Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 645, 20 February 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI.

JOSEPH NAWAHI,

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKAHI, FEBERUARI 20, 1893

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono.

            Mai keia la aku, ua lilo holookoa ae nei na nupepa Ka Leo o ka Lahui a me "Ka Oiaio," malalo o ka'u hooponopono ana. Nolaila o na kauoha pepa a pau, na hookaa dala ana no ka pepa, na kakau manao ana mai, a nela aku, e hoouna ia mai ma ko'u inoa ponoi, me na hua V. P. i kauia ma ke kihi hema malalo o ka wa hi leta.

            Joseph Nawahi.

            Lunahooponopono a Puuku no na nupepa i oleloia maluna ae.

            Honolulu, Feberuari 8th, 1893.

 

KA PAIKAU KOA.

            Ma ke Kuea o ka Hale Alii, mahope iho oka hora 9 a.m. la Sabati nei, ua puka ae no ka Puali koa o ka moku kaua Boston, e paikau hoomaamaa ia lakou iho; I ko makou hoomanao ana ae, oia aku ana paha ko kakou kulana la Sabati ma keia hope aku, ina he hiki ke hookoia ka hoohui aina.

 

NA HANA HOOLAPUWALE.

            Ua ike iho makou ma ka nupepa "The Liberal"; he mau olelo hoinoino i ka Moiwahine a me ka lahui Hawaii hoi, ma ka olelo Ene@ni: Ua maopopo no ia makou ke kulana a me ke ano maoli o ka mea nana ia mau manao i kakau.

            Aole ia i hanau ia ma keia aina, aloe hoi ona aloha no keia aina; he mea o@a i hele mai i keia aina no ke dala, aole no kekahi mea e ae.  He mea ole iaia kona mau manao e hoopuka nei ma ka nupepa, aia wale no kona ake nui, o ka loaa mai o ke dala iaia.

            Ina he hana, a he wahi e loaa ai kaua ai a me kona wahi e noho ai, ina no ma ka aoao ia o ke Aupuni mua, ke aupuni hou, aupuni hoohui aina paha, aupuni panalaau paha; ua like wale no ia mau mea iaia ke loaa iaia ke dala.  O ke dala, oia kona Akua: a e imi ana oia i na wahi a pau loa e hiki ai e loaa kona Akua iaia: a ina loaa, pau iho la kona walaau ana.

            He nui wale o ia ano haole e noho nei maloko o keia aina; he hiki no i na mea a pau loa, ke ike i ke ano o ia poe, ma ka lakou mau hana ana, hele ana, noho ana iwaena o kakou.

            Oiai nae, e hana ana, e hoike ana, a e hoolaha ia ana ka lahui, nona ponoi kahi ana e maau hele nei, me na manao hoinoino kumu ole; na manao makou, oia kekahi hana hoolapuwale loa, e hiki ai ke hoike ae i kona makee i kona mau pono, a me kona kulana maikai.

            O na poe haole o ia ano, ua ho@ilonaia lakou no ka manawa mau loa e ola ana, a e hele ana, a e hana ana lakou no ke dala wale no, aole no ka pono o kekahi mea.

 

Ka Hoohui Aina.

[Kakauia no Ka Leo o ka Lahui .]

            He nui na manao o kekahi poe kanaka Hawaii, e koi ana, e akena akea ana, e hoohui koke me Amerika ka pono o Hawaii nei; no ka mea, e like pu ana ko kakou aina me Amerika, ka noho lanakila, ka waiwai a me ke kuonoono.

            Pela io ana paha?  Pehea la ka nui o ka noho lanakila ana e kona nei?  E hoohalike aku kakou me Kaleponi, kakahi Mokuaina o Amerika Huipuia.  A e lilo aku paha kakou he wahi apana iloko o ia moku aina; alaila, i ka wa e koho balota ai, ua manao anei oukou, e loaa ana ia kakou na Hawaii he Mana iloko o ka Hale Ahaolelo o ka mokuaina of Kaleponi ? a i ole ia, maloko hoi o ka Ahaolelo nui ma Wasinetona ?

            Ke hoike aku ne makou me ka ike maopopo loa, e hiki ole ai i kekahi kanaka Amerika ke hoole @ ai; aloe loa he wa e loaa ai ia kakou ia mana no ka manawa pau ole.  No ke aha? No ka mea, ua aneane paumi ka nui o na kanaka, a ka mokuaina o Kaleponi, i ko Hawaii holookea.  A ina e pii paumi ae na kanaka o Hawaii iloko o 10 makahiki e hoea mai ana, alaila, e pii pahaneri aku ana ka nui o na kanakaka o Kaleponi i ko Hawaii nei; alaila, i ka makahiki hea e loaa ai ia Hawaii, he Luna Senate a Luna Makaainana ponoi nona iho e noho ai iloko o ka Ahaolelo Kau Kanawai o Amerika a kakou e kuhihewa nei ?

            O ka noho lanakila ma ka mokuaina o Kaleponi, he hiki i na poe a pau loa e noho, e hana, e hele, e like me ka makemake of ke kanaka.  Ua hiki ke hana i na mea a pau loa i ka la Sabati; ua oi aku ka pahola akea ia o na hana lealea ma ia wahi mamua o ko Hawaii nei.  Ua nui na poe piliwaiwai ia la no na han heihei o na ano a pau; weheia no na hale keaka ia la, paani kinipono hoi ia la, auwana na kanaka i o a ianei, e inu ana, e uwa lealea ana, e hakaka ana.  Malaila na hana hookamakama, no na ano lahui he lehulehu wale.  He mau hana ia ua ae maolua e hana akea.

            Pehea ka poe Karistiano o Hawaii nei ? E ae anei lakou e hoohui a hoohalike aku ia kakou me kekahi mokuaina o Kaleponi.

 

HE OIAIO ANEI KEIA ?

[Mai ka nupepa "Examiner" mai o Kapalakiko, Feb 3, 1893.]

            Ke panee aku nei makou imua o ko makou poe heluhelu i kekahi manao a makou i ike ai ma ka nupepa nona ka inoa i hoike ia maloko o ke kaha apo maluna ae, me ka ninau pu ana.  He oiaio anei keia ?  Na ka mea heluhelu e hoohuoi wale iho iloka ona, a ninau iho paha, me ka mahamaha an iho - Ae hoi, He oiaio anei hoi keia ?  E hoomaopopoia hoi, ua olelo ae ua nupepa "Examiner" nei, na kekahi o na Kuhina o ka Moiwahine "hookuu Nohoahi malalo o ke kue" i kakau aku i keia manao, a oia iho keia:

            "O ka hana mua a ka Moiwahine mahope iho o ka heluheluia ana o ka olelo kuahaua a ke Aupuni Kuikawa, oia ka hoouna ana aki i palapala i ke Kuhina Amerika, e ninau aina iaia ina paha ua ike oia i ke Aupuni Kuikawa.  Ua pane koke mai la oia, ua ike io no eia.  Na keia pane i kono i ka Moiwahine e hooholo, aole e kue i na poe kipi.  A ano, he pono ia'u e hoakaka lea ae i ke ano o ka malama ola a waiwai i lawelaweia e na kanaka o ka mokukaua Bosetona.  Ua kukuluia lakou me na pu-wili ma nae iho o ka Hale Aupuni:  Heaha ia ko lakou mea i koho ai ia kulana?  Heaha la ka wiawai Amreika e waiho ana mawaena o ka waha o ka pu-wili a me ka pa halealii i kaulonaia aku ai ua pu la ? Ua lawa no na makaukau o ke Aupuni Hawaii, e hiki ai ke kinai elua kulana oni ana e kike me ia ae la, ina i waiho malie ia, eia nae, ma ua wahi la na kanaka o ka mokukaua Bosetona, a ma ka lawe lima ana [ coup de main ] ua lilo mai la ka Hale Aupuni a ikeia aku la e ke Kuhina Amerika he Aupuni de facto * * Government de facto (Aupuni de facto ).  He aupuni ia i komo me ke kue kanawai a paa i ka mana hooponopono o ke Aupuni ku i ke kanawai, a hoopaa iaia iho ma ia wahi, ma ka ikaika a me na mea kaua, ma ke ano kue i ka makemake o ke aupuni oiaio, a o ka hoao ana ma ka aoao o ka Moiwahine e kinai i ke kipi, ua like ia me ke kue ana aku i na koa o Amerika Huipuia.  Aole au e ninau, ma ka mana hea la ke Kuhina o Amerika Huipuia, ka mea i hoonoho elele kuhina ia ma ke alo o kahi alii o kekahi aupuni, e hiki ai ma ke ano maemae ke ike aku i kekahi hana kipi, iloko o hapalua hora wale no mai kona hookumuia ana, koe wale no ka manao ana ae ua komo pu oia iloko o keia hana holookoa.  Ua kakooia keia manao ma o ke kue ana 'la a na luna nui o na aupuni e ne.

            "Ma ia wa hoi, ua koi aku na poe kipi e haawi pio ia mai ka pa-koa a me ke halewai.  A he mea hoi e hoahoa ai, he hookahi wale no haie noloko ae o na h@le aupuni nui eha, i paa i na poe kipi, a oiai hoi ua lako no ka Moiwahine me kekahi pualikoa nui me na pu-kuniahi malalo o kana kauoha, eia nae ua hoike ae la ke Kuhina Amerika, ma ka aoao o na poe kipi, "aia ma ka lakou paa ana ke Kapitala."  O ka mea oiaio, ua hoole ka Ilamuku i ka haawi pio ana, a hiki i ke kauoha ia ana mai, e ka Moiwahine a me ka Aha Kuhina e hana pela, a ma ko'u manao, aohe kanalua, ina kela kulana hoohoa ikaika o na koa Amerika, ina no ua kinai ia ke kipi.

            Mamua o ko ka Moiwahine ae ana aku, na waiho aku la oia i kana olelo pane kue.  Aole no hoi ola (ka Moiwahine) i ae i ka haalele koke ana iho, mamua o ka loaa ana mai iaia o ka ae ia ana mai e hoouna i kana olelo kue a me ka moolelo o na hana ma ka mokuahi e lawe aku ana i ka hoike a ke Aupuni Kuikawa  I kinohi, na hoole hakanu mai ke komite (o ke Aupuni Kuikawa) i keia olelo, aka, mahope ae mai, me ke ano laelae ole.  O kela wale no ka manawa i haawi ai ka Moiwahine i ke kauoha i kona poe makaainana hoolohe e ae aku i ke kulana aupuni i hoea mai, a mamuli keia o ka hoohihiaia ana e ke kulana makamaka ole o ko Amerika luna aupuni, a i mea hoi e kapaeia ae ai ka hookahe koko a me ka halawai ana he alo a he alo me na pualikoa o ka Repubalika Nui, ka mea i lilo he hoaloha nona.

            "Ke hilinai maopopo nei oia (Moiwahine) maluna o ke kulana hoopono a kaulike o ka lahui Amerika. * * * * Aole i hoea ma ka hopena.  Aole o'u manaoio e ae ia mai ana ka hoole ana a kekahi poe kakaikahi i na kuleana a me na pono hanau o kekahi lahui i oi ko lakou aloha i ko lakou kuokea mamua o na mea e ae."

            * * * *

 

E malama i ka Maluhia.

            O ka maluhia, oia ka puuhonua, kahi e hekau aku ai na hana hoomanawanui.

            No ka makou ake mau e loaa ia kakou, na pono ka Lahui Hawaii malama maluhia, nolaila, ke kahea mau nei no ko makou leo ia kakou e noho malie kakou, e noho me ka manao aloha, a me ke kuikahi, ma no ano apau.

            E paulele i ko ke Akua hoomalu ana mai, a e nonoi aku e haawi mai i ka maluhia no kakou.

 

HE HAOLE KIPU.

            Ma ke ahiahi Poalima ne i hala, Feb. 17, mahope iki iho paha o ka hora 10.  Ua ulu ae la he haunaele maloko o ka hale inu Rama Pantheon, ma Monikahaae.  I keia manawa e haunaele nei, ua komo aku la he ekolu haole, o Wagner Wi@hard a me Stone, he poe koa no ka Puali Koa Kumau, a hoomaka pu aku la lakou e komo iloko o keia hakaka.

            I ka ike ana o Pakipa e nui loa aku ana ka haunaele, ua kahea oia i na Makai elua e ku ana ma ia huina.  I ke komo ana aku o na Makai e hooko i ka laua hana, ua kue mai la keia poe ke ano hakaka mai.

            I ka ike ana o na Makai i keia kulana, ua huki ae la laua i ka laua mau newa a hoohana aku la.  I keia manawa, ua opa pu ia aku la o Stone @ pili i ka puka mawaena-o-ka Rum@ Pahupahu a me Inu Rama.

            I keia manawa, ua ike ia ka lima o Stone me ka pakeke mahope o kona Lolewawae; a huki mai la he Pupanapana, ua emi hope mai ka Makai, a o ka manawa no ia i kani mai ai ka Pupanapana he ekolu manawa, a ku aku la ka Makai mehookahi poka ma ka aoao maluna o ka poaeae a puka malalo o ka poaeae no.

            Ua lohe kekahi poe Makai e ae i ke kani o ka pu ma ka huina o ke Alanui Nuuanu, a holo mai la, i ko lakou hiki ana mai, na puka ae la keia poe hoohaonaele iwaho mahope o ka Hale Inu Rama, a ua hopu ia lakou, a pakele aku hookahi, iloko o keia manawa pioo.

            Ua huli ia keia poe ekolu i paa iloko o ka Halewai, a ua loaa elua o lakou e paa ana me na Pupanapana, o@ o Stone me Wagner, o ka Stone pu nae, ua pau ekolu kahi i ke ki ia, ua loaa no hoi mahope iho he Pupanapana i piha e waiho ana mauka mai o ka Halewai.  O ka inoa o keia makai, oia o John Kailikole.

 

            O kekahi haole kuai mea ai i ka manuwa, ma ka inoa o Fischer; ninau aku nei oia no na mea e pili ana i keia kipu, i kekahi keiki hoewaapa o ka uapo, ua hoike aku keia ua ki mai nei o Stone i kekahi Makai me ka pu, ia manawa, hooho ae ne keia haole:  Maikai! Maikai! Ua pii koke ka huhu o ke keiki o ka Uapo, a awala mai ana i ke peku hoki ma ke kumu pepeiao a me ke poo.  Ua hoao no keia haole e pale nona iho, aole nae i holopono.  O keia haole no ka i olelo hoo@ukiuki i na keiki o ka uapo, a oia no paha ke kumu o keia okaikai.

 

NU HOU KULOKO.

            Ua hoi mai nei o Miss Molly Bush o ke kai haluku o Hamakua, ua hele wale a pulupe i ka pua o ka Ohai, e hai mai ana he manao paha ua halia e ma ka Waialeale e ka Poaono nei.  He oia mau no kona mau hiohiona i ke alo pali, a aohe no hoi i paewa ai ma ka pili ae o Kakae.

 

            He kipu Makai hou ko ka po Poalima nei, e ekolu haole koa kiai o ke Aupuni Kuloko.  He mea hou keia e na makamaka, ka hoolilo ia o na Makai malama i ka maluhia o ke Aupuni, i hoailona kipu pololei na na kolea o Kahiki mai.  Nui ka maikai, elua i koe, pau kauna.

 

            Ma keia Poakolu ae e ku mai ai ka mokuahi Australia mai Kapalakiko mai, ma one la e loaa mai ai na lono oiaio maoli, no na mea pili i na Ko@@ina.  E hoike aku ana makou, i na mea oiaio a pau e pili ana no ko kakou Aina; ko ano a me na manao i hoohanaia; mamuli o na kumu oiaio maoli.  He manaolaua no hoi, o loaa mai @@a ia makou, he mau leta mai a Hon J.E. Bush mai, e pili ana no ka lakou huakai imi pono i h@l@ aku nei.