Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 442, 28 April 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA

 

HOOLOLI I MANAOIA NO KE KUMUKANAWAI

o

He Kanawai e hooloki ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku  hou i ke Kumukanawai a kapaia Pauku 83.

E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:

Pauku 1.          Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:

“Pauku 48.      O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi.  Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa e hoi hoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kakau i na kumu o kona @aeole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea.  Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakauinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai.  Ma ia mau hana ana a nau, e hoomaopopoia ke koho ana ma ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolele o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolele o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai.  Ina @ hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihola ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihoi ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, a ina pela, aole no ia e lilo i kanawai.”

Pauku 2.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai na pauku la:

“Pauku 56.      O ke Alii o ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kuponoi i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri lala.”

Pauku 3.          Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 59.      O kela a me keia kane kuoa o ko Hawaii Pueaina na he Hawaii, Amerika, a he Europe pa ae ma ka hanau ana a ina a hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na Lii o ka Ahaolelo ikeia a me keia koho ana, ina nae.”

A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la, a penei e heluhelu ia ai:

“Aiua     He waiwai ponoi kona ma keia Paeaina i kupono i ka auhania i emi ole iho ka waiwai io malalo o hookahi tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole pela, ua loaa maoli iaia kekahi loaa makahiki i emi ole malalo o eono haneri dala i ka makahiki mamua ponoi iho o kona hookomo ana i kona inoa iloko o na inoa o ka poe kupono i ke koho.”

Pauku4.           Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 63.      Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia me lalo a kulike hoi me na hoakeke ana a keia Kumukanawai.”

Pauku 5.          Ma keia ke noololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a peni e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 62.      O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua onoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a @ ke kakaulima ma ka olelo Hawaii.  Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840.)  a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana: aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ina ka olelo Hawaii.  Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana me keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”

Pauku 6.          Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83 a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:

“Pauku 83.      Ua hiki i ka Ahaolelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupumi no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaunalena i ka manawa e noho ai maloko oke Aupuni o ia poe limahana oih@ mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e lawelawe ai.”

Ke hooia nei au na hooholoia ka Pila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu ia ana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.

                                                                                    CHARLES WILCOX

                                                                                                Kakauolelo

                                                feb 19 tf-d

 

KA LEO O KA LAHUI

 

JNO. E. BUSH

Lunahooponopono a me Puuku

 

POAHA, APERILA 28, 1892

 

KE ANO O KE AUPUNI MUA

I ka wa i hana mua ia ai o keia poepoe honua, e ka Makua a me ke Keiki, ua hana pu ia mai ke kanaka.  Ia wa ua noho launa mai ke Akua me ke kanaka, a ua hoomalu mai la ke Akua i ka noho ana o ke kanaka me kona kanawai homolele, a me kona ao a lau@ pu ana me ia.  Ua mau keia noho ana a hiki i ka wa a ka hewa i komo ai i ke kihapai o Edena, a hookahuli i ka nani o ka noho na hemolele, mamua o ka piha ana o ka manawa o ka piha ana o ka manawa e hoao ia ai ko ke kanaka kupaa.  Ma ka haule ana o ke kanaka mua, ua komo mai ka hewa, a mai ia wa mai ka noho ana o ka hewa a hiki i keia la, a o ka make hoi, ka uku o ka hewa, ma kahi o ke ola mau loa.  I ke komo ana o ka hewa, ia wa haalele mai ka hewa ole ke Akua i ka launa a kamailio pu ana me ke kanaka me kona ike kino ia aku.

Mahope mai o ka noho pu ana o ke Akua e alakai a noho pu mai me ke kanaka, ua noho hoomalu a alakai mai no oia i ka lahui kanaka mao o na kanaka hoopono, a o ka poe i noho mana maluna o na kanaka oia no nei Makua Ohana.  Mahope mai o keia, ua noho mai na Lunakanawai, he poe i wae ia e ke Akua.  Mahope mai o kela ua noho mai na Lii mamuli o ka uilani o ka manao haakei ake hanohano o ke kanaka.  Mahope mai o keia na ulu mai na ano noho na mana maluna o ka lahui, e like me ka lehulehu o na degere o ka pii a emi ana o ka pouli maluna o ka malamalama, mahope o na alakai ana a na kuko ino i hooulu ia e ka noane ino iloko o ke kanaka.

Iloko o na loli ana a pau o ka noho ana o na iahui kanaka a ke ao, hookahi no mea loli ole.  Ua loli ae ke ano o ke aupuni, aka aole i loli ae ke kumu o ke aupuni.  E like me ka ke Akua i hana’i eia ia mea ke a mau nei, oia hoi ka noho’na papa o ke kanaka, mai ke kino hookahi, ka ohana ka puulu, ke anaina, a pela aku @ hiki i ka noho’na lahui.  O ka noonoo maikai ke a-na noomalu o ke kanaka, oia rula hookahi no koke poo nana e hoomalu ka ohana, a pela no e piipii mau ai ia a-na a hiki i ke pane poo o ka noho ana hoomalu lahui, ke hahai ia keia maluna o ka pono a me ke kaulike, aole e loli a e emi mai ka nani a m holomua, a ina ka mau oia lahui, a aole hoi e @ ae ka mana hoomalu, i ole oia he aupuni.

 

NA AINA

Ano, eia na aina ma ka lima o ka poe waiwai, a he mau wahi koena nuku a apana liilii wale iho no ke koe nei ma ka lima o na kanaka Hawaii ponoi.  He kulana keia o hoike ana he mau hookele ana hupo, a i ole kolone maoli no paha, kai hoohana iloko o hela @ a @ ka lahui nona mei ka aina i @nohi.  Ua like ke kuleana o h@la lahui me ko na Ilikiai e Amerika, na paele o Aferika, na kamaha o Auseteralia a me na Mokuouni o Polunesia.  Ma kahi a ka rula, e olelo ia nei, ke a na hoi o ka noho’na malamalama, ua ike ia ka hoonee mau ia o na lahui iliula e na lahui illkea, koe ko Kina a me kekahi mau lahui kakaikahi oia ano.  He mea oiaio keia, a ua hoopono ia hoi ka poe nona na aina i kinohi, e like me ka lahui Hawaii.  Ma keia mea kakou e ike ai he kumu hewa kekahi i Ipohia ai keia haawina e hoonele ana i ka pono i ka mea i kuleana mua i ka aina, a e hoolilo ana hoi i ka mea i komo malihiai mai.

Heaha la ke kumu o keia loki, a he la ke kumu e hoi hou kekahi o na ono aina i lilo aku mai ka lima o ka lahui?  He ninau keia e ola ai ka noho ana o ka mea e manao io ana e imi i ola no kona nohe ana a e hoopulapula ai i kona mahele o ka hanauna hou aku.  He makua ka aina, a ma ka rula mua o ka mea maa mau, wai a kekahi poe, o ka honua ke kumu io o ka waiwai e piha ai ka waihona a e lawa ai na anoni o ka noho ana, a i ka manawa e hoowahawaha ai kekahi lahui i keia rula mau, ua hoowahawaha oia i ke Akua, ke kumu mai o kona poanaikai, a he nele aku no ka hopena o ke kanaka a me ka lahui i kapae ia rula maa mau, e like me ka olelo e malama i ka aina i loihi ka noho ana maluna o ka honua a ko’u Haku i hoopomaikai ai ia oe.

Aole ia hai i nele ai keia lahui i ka aina; aka mamuli no ia o kona hoowahawaha i ka aina.  He molowa i ka malama ana i ka pono a na makua iimi ai.  He ake haakei e ai a e noho palaualelo, me ka manao kuhihewa he mea hua wale mai no ka pono me ka hooipo ole ia e na lima hana a me na olona oolea.  E hoopau kakou i keia manao kuhihewa.  Oia ka hanamua.  e paio kakou me ka luhi a me ka hoomanawanui, e like me ke ahonui an o na kupuna i loaa a i mau ai ka aina ia lakou.  E waiho na noho’na ahuai wale, e pakiko, e lokahi, a e hoonono, he pokole wale no a ua hamama koke ka ipuka e hiki ai ke lapaau i ka hono’na o ke kanaka, a e hoi hou ai ka aina ana i ahuai ai e like me ke keiki ahuai i hoolilo i kona waiwai no ka loaloa.

                                                                                                            Aole i pau.

 

NU HOU KULOKO

Oiai, ua waiho mai o D. M. Uuuiui Jr., i kona noho lawelawe ana no keia nupepa ma na ano a pau, nolaila, ke kauohaia aku nei na poe a pau he koena aie, e hookaa pololei mai ma keia Keena, a o na hookaa ana mawaho ae, aole ia me makou.                          Ma ke Kauoha.

   Mar. 28, 1892

E alawa ae ma ka aoao eha i ke makou moolelo hou e puka aku nei.

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

He aina Wihania Keokeo i @ aku ma ke Kinau o ka Poalua nei, he kauka kekahi, a he lunamakaainana kekahi.  O, mai haalele mai olua ia makou!

E malama ana ka Papa Kahu Waiwai o ka Halemai Moiwahine he halawai kuikawa i keia ia, maloke o ka keena o ka Oihana Kalepa ma Honolulu nei.

Ua make hikiwawe kekahi Pake iloko o ka Halepaahao i ka Poalua nei, a ua manaoia ua poina na Pake la i ka laau make, ae ka uluhua i ka noho iloko o ka Halepaahao.

He 8,257 leta ame 2498 nupepa i hoounaia aku o ko kakou Hale Leta nei maluna o kia mokuahiAuseteralia o ka Poalua nei.  Nui no kela.

Ua hala aku maluna o ke Kinau o ka Poalua nei, ka Lunakanawai Kiekie Alapaki a me kana wahine no ka malama ana i ke kau kaapuni o Mei ae nei ma Hilo, Hawaii.

Aole paha e loihi loa aku na la i koe mai keia la aku, e lohe no kakou, ua malama ae la kekahi mau wahine o ke kulanakauhale nei he aha hula wawae, hoohoholo a me lelele anapau.

Ua hai ia mai ia makou, ua loaa hou mai nei he mau hua kepau hou no ka pokii “Lei Alii.”  Oia ka nani e kaina, o ka hoomahui mai no e like me ko kuaana KA LEO e hele nei.

Ua oluolu loa ka Eneginia Nui o ke Kinau Strow mai kona onawaliwali mai a makou i hoolaha mua aku ai a ma ko Kelandine o ka Poalua nei, i haalele mai ai oia i keia awa no Maui, a e hala ana pah keia pule iaia ilaila.

No ka paulu a ana iho i kekahi wahine Hawaii ma ka inoa o Ane, ua hoopaiia o C. Valpoon he 15 dala imua o ka aha Hoomalu.  O ka lua iho la Keia o ko Valpoon hopu ia ana e ka makai i keia mau la pokole wale no.

Ua hoao mua ia ae ka mikini hoomaemae ko hou a Col. Z, Spalding ma Kealia, Kauai, ma ka Poaono i hala.  Mamuli o kekahi mau hemahema i koe, aole i holopono: a nolaila ua hoopaneeia mai a hiki i ka Poalua nei, a hoao hou ia ae o no@e na ku’e poahi ka huila.

Iloko o keia manawa hune a ilikole o ka aina, o ka nupepa “Oiaio” ke kupono no ko kakou mau makamaka o na kuaaina, ka pepa nona ka auhau no hookahi makahiki, he akahi hapalua o ka auhau o kekahi mau nupepa puka pule o kekahi mau nupepa puka pule e ae o ke kaeka nei.