hapa paha o ke kumukuai i kela a me kela manawa, a i ka mea noho ole e oki ia ka ukupanee.
XI Aole e hiki e hoolilo ia aku ka aelike mua, a aole no hoi e hiki ke kuai ia ka aina, aia a pau mua na olelo aelike i ka hooke ia.
XII O ka haule ana o ka hooke ia ana o na kumu i aelike ia, he mea no ia o hoolilo wale ia ai o ka aina.
C.N. SPENCER.
Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina Feb. 23, 1892.
-------------------------------------------------------------------
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me puaku.
-------------------------------------------------------------
POAHA, APRILA 14, 1892.
------------------------------------------------------------
KA AHAOLELO.
Ua kukala ae nei ke Aliiwahine Liliuokalani I malalo o Kana Kuahana Alii e wehe ana Oia a hoau mua Kona Ahaolelo Kau Kanawai mua loa i ka la 28 o Mei e hiki mai ana, maloko o na paia anoano eehia o Aliiolani Hale. kahi hoi a Kona Haku kaikunane i hoau ae ai i na la amaka mua o Kona Nohoalii ana. Mamuli o keia Kuahaua Aliii, e hoau ai kakou i ka mahele aladai ana malalo o ke alakai ana a me ka hoomalu ana a ka Moiwahine @ lekane, e noho hoomaluia ana e ka Moiwahine Victoria ka Noiau, a o ka Emepera wahine hookahi hoi e noho mana nui ana malalo iho o ka la maluna o na Panaluau lehulehu. A ke lana nei ko makou manao, na ka Lokomaikai o ke Akua Mana Loa e hoopalahalaha a hoakea kau i ka nui o ko Liliuokalani Nohoalii, elike me Victoria he Emeperesa wahine no Inia, pela hoi o Liliuokalani no na Mokupuni lehulehu o ka Pakipika.
----------------------------------------
KEIA AU E NEE NEI.
------------------------------------
O keia kulaii kauhale maluhia a mahalo nui ia i na makahiki i hala ae nei, ke lilo mau nei i kala a me keia la i punana no na mea ino wale, pili waiwai a pela aku. He nui na manawa a makou i hoolale aku ai ia ka Oihana Makai e makaala mai i na hana piliwaiwai e malamaia nei ma ne wahi like ole o ke kulauakauhale nei o kakahi poe haole a me na Pake. Aka nae ua komo aku no ka makou olelo a puka loa ma kekai aoao, a ke ohi nei keia poe kue kanawai i ka pomaikai o ka lakou mau han piliwaiwai maa mau e laa ke pepa luiu a pela aku, ma ke ano kokoke loa no e kuu akea ia imua o na maka o ka lehulehu. Ma ke Alanui Hotele nae a me Papu ka nui lai o keia kikania . Ke uwaio hou nei makou i ka makai e anakaala ae, mai nana i ke kulana o ke kanaka, aia a he waiwai hoopakele ia poe, a he ilihune hopu a lawe i kahi hoopaa o ka lehulehu. Nolaila o kaana like ia ka pono mai ke kiekie a haahaa, waiwai a ilihune, i makepono ai na dala o ka lahui i na Makai Kiu haole i ohi ia a nui ka Ilamuku.
@@@@@@@@
n
NO IA.
---------------------
He mea elaio loa ka mahele mua o ke Ailuane Buki manao i unuhila e Makee-Aupuni-Mua, ponoi: "I ka nana aku ano, o ka manaolana wale no e lolii nei iloko o keia aina ne ka pono kaulike."
Ke hoike nei o Ailuane Buki i ka manao awahia e lolii malie ana, a no ka manawa pono e kike ae ai ka huaele o ka haawi aina, oia hoi ka hoohui Aupuni Panalaau a ka awahua e hapala nei i ka kepo o ka hoino ia Hon. J. E. Buki. Nolaila o ka poe noonoo maikai, me ke aloha i ke lakou aina, e hoohele like mai ananei lakou me ka lokahi, "o ka poe a pau e walaau nei ma na nupepa, me na manae hoino e kapa ana i na Hon.J.E. Buki. Wilikoki, a me kekahi poe aloha aina, he repubalika a he hoohui aupuni, na like lakou me na kumulau moa, ala ka lakou mau punana a me ka lakou mau hua ma kahi e, he ekea mae kahi e pukeke ai." Nolaila, ke hoohono ae nei au i keia mau wahi lalani olelo:
"Hewa ka waha.
Haawi lilo ka aina."
Nawai hoi e ole ka hewa o ka waha, o kahi hola kope no ia me kahi papaa berena, oia no ka no nohona o ke one lauana o Kakuhihewa,--Ua haki no!
O ka mahele hope ma ke ano ninau, peuei: "Aia e hooho aku anei makou i ka hoohui aupuni?" Ma ka hoomohala ana aku i maopopo lea kona kona ano, ua hiki no ke ninau ia ponei: "Aia, e hooho aku anei makou i ka hoohui aupuni,i hooko ia na manae lolii iloko nei o ka aina no ka pomaikai o na eke kopaa, me ka nana ole ae i ka Noho Moi a me ke kuokoa o ke Aupuni Hawaii."
Aole keia he manao hoohuakeeo no Hon. J. E. Buki e like me ko Makee -Aupuni-Mua, aka, he manao maopopo no ia i hiki ke maopopo ia na manao huna awahua iloko o kekahi pohai no lakou na manao e hoileli ana no kekahi wa loihi, e like me ke Kumukanawaii elau pu, ua hookahua ia no kekahi wa loihi, a hanau ma ka A.D. 1887; pela no hoi, e kiko mai ana kekahi hua a mau hua paha iloko o keia Kau Ahaolelo. Nolaila, e oili mai ana mai ke kai mai, a e komo ae ana ka nuku o ka nuku o ka Elepani; koe wale na keia o ke kuailo e ia ana aku nei.
Ma ka mahele manao hope o Makee-Aupuni-Mua, ua kukala leo nui ae oia a puni ka Paeaina me ka olelo ana, "o ka hoolilo ana ia Hawaii nei Panalaau no Amerika Huiia, he mea ka ia e iho makawalu mai ai ka pomaikai ia Hawaii nei, a na Amerika hoi e uku na hoolilo awa pae, alahaka, na uku Kiaaina, a pela aku."
He mea kupaianaha ka loli hikiwawe ana o ka noonoo lapuwale o ke kanaka i huna i kona inoa malalo o ke koloka eleele i kapaia o Makee-Aupuni-Mua, a i ka wehe ana ae, eia ka o Panalaau. Aha! he oiaio ka ka Buke Nui, penei---"O ka leo no ka leo o Iakova, o na lima na lima o Esau."
Hapala ae nei o Makee-Aupuni-Mua i na maka o Buki ma, me na lepo o ka hoino o ka hoohui aupuni; oili aku no kona lao kuoo mai kona kani-ai ae me ku maaleo nui, eia ka he hulu kao (Panalaau) ma kona mau lima, A i ka noii nowelo ia ana aku, loaa aku la ne he hookahi kino.
Aole i pau.
KE LELE PAI@@@@@@@@@@
---------------------------------------
J A Kahaounei, Aloha @
He mea eiaia, e Kah@@@@,o ka pane ana a ua Panakaa@a ia ma ka Hawaii Helomua, aole ia mai a'u aku, na Mr------i kope a hooponopono no ia mau mea ku ele i ke kaulike, ua hana oia i ka hana pono ole, a me ka lunakanawai hoopilimea ai.
He mea hou ano nui keoke makou wahi, e Paele ua lele i ka pali a make i pii i ke oki wahie. Kali ka wahine a aohe hoi moi, aia ka auanei ua make. Ma ka elele hooholo a ke Karonele, ua make oia no ka haule ana i ka pa@.
Kii la aku ke kauka e na Ma'i e kaki mai ana hela i 50 dala, ul@ hele e nana. Mamuli e ke koi a Pauaka, ua ae mai ke kauka a ua kakauinea aku ia keia pauaka me ke houia aku he 50 dala. Peno anei keia e hoi mai eukeu!
Ua hiki mai o D H Nahina . I hele mai e hui me na kekua i ka poe nana i hooia aku i kona hanohano lunamakaainana he hiki mai i ua manawa la. Ua hoike mai no eia i na mea a pau imua o lakou, a me he pahee aila la, nana ak oe hele ka wai a hele pu no me ka a-la, pono no ka lahui.
A. KAMA.
Kalaupapa, Apelila 8, 1992.
--------------------------------------------------------------------------
HE OLELO AO KUPONO.
------------------------------------------------
Wahi a kahiko, "Huna no ka ua, wehe e ke pulu o lalo."
-------------------------------------------------------------
He aupuni ole, a he lahui ole o Hawaii mamua o hookahi Keneturia, ma ka naauao kupaa, me ka ikaika wewe ole, ke ike, ka noiau o Kamehameha I i aa ai e hakoko me na Alii Aimoku o keia mau Mokupuni a pau.
Ua hookoia kana upu mamuli o kona ike kalaiaina, i huipu aku me kona mau alii, a me kona mau makaainana aloha, ma ka hoonohonoho kaua i Hauiki, Keei. Kona Hema, i kahea aku ai o Kamehameha me ka leo walohia o ke aloha, i ka i ana aku: "Imua e o'u mau pokii a inu i ka wai awaawa;" oia ke kuua i Mokuohai, kana kaua ia o ka hoau mua ana me kona kaikuaana Haku alii Kiwalao.
Ua a-e hewa o Kiwalao mai ke kauoha ae a ko laua makuakane alii Kalaniopuu: I ekolu moku o Hawaii no Kamehameha, a ekolu no Kiwalao, a me ka noho moi pu; Oluna ka i iho mai ilalo, ua hewa ia ma kela kaueha.
Hookahi o keia poe makaainana i hoopaa, a hooko i keia leo walohia o Kamehameha, "Imua e na pokii, a inu i ka wai awaawa." He manawa mahope mai, ua kii keia makaainana o Kamehameha a oi aku i na mea i hookapu ia na ke alii, na loloia kapu, na puaa, na mala ai, o kana olelo, he kaikaina ia no Kamehameha.
I ka manawa i lohe ia aku ai keia e Kamehameha a me na 'Lii na huli koke ia ke kuahaua alii, ua ike ia aohe kaikaina e ae o Kamehameha, huli ia maluna o na papa konane, aole no , kauoha maoli ia mai la keia kanaka e hele kino aku i o Kamehameha la, e hoike i kona pili ana.
Ua ninau aku o Kamehameha i keia kanaka: He kaikaina anei oe no'u? Eia ka pane: Ae ninau hou: A hoike mai no i ka pili ana: Eia; I ke kaua i Mokuohai, ma ka hoonohonoho kaua ana i Hauiki, Keei; i pane iho ai ke 'Lii: "Imua e na Pokii a inu i ka wai awaawa."