Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 633, 31 January 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau            Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

OLELO HOOLAHA.

 

            O na kanaka a pau he hana ka lakou e hana nei ma ka Hale Aupuni, e hana aku no mawaena o na hora 9 A.M. a me 4 P.M., o kela a me keia la ma ka loaa ana o na palapala ae hookuu ma ke noi ana i ka luna malama o ka la.

            JAMES B. CASTLE,

            Kakauolelo o ka Aha Hooko a me Kukakuka.

            Keena o ka Aha Hooko,

            Honolulu, Ian. 20, 1893

            jan26 tfd.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

POALUA, IANUARI 31, 1893.

E NOHO HOOMALU

            Ke poloai ia aku nei ka Lahui Hawaii e noho hoomalu, aole e hio a e kike a hana i kekahi hana e hooulu ai i na manao kuee a hooulu hoohaunaele paha.

 

UA HOOLE IA.

            Alua hoopuka ia ana ma ko kakou nupepa keia ano olelo, ua noho iho ka Aha Kukakuka, a ua kukakuka lakou e hoopau i na Hawaii a pau loa mai na oihana aku, a e ole ke kue ana o Peresidena Dole, haule ai.  ua elua hele ana mai o kekahi mau hoa o ka Aha Kukakuka o ke aupuni hou, e hoole aole ho oiaio.  No ko makou lilo i kekahi mau hana e i keia mau la, ua lilo ke kakau manao ana ia hai aku, a ua hoopololei ole aku makou i ka mea i hoike pololei ia mai, oia hoi, aole he oiaio o keia olelo.  Nolaila, o keia lono e lawe hele ia nei, aole he oiaio wahi a lakou.

            He nui no na olelo makani e hoino wale ana, a kekahi poe e hooili aku ai i ke Aupuni Kuloko.  E waiho kakou i ka hoino.  He nui no na kumu hoohalahala ma na aoao a pau iloko o ka aina, a aole o ka hakuepa wale oia ka mea e pohala a e pomaikai ai ko kakou noho ana.  Ina ua like ole ko kakou manao no na mea i hana ia he pono e hoomanawanui kakou aole e imihala wale, aole e imi kamailio hakuepa wale.  he lohe ko makou i keia mau mea, a komo hewa ai i ka mea kakau manao. aka, ke puka mai la ka oiaio, mai na hoa, aole ka he oiaio.

 

I KE KUMUKANAWAI HOU."

            O kekahi keia o na poo manao o ka nupepa hoohui aina e noke nei i ke mele, a e hoahewa ana hoi i ko ka Moiwahine "hunakele" loa ana i ke Kumukanawai Hou ana i manao ai e haawi mai no Kona lahuikanaka, ka mea hoi a ka lahui Hawaii i ake nui ai e hookoia, mai ka wa mai e ola ana o ka Moi Kalakaua.

            Ua hoike ae ua nupepa la, "he kuleana ko ka lehulehu e ike i pa mea a pau o ke Kumukanawai i kokoke loa e kukala ia ma ka la 14 o Ianuari.  No ke aha ka mea i hoolaha ole ia ai?"

            O keia kekahi o na ninau hookano loa a kekahi kanaka Hawaii i lilo ae nei i Hapa-Amerika ma ka lawelawe hana ana.  Pela anei na Komite 13 o ka hookahuli aupuni kaulana o ka 1887, ua hoikeike mua aku anei lakou i ka Moi Kalakaua, e hana ana lakou i Kumukanawai no ke aupuni, maua ae o ke kukala ia ana mai imua o ka lahui?

            A i ole, ua ike mua anei ka lahui a o kahi hapa paha o ka lahui Hawaii i keia Kumukanawai e ku nei?  Na ka lahui no e pane i keia ninau, aole na makou.  Ina e hoomaopopo ia, mai kela wa i milikaa ia ai o kela Kumukanawai elau pu, a hiki i kona hanau ana i ka la 4 o Iulai, 1887, ua ike ia, aole loa ka lahui oiwi i ike i kona mau lihilihi, a ano e ae paha, koe wale no ka Lunahooponopono o ka nupepa Kuokoa, ke kanaka Hawaii i kuai i kona kino a me ka uhane no ke dala, a o ka Inda hookahi iwaena o ka lahui oluolu o Hawaii.

            Ina he kanaka noonoo maikai ka Lunahooponopono o ke Kuokoa, pehea i ulu ole mai ai na hoomanao ana iloko ona no na hana a ka Moi Kamehameha V i ka Aha Elele Hana Kumukanawai ana i kauoha ai?  Ua waiho aku anei ka Moi iloko o ka Aha Elele, i kekahi kope o ke Kumukanawai ana i hoomakaukau ai no kona lahui?  Me he mea la, aole he mea e ae mawaho o ka Moi i ike, a hiki i ke kipaku ia ana o na hoa o ua Aha la e ka mana o ka Moi, me ka hoohalahala ole aku i ka pono ole oia hana ana.

            Nolaila, ma ko makou manao, aole no ia i kulike me ka makapeni a ko makou hoa kalakalai no ka pono o ka aina hanau.  e kamailio hou ana makou no keia kumuhana, ke loaa ka wa kupono.

 

E NA-I WALE NO OUKOU I KUU PONO AOLE E PAU.

            O ka mea nana keia olelo oia no ka Moi Kamehameha I., nana ponoi no i pane ae keia mau olelo mai kona waha ae.   Oia hoi, mahope iho, i ka lilo ana o na mokupuni a pau o Hawaii nei malalo ona, ua lilo ae la hookahi Moi, oia hoi o Kamehameha I.

            Ua hoala ae la o Kepanila, ke alii o Kau, he kaua kue ia Huaa, ke 'lii o Puna, me ka manao o Kepanila, i na oia e lanakila, alaila loaa ia mau kanaka ona, aole nae i ko .  Oiai, ua hoouna awiwi aku o Huaa i kana elele imua o Kamehameha ma Kamakahonu, Kona.  Hawaii, e hoike ana e kipi ia mai ana oia e Kepanila, ke alii o Kau.

            I ka lohe ana o Kamehameha i ka hoike a keia elele, ua ala ae la kona mau hulu mahamaha, me ka oni pu ana o kona mau aahuki a me na io hoohana; me kona manao e komo hou aku iloko o ka hookahe koko, aka ala e mai la kela kanawai ana i kuahaua ai ma Hilo.  No ia kumu, ua hoouna aku la oia ia Makoa kana elele mama nui wale, e hoike aku ia Kepanila, e hoopau, i kona manao kaua, a e hoi koke mai oe a hoike mai ia'u i kana pane.

            Ua haalele keia elele ia Kamakahonu, a ua holo mama aku la oia, a hiki ma waiohinu, i Kau, a hui aku la me Kepanila, a hoike aku la i ko Kamehameha manao.  Oia ka wa o Kepanila i hoike mai ai, ua pau ko'u manao kaua, a na hoi aku ka elele a hoike aku imua o ka Moi Kamehameha I, a oia ka na liona la i pane ae ai:  "E na'i wale no oukou i ka'u pono aole e pau."

 

KE AO OMAMALU.

            Mai ka la 16 o January a hiki i keia la, e hakumakuma mau ana ke kulana o na ao o ka lewa, a ina e poha mai ka la, aole o ka'e mai o kauanoa launa ole.

            Ma keia ano, he mau hiohiona hoehaa keia, i  ike ole ia mamua aku nei, aka, na ke au o ka manawa e hai mai i ka puana a ka moe.  he make no ke kalo, a ole aku no i ka naio.

 

EHA ANO LAHUI.

 

            Iwaena o na Koa Puwalu e ku kiai nei i keia wa, ua ike ia cha ano lahui, oia keia:

            Amerika, Ailiki, Kelemania, Pogutara, oia na lahui like ole iloko o keia poe koa puwalu.

            He ekolu haneri paha ka nui o keia poe a oi, a emi paha, me ka nui hewahewa o na iilo i ka hanai ana i keia poe koa, oiai ma ekolu haneri ka nui o keia poe, alaila, o ka lilo i ka la hookahi no ka ai ana o keia poe koa ma ka hotele $1,050, no ka malama $31,500 no ka makahiki $378,000, no elua makahiki, $756,000; aole no o kae mai, ku ke pai hana ka haawe, hananeo pono ke kikala o ko Hilo kini, oia nae hoi, ua hiki hoi.

 

UA NELE ANEI O HAWAII I NA KANAKA NAAUAO?

            Ke ui nei ka lahui a ke ninau nei, ua nele anei ka lahui Hawaii i na kanaka naauao, i manao ia ai e hoouna i haole, ma ke ano he elele no ka lahui Hawaii, no ka hele ana e imi i kou pono e Hawaii, i ke alo o na poo aupuni nui o Amerika Huipuia ma Wasinetona.  Oiai hoi i ka 1843, oia ka wa i lilo ai ka hanohano o keia aupuni, malalo o Lo Keoki Paulete, a ua komo ka aina iloko e ka poino ia wa.

            Heaha ka mea i hanaia e ka Moi Kamehameha III ia wa?  Ua hoouna aku oia ia Haalilio, he kanaka Hawaii oiaio, a ua hoolilo ia hoi oia i keiki'lii hanau no ka aina.  Oia ka elele i hoouna ia i Amerika Enelani a me Farani, a hookahi haole oia o Likeke, ma ke ano he Maheleolelo.  Mamuli o keia elele alii mai Hawaii nei aku, pela i loaa hikiwawe mai ai ke kuokoa o Hawaii nei, a lawe koke mai ai o Adimarala Kamaki.  Ia manawa aole i lawa loa ka naauao o na kanaka Hawaii, aka, ua naauao nae ka Moi Kauikeaouli i oi aku i ko keia wa.

            Nolaila, ke olelo nei makou, he mea pono ke koho ia pa elele mailoko mai o na kanaka Hawaii Ponoi, ka poe hoi i hanau ia maluna o ka lepo aloha o ko lakou aina makuahine.

            A he mea pono ke wae ia na elele Hawaii maloko ae o ia poe, a ma ia hana ana e hanohano ai ka inoa o Hawaii nei.  O ka makou keia e hoke nei, aia no i ka mea e aponoia ana.

 

NU HOU KULOKO.

            Ma kekahi mau la o keia pule e malama ai na keiki o ka aina pua i ko lakou la makahiki hou.

 

            Ua lohe mai makou, eia kekahi pukumahi ke waiho nei ma ka Halekoa, ua paa i ka hookuikui ia, a o ka mea epa, aole e hiki ke hoohana, ua pau ka pono, a he ole hoi ka naue, mamuli keia o na hoohana ana a Jno. Good, hu i kula la, ka auwaa panana.

 

            Ua mahui mai makou, eia ke liuliu mai nei ka Ahaolelo o ka Aha Kukakuka o ke aupuni Kuloko he Kumukanawai Hou no ka lahui, a ina he oiaio keia mahui leo, alaila, ke ake nei makou ma ka aoao o ka lahui e ike e mamua o ka lilo ana i Kumukanawai kumu no ka aina, a elike hoi me ke koi a ka nupepa aupuni "Kuokoa" o ka Poaono nei.

 

            Wawahiia ka Papu e na koa Farani i ka 1832, kaili ia ke aupuni e Lo Keoki Pauleti, i ka 1843, loaa ke kuokoa ia makahiki no hoohuli o Kamehameha V i ke Kumukanawai o Kamehameha III i ka 1864, loaa ke Kumukanawai elau pu i ka 1887, kaua kue a Wilikoki no ke Kumukanawai eiau pa i ka 1889 a me 1892; Aupuni Kuikawa i ka 1893, kali ia no ka hopena.

 

            Ke mahalo nei makou i ke kupaa o ke kanaka Hawaii, aole he puni i na elepaio, a e kalewa hele nei i na palapala noi hoohui aina.  E like me ka makou i olelo ai, o kela kekahi haawina haahaa loa o ke kanaka, o ka ae haawi wale i kona one hanau, no ea pololi a no ke ake loaa. -- ua like ia ano hana me ka Esau.1 haawi ai i kona kuleana no ka mea ai a kona puu i ono ai.

            Ina e oiaio ka hoopau ia aku o ka luna alanui, e like me ka makou i lohe ai, oia ke koi a kekahi o na koa elau pu o keia au, alaila, ua hiki koke mai no ka hopena o ke kanaka i hoowahawaha i kona aina a me kona lahui.

 

            Nui na lilo o keia mau la mamuli o na kiai kumu ole e malama ia nei.  Aole he kaua, aka ke kiai ia nei no ka aina me ke kau o ke kanawai koa.  He kupanaha ano keia aka ka hopena iho la no ia o na mea oi.

 

            Wahi a ko makou lohe, me ka po o ka Poakahi o ka pule i hala ua komo aku kekahi keiki me ka holoku iloko o ka pa kula kaikamahine o Kawaiahao, a o ka hopena o keia huakai aole i maopopo, me he la, ua kamaaina mua ia loko, no ka mea, ia napoo ana no o ke kolohe, aole i lohe ia aku he leo hooho puiwa o na kaikamahine.  Ea, e wawahi hou ia ana anei ka maluhia o keia halekula e like me ke au i hala?

 

            Ua wawa wale ia ae no he hale kanaka, e hoouna ia aku ana o H. A. Widemann a me Paul Neumann i Komisina ma ka aoao o ka Moiwahine no Wasinetona, o ka Kiihele ma kilokilo keia i hoaka e mai nei ma ka nupepa namu o keia kakahiaka, o ka ka lahui Hawaii aia no iloko o ka puuwai o ka Moiwahine kahi i waiho ai, a hiki i ka wa e holo ai ka Australia i ka Poakolu ae nei, a ia wa makou e hoike aku ai i ka mea oiaio.

 

            Ua pau o Hon. A.S. Cleghorn mai ka Hale Dute ae, a ua pau pu aku la no hoi kona hope.  Aole keia he mea e hoohauli ai i ko kakou noonoo, oiai ma ke ano o na mea i ike ia no Hale Dute, ua ano pololei no, e hoololi ia na luna aupuni.  Aka, aole no paha e hoopomaikai ia ana ka lehulehu mai ka loli ana, no ka mea, he mea hiki ole ke loaa n kanaka hoopono mai loko ae o ka auna e lawe ae nei i ka hoeuli o ka hookele aupuni, e hookele pono ia ai ka oihana. 

 

            Oiai ka aina iloko o ka pilihua o ke kaumaha, aia he lehulehu wale o ka poe e luaiele ia nei iloko o na kiaha poluluhi o ka waiona, o uwa ana me na lehelehe eueu, e hakaka ana me na puupuu lima, a e ho oke ana io a ia nei, me he mea ia, ua komoia o na uhane lapu o ka po.  Aole mei e hiki ia kakou ke hoomanawanui i na lealea lapuwale oia ano, a e hoolohe hoi kakou i na kauoha a ko kakou Moiwahine aloha e pelu iho na kuli ilalo a e nonui aku i ke ahonui o ke Akua Mana Loa, e hoihoi hou ia mai kona aupuni, a e malama mau ia ka maluhia.  Oia ke kauoha e pono ai ke malama ia e hoolohe i keia e na Hawaii aloha aina.