Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 575, 31 October 1892 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA MOIWAHINE.

 

       Ua hoohanohano ia ae ka "Hooipo ana o Kaala," ka ui o Lanai, e ka Moiwahine a me ke 'Lii Kawananakoa, ma ka @o Poaono iho nei, ma ka Hale M@ Hou.  Ua pii ae ke maikai, ka mikioi o na hana a me ka eleu o na paani keaka ana a na hoa keaka hoikeike o na ano o ka noho ana o ka wa kahiko.  Aloa no na kini o ka aina, ka wa e laukanaka ana, ke ike aku i na hiona o ke au i hala.  He mau hana hooulu aloha aina keia, a maha paha he mea no hoi e hoopii pu ae ai i ke ano a me na hana e hoomau ia ai ko kakou noho ana holomua.

 

NA KIAI O KA PONO.

 

       Eia he elua manuwa Amerika e ku nei iloko o ko kakou Awa, a ua lohe pono makou ua ae aku ke aupuni Amerika i ko Beritania, e kokua i na kupa Beritania ke pilikia mamuli o na hoohaunaele kuloko ma keia hope aku ma Hawaii nei.  Ke liuliu la ke Kaletona, a moku e ae paha e holo mai no Hawaii nei a nana wale no.  Ua maopopo ia makou, ua kuko ka aoao e kakoo nei. -- me kekahi mau kauna haole i aea mai a e noho hana ole nei me ka mele ma Hawaii nei -- i ke poo o kekahi oihana hooko, e hookahuli hou i ke aupuni, e kukala i kumukanawai hou, e hoihoi ana i ka mana i ka Noho Moi e hoonoho mai i na hoa alii o ka Hale Ahaolelo, a pela aku, a e kipaku i ka Hale Ahaolelo e noho nei,  a e hoonoho mai Aha Kuhina hou.  Na hana keia a Kaikela, a he mau hana no hoi e hooulu ana i ka hawina i loohia ia Kaikera mamuli o ka lima nui. Malia paha o keia ka hana a ka aoao o na kakoo maiwahine e manao nei e hana aku, me ka nana ole o ka lahui ke pilikia ana ma ia hana, ma ka haawi ana i kuleana no na kanaka o ke kai e lele mai ai i uka nei, a e hooko ai i ka wanana a ke kaula, a Kaopulupuiu.

 

[Mai ka "Buletina" Mai.]

KO NAWAHI MANAO.

 

       O ka mea e pau ai o keia paa ana o keia kulana o ka Hale Ahaolelo a me ka Moiwahine, oia no e koho ia i hookahi hoa mai na aoao kalai aina ekolu a i hookahi mai ka Moiwahine mai.

 

       He kalai ana keia a ka nahesa, oiai, ua hoao iho nei o Nawahi ma, me ka aoao aupuni, e onou mai i na Aha Kubina mailoko mai o hookahi aoao o keia ekolu ana e kamailio nei, a no ka hiki ole ke hilinai ia ia ano hana a hoopau ia aku nei ia poe, a no ka ike aohe he hana i koe hookahi wale no ka ae mai e hookele'ia ke aupuni e ka hapanui o ka Hale Ahaolelo, ma ke kumuhana a makou e kakoo nei, i "aupuni o ka lahui, ma ka lahui, a no ka lahui," ke kalekale ae la me ka olelo nihi a kuleana ole, a hupo maoli no, e wae ia mailoko o eha aoao, a e pooha ka hookele ia ana o ke aupuni a me ka pono o ka lehu lehu.  O ka hale e mahae eha ana, he maopopo, aole e ku ana ia hale, oiai, aole ko lakou kulana he hoopono, aka he imi pono pilikino ke ae ia e hoohuihui pela, a e hua mai ana na hana lapuwale o kela a me keia ano.

 

KO KAKINA MANAO.

 

       Ua hele aku kekahi hoa o ka Aha Kuhina i pau iho nei e kuka me Mr. Kakina, e pili ana i kekahi Aha Kuhina hou, a ma ka olelo a ua mea la, he mana kona mai kekahi me i kuleana ma ka hoonohonoho ana i ka Aha Kuhina e kamailio no ia mea.  Wahi a keia mea; "e ae ana no anei oe, ma ka aoao o ka hapanui o ka Hale Ahaolelo i hilina ole i ka Aha Kuhina, e koho oukou i elua o oukou mau lala o ka Aha Kuhina hou, a i elua mai ka Moiwahine mai."  Ua pane aku ka Hon. Kakina:  "He hana hiki ole kela, oiai aole e hiki ke ae na hoa o ka aoao hilinai ole, e kapae ia ka makemake o ke kumukanawai, i aupuni mai ka hapanui o ka poe i hilinai ia e ka aoao o ka poe a ka lahui i koho ai, a he mea hiki ole no hoi ke hooholo mua ia ka pono a me ka pomaikai i elua ano o ka Aha Kuhina.

 

Ko ke Kumukanawai Manao.

 

       Ma ke Kumukanawai hou o 1887, ua hoololi hou ia ae ko kakou noho aupuni ana mai ke ano he aupuni moi, ma kekahi mau kumu ano nui.  Ke hookukuia, ua loaa mai ma ka aoao o ka lahui he mau pomaikai hou i oi ae i ka mea i loaa ia lakou ma ke Kumukanawai kahiko -- oia hoi ke kaa ana o ke koho ana i na hoa a pau o ka Hale Ahaolelo, ma ka lima o ka lehelehu.  Mamua aia ka hapa o ka poe hana kanawai ma ke koho ana no ke ola ana e ka mea i hoonohoia mai ma ka manao o ka Mana Hooko, ma o  ka manao wale o ka mea hookahi.  O ka lua o na mea nui i hoakaka ia ma ke Kumukanawai, oia hoi, ke ana kaiaiaupuni ana e hooili ana i ke kaumaha o na mea a pua maluna o na Kuhina, oiai o lakou ke ao ana i ka Mana Hooko, a o keia ana ua hahai ia no mahope o ke ana o na aupuni naauao o ke ao holookoa.

       Ma keia mau kumu nui, e ike ai kakou he Kumukanwai keia e hoopomaikai ana i ka aoao o ka lahui, ke kumu hoi o ke aupuni a me na mana a pau.  Ua ano maikai ke Kumukanawai o 1887 ma keia ano, oiai ua lawe ia ae ka mana pilikino o  ka mea hookahi, a ua kaa malalo o ka mana o ka poe koho, - oia hoi ka lahui, a ma o ko lakou mau waha olelo aku a lakou i koho ai i waha olelo e noho ana he Aha Kaukanawai.  Ma keia i loaa ai "he aupuni mai ka lahui, o ka lahui, a no ka lahui."

       I hooko pono ia ai keia kumu hana kumupaa, ua hooakaka ia aole e hiki i ka Mana Hooko ke hoopau wale i ka Aha Kuhina e like me kona makemake, a ua waiho ia ia me i na waha olelo o ka lahui, ma ka olelo hilinai ole, a i ko lakou hoopau ia ana ua lilo ka wae ana i ka Mana Hooko mai loko o na alakai o ka hapanui o ka poe a ka lahui i koho ai, i hiki ai ke hoomau ia kela kumu manao o ke Kumukanawai -- e loaa he poe mailoko ae o ka lahui nana e hookela "aupuni mai ka lahui, o ka lahui, a no ka lahui," aole hoi mailoko o ka hapa uuku o ka poe i kohoia, aole hoi mai na poe a ka Mana Hooko i manao wale ai ma ke ana hoaloha, a mamuli o ka na punahele paha e wae mai ai, oia i aia a ku i ka hilinai ia, alaila paa kekahi Aha Kuhina, a o ke alanui wale no e paa ai, oia ke alanui e alakai nei, ma ke aupuni Beritania Nui, i ko ia lahui Mana Hooko.  O na hana mawaho ae, he mea maopopo, aole e hilinai ia ana e ka hapa nui o ka poe a lakou i koho ai, a o ka hope aku, he hoopilikia wale ana no la mamuli o ka manao nunuha kuhihewa mapone o ke alakai a ka poe e ake nei e hoolilo i ke aupuni i ipukai a i umeke ai na lakou, ma na hana hookele aupuni kolohe a pau a me na hana haumia e like me ia e kuu akea ia nei, oia hoi na hana piliwaiwai, hoopae opiuma a pela aku, a me na hana lulu, a ha na hoohaahaa a hoohaumia e ae i ke kulana o ke aupuni Hawaii a me kona lahui, - ka hana hoi e lilo ai i mea no kakou e hoowahawaha ia mai ai e na aupuni hoaloha, e like me America, Enelani, Farani a me Geremania, e ku hoaloha nei me kakou mamuli o ka inoa maikai.

 

He Mahalo Makou.

 

       Ina e like me ka olelo a kekahi o na hoa Lunakanawai, a me ka wawa ia mawaho, ua pa leo mai ka Moiwahine ia Hon. J. Nawahi alaila, he mea ia, ma kekaoi ano a ka lahu@e mahalo ai, no ka mea, o ko ka lahui makemake iho la no ia a hiki i keia wa, e noho like na lahui elua i hanau ia iloko nei o ka aina, ma ka noho poo lawelawe ana i ke aupuni, a ina ua nele i ka lawa kupono oia poe, alaila nana aku i ko waao poe, o ka mua nae i na haole i kamaaina a i aloha i ko lakou aina hookama.

       A ina no hoi ka bea ana mai a ka leo alii i ke kanaka Hawaii, ua maikai ke kulana oia kanaka, ma ke kalai ana e loaa ai ka hilinai ia, a e ko ai kana wae ana i mau hoa kuhina nona a paa ma ka noho ana oihana, alaila, ua pololei ke kahea ia ana oia mea e ka Moiwahine.  Aka, aole pela ke kulana, ina io o  Hon. J. Nawahi kai pa leo ia mai e ka Mana Hooke.  Ua like oia me ke kanaka a Iakoba i hoohalike ai, he like kona ano a me kana mau hana me ka ale, he pii iluna a ilalo, a he lole lua kona mau aoao.  Aia malaika kahi i hewa ai o ka hea ana mai a ka Moiwahine ia Hon. J. Nawahi, e like me ka lohe ia mai na hea mai no e kaalo pu nei imua o ke alo'lii. a hooia 'ia keia e ka poe i komo aku imua o ke alii, ana i hooia pu ia hoi mai mua loa mai, mai ka wa i kii ia ai oia e Kamu Lolena a lawe ia aku iloko o Hale Alii, i ka wa ka Honebala i hiki mua mai ai mai Hilo, mahope o ke kohoia ana e ko Hilo poe. Mai ia wa i lole lua ai ka aoao o ka Honebala, a mai ia wa oia i haalele ai i ke kalai aupuni ana ma ka aoao aku o ka poe nana oia i koho, a lilo aku nei oia he kakoo no na hana a me na alakai hewa ana a ka poe lapuwale i okomo ae nei i ko kakou Moiwahine i na hana e lilo ai he mea hoonaueue i ka noho moi a me ka kuokoa o ke aupuni Hawaii.

       He oiaio he lili makou, aka he lili makou i ka poe hookamani a me na hana hookamani, no ka mea, o na hana hookamani iho la no ia e alakai ai ko kakou noho ana a me ko ka poe e noho ana mahope o kakou iloko o ka lua o ka uluaoa, ka haunaele, a me ka poino a ka makapo e hiki ai ke hoomaopopo u ahookokoke mai.  Aole nae makou i lili ia Hon. J. Nawahi i kon wa e ku ana ma ka aoao o ka lahui, aia i kona wa i holo aku nei malalo o ke alanui hookahi me ka poe e hookomo ana i na bila kanawai hue i ka pono, e like me na Honebala Waita, Kanealii, na Pua elua, a me kekahi mau hoa e iho e kakoo ana ia mau ana hana, a huihui aku nei keia poe a pau me ia e kakoo i na hana hookiekie a hehi ku ia o ke kanawai, a holo aku nei ma ka aoao ahi, a haalele iho hoi i ka aoao o ka lahui, ka aoao i kumu ai ko lakou kuiana i hiki ai keia mau hana muhee, -- ia wa makou i kapae ai i ka hoohui ana me ka Hon. J. Nawahi, a me kona auna, a me Hon. W. Waita ka mea nana oia i kakelekele aku nie me na pahele ana, ana i ike el@ ai, a kue mai i ka pono, a hoole hoi i ka hana ana i ae ai e hooko no ka Aoao Lahui Liberala, "e loaa na kumukanawai hou e hooi ia aku ai ka hookele ia ana o ke aupuni o ka lahui, e ka lahui, a no ka lahui."  Aka, no ko makou ike eia keia poe, a o Hon. Nawahi kekahi, ua haalele i keia kulana, a eia ke hole nei ma na aoao elua, oia noi, ma ke alelo aia me ka lahui, ma na hana malu ane e wawa ia mai nei, aia ma ka aoao e kakoo ana i ka hoomau ia o na hana lapuwale a me ka hookele ia o ke aupuni malalo o ka maua hoopunahele, a ka mea hookahi e k@ ana i ka leo o ka lehulehu.

 

NU HOU KULOKO.

 

       I keia la e halawai hou ai ka Hale Ahaolelo, ma ka hora 10 A. M.

 

       Ua hoopau wale ia ka hihia hoopii a Maguaea ia Schwaback, ma ka hooponopono ana mawaho @ ka Aha.

 

       I ka la apopo (Poalua) e holo ai o Lunakanawai Dole, no Waimea, Hawaii no k e kau jure o Novemaba o ka Aha Hookolokolo Kiekie.

 

       Ua ae llike na Hui Kuai Waiu e hooemi i ke kumukuai o ka waiu a ka 10 keneta o ke Kuata, komo wale na kulu waiu ma ke ano manuahi.

 

       He $1000 ka poino i ae ia aku e ke jure e uku ia e ke aupuni ia George Dillingham.  Ua lawa ole keia i ka mea hoopii, a ua hoohalahala loa aku oia i ka Aha Kiekie.

 

       Piha -- ku'i ka Hale Mele Hou, i ka po Poaono nei, e pakele hoi ia i ka oi palela aku o ke kani o ke kileo o Kaala, a me ka uheuhene o ka puu o Kaaialii.  Iehu la ia, iilo i ka wai.

 

       Ua mahalo ia ka paani a me na mele ana a ka poe hana hoikeike Keaka ma ka po Poaono nei.  Malaila i ike ia aku ai e makou he nahu ia ana o Kaaialii e kana@ipo, e Kaala no ka holo ana.

 

       Aia ma ka mahele-aina o Amerika Hema, ma Venezuela, kahi i ulu ai o ke ano kumu laau e loaa ai ka waiu e like me ko ka bipi, a aia no hoi ma Aferika kekahi.  Ma Kina hoi ka laau e loaa ai mai ka hua mai he aila paa e hana ia ai no na ihoiho.  Nui na mea o keia ao e ola ai ke kanaka me ka lawe ole i ke ola o na holoholona.

 

       Ua huhu loa ia o Wm. White e ka mea i kuleana no ke alakai hewa i J. Nawahi. Ua oi aku ka naauao o ka mea i kuleana i ka ike i ka huhewa o ke kane.  He ano like io no o Uuilama, me ke keiki i hoowalewale ai i ka wahine iloko o ka mala ai o Edena, a he like ne hoi o Nawahi me Adamu i ka puni wale i ka olelo a ka wahine.

 

       Ua ike ia aku kekahi moku kiana e hoolulu ana mawaho ae o Kahoelawe ma ka Poakahi nei, e ke kialua Kulamanu, na kuu ia kekahi mau pea ilalo.  Ma ka Poaha mai, ua ike hou ia aku ua moku la ua hiu hou ae i na paa ona a lino hau.  O Kahoolawe, Lanai, a me Molokai, a me Waikane aenei o Koolau, na wahi lawaia opinma a ka poe hui e alakai nei i ka moiwahine e kue aku i ka aoao hoopono o ka lehulehu.