Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 652, 1 March 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI.

 

 

JOSEPH NAWAHI,

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKOLU,   MARAKI 1,   1893

 

 

Hoolaha a ka Lunahooponopono.

 

     Mai keia la aku, ua lilo holookoa ae nei na nupepa KA LEO O KA LAHUI a me “Ka Oiaio,” malalo o ka’u hooponopono ana.  Nolaila o na kauoha pepa a pau, na hookaa dala ana no ka pepa, na kakau manao ana mai, a pela aku, e hoouna ia mai ma ko’u inoa ponoi, me na hua V. P. i kauia ma ke kihi hema malalo o ka wa-hi leta.

          JOSEPH NAWAHI.

     Lunahooponopono a Puuku no na nupepa i oleloia maluna ae.

     Honolulu, Feberuari 8 ^th , 1893.

 

 

E malama i ka Maluhia.

 

     O ka maluhia, oia ka puuhonua, kahi e hekau aku ai na hana hoomanawanui.

     No ko makou ake mau e loaa ia kakou, na pono o ka Lahui Hawaii malama maluhia, nolaila. ke kahea mau nei no ko makou leo ia kakou e noho malie kakou, e noho me ka manao aloha, a me ke kuikahi, ma na ano a pau.

     E paulele i ko ke Akua hoomalu ana mai, a e  honoi aku e haawi mai i ka maluhia no kakou.

 

 

E hoea aku ana i kahi o ka Luuluu.

 

(Hoomauia Poakahi, Feb. 27.)

 

MA NA huaolelo maopopo, ke kau nei ke ahewa ana a keia hana lima ikaika maluna o na “haole,” ma keia mau huaolelo:  “Ma ka 1887, ua hele aku la na haole, oia hoi, ka pauku poo ame na kipoohiwi o ka oihana kalepa a me Kalaiaina holookoa o ke aupuni, e halawai me ka Moi Kalakaua, a iloko o ka hapalua hora wale no, ua koi aku @aia e kakauinoa malalo o kekahi kumukanawai e hoonele ana iaia iho, ame ka ohana Alii, i na pono he nui i lawelawe ai e lakou.”  O ke ano o ke “koi” i hanaia aku ai imua o ka Moi, o ke ano hoi o na “pono” i hooneleia ai ka ohana Alii, a heaha hoi na pono i haawiia aku i na haole, ua hunaia aku ia mau mea me ka maalea e keia mea hai moolelo, oiai no hoi, he “haole no oia.  Mawaho ae o na mea maopopo i hoikeia ae ia, ua maopopo loa mai na hoakaka lehulehu mai maloko o ka lono i ka nupepa Herald, o keia hana lawe limanui a, na haole i ke Aupuni he mea ia i noonooia no kekahi wa loihi.  I mea hoike, oia ka olelo o ka palapala o ka nupepa Herald:  i hoike mai ai, ua loaa ia mai mai na lehelehe mai o Luna Senate i pau [oia o Senator] Gosbam D. Gilman, he mea kamaaina me na hana ma Hawaii, no na makahiki lehulehu.  “O ke kumkanawai,” wahi ana, “oia ke kumukanawai o 1886, oiai maka wa haunaele iloko o ka nohoalii ana o ka Moi Kalakaua, mamuli o ka hoeueu ikaika ana a ka aoao hoomaemae [oia na haole] e hookikina ana iaia [ke Alii] e haawi mai i na pono ana i hoowahawaha ai e haawi, a oia hoi na mea i hookoia maloko o ke kumukanawai hou.”  A liuliu hou aku, olelo ae la oia:  “Ua hiki ia kakou ke ike o ka hopena i ulu mai mamuli o ka pii  mahuahua una mawaena o ka poe i komo iloko o na hana mahiko, oia keia hookahuli aupuni.  Aka, o keia poe hookahuli aupuni keia poe “haole” keia poe Amerika hao wale aole o lakou makemake e noho hoomalu ia aku e hai, aole hoi i aupuni Ripubalika;” no ka mea, o ke aupuni Ripubalika, wahi a lakou i hoike ae ia, ua oi aku kona ino mamua o ke aupuui Alii, oiai, e lilo no auanei ka noho mana ana i na kanaka hupo!”  Ma ka nana aku, me he mea ‘la ua lawa ka naauao o na kanaka Hawaii hupo e i ke le’a i ka like ole mawaena o ko lakou mau hoaloha a me ko lakou poe enemi mawaena o ko lakou poe kanaka ponoi a me ka puulu o na haole kaili lima nui ike aupuni.

     Ma kela mau wahi huaolelo ka kaikahi a Mr. Kakina, ua hoike akaka lea ia ae la a ahuwale ka hana kolohe e moe lolii ana malalo o keia hana lua o@ o ka ino a kue loa i na lani, oia @oi ka hoohui aina ia Hawaii.  No ka mea ina hoi e like me ka, lakou e olelo nei, aole o lakou makemake i ka noho hoomalu, a aupuni Ripublika hoi, alaila, ma ka inoa o na akua apau heaha la ka lakou makemake?  O ka noeau a me ka uhane o ko kakou  Aupuni elike me ia i hoakaka ia make kukala no ke Kuokoa a maloko hoi o ke Kumukanawai, oia keia ka PONO, ke KUOKOA, a me ke KAULIKE.

     O ka pono he kaulike ia a he ewaewa ole i na mea a pau; o ke kuokoa i kaulawahaia e ke kanawai gula, ka mea i hoomaopopo i ka nohona Maku o ke Akua a me ka noho ana hoahanau o na kanaka; o ke kaulike, aole wale no mamuli o kona lilo ana i hikimua no ke kanawai, aka, o ke kaulike ma na hana ana a pau o ke kanaka me ke kanaka, elike me ka hiki i na kanawai i kaui e kanaka ke @aka pono mai ia mea, elike me ke ana piha o ka pono, i kahi a me kahi, ma na pomaikai i hoolakoia mai ai e na mana honua, a me na kokua ana o ke ao kalaaina holookoa.  Nolaila, ua maopopo loa, aohe mau mea a nei poe malihini i makemake ai, oia hoi na mea e haawiia ana e ia mea he aupuni hoopono la.  Ua maopopo loa, ke makemake nei lakou i kahi mea a hiki ole i ka mana kumukanawai o ko kakou aupuni ke haawi ke makemake nei lakou e hoohui aupuni; aka, aole nae lakou makemake i ka hopena kupono maoli e hoea mai ana mai laila mai oia hoi, “ka hoololi umikumamalima” o ka hoohui aupuni, a oia, i aupuni no na kanaka, na na kanaka e hooponopono a no na kanaka ua aupuni la, ke haawi mai nei lakou; ko kakou poe kanaka, he hana kue kanawai maopopo ma ka hoomalu aupuni ana a kekahi puulu kanaka powa e komo ana iloko o kekahi aina, a olepe aku i kona alii, lalau aku la a paa mai i ke aupuni iloko o ko lakou mau lima iho a kukulu iho la he hoomalu aupuni limakakauha maluna o na kanaka, me ka ae ole ana e loaa ona leo no lakou ma na kanawai e hoomaluia aku ai lakou; alaila, nonoi mai i Repubalika e like me ko kakou nei e hoohui mai kakou i ke aupuni ilikona i ko kakou aupuni nei,  E hoomauia aku anei ka neeana o ka hana limanui eleele ?  O ko lakou makemake maoli, ua oi aku ka mapopo o ia mea ia kakou, mamua o ka mea i aa ai lakou e hai mai ia kakou.  Ua makemake lakou e like no me ka makou i hoaiai ae nei maluna a ka mea a lakou i kukulu ai mamuli o na hana kipi hao-wale, ua kukulu iho la lakou malalo o na helehelena kanawai; oia hoi i aupuni oligaresia–he aupuni oligaresia hookaumaha i mea e hookauwa kuapaaia ai na kanaka maoli–na kanaka ilihune o ka Pae Aina Hawaii–i hoowaiwai ia ai lakou ma ia mea a i hoonaniia mai ai hoi lakou !  Ua manao lakou e ko keia makemake o lakou ma ka hoohui ana mai i ua mau mokupuni la ma ke ano he panalaau e hoomaluia ana e kekahi luna komisina i koho ponoi ia e lakou iho.  Mahope aku, na lakou no e hana aku na hana i koe ! e hana i na kanawai a lakou i makemake ai no ko lakou ponoi iho; a oiai ua mamao loa keia poe mai na po@ e ae, pehea la auanei lakou e nana ia aku ai a e hoomaopopoia aku ai, a nolaila e aeia aku ana keia poe e hana e like me ko lakou makemake e ko kakou ahaolelo hanohano (!) a aloha aina (!) no na uwe ana a na poe @ lakou i hookaumaha aku ai e lohe nuiia ai, me ko @akou lako mau ana i ke dala e lawa ai no ke kuai ana i na poe hana kanawai, a me ka hoohamau ana, a i ole, o ka lo@a ana paha o na kakoo ana a ua nupepa puka la, i mea e hooko ia ai kekahi kanawai ino a lakou i makemake ai, a pela pu hoi me na pualikoa e ku kokoke mai ana ma kahi e hiki ai ke kaheaia aku e kokua ia lakou ma ka hookoia ana o ua kanawai ino la, nolaila i ka houluulu ana i keia mau mea a pau, he keu kela a ka ahaaina momona–nani ka pomaikai lani e puuluulu ana a no lakou wale iho no;  Malia paha o ka lakou moeuhane ia; aka, ina no e hiki ana ia lakou ke koi mai i ko kakou aupuni popopo e kokua i ka lakou kumuhana imi gula, aole paha, he mea oiaio nae, aia no he Akua hoopono a oiaio ma ka Lani, aole auanei e emo ma keia mua aku, @ hoea aku ana no i kahi o ka luuluu; a o lakou a me ko lakou poe kokua hewa a pau !  E hoomanao i ka olelo:  E hoea aku ana no i kahi o ka luuluu !

 

 

 

KE KOHO BALOTA.

 

     Ua hoike aku makou imua o oukou e ka Lahui Hawaii i na mea i upuia e hana (ina hoi he oiaio) no ke kapae ana aku i na poe Hawaii mai ke koho balota ana.

     He manao ano nui keia; a ua ike no ka nupepa Puka La Kuokoa i ko ka lahui Hawaii Ponoi ohohia ana, e paa mau kela pono ia lakou; aole hoi e hooneleia lakou ia pono no kekahi manawa o ko lakou ola ana maluna o ka lepo o Hawaii.

     Ke manao nei ka La Kuokoa he koho wale aku ko makou; a ke ae mai nei nae oia, he koho wale no hoi kona, a pehea e hiki ai iaia ke olelo, he manao koho wale ko makou e hapai nei i keia manao ano nui, ina no hoi he koho wale kona?

     Ke olelo nei o La Kuokoa:  “Mahope aku, ma ko makou koho wale e haawiia ka pono koho balota ma ke ano kaulike i na kanaka Hawaii a me na haole.”

     E nana aku kakou i na mea i hanaia mamua e keia ohana hookahi no, e pili ana i ke koho balota ana.

     Ma ke Kumukanawai o Kamehameha V o 1864–Na ka Moi e koho i na Alii, a na ka lahui o na poe kupa Hawaii e koho i na Lunamakaainana.

     Ma ke Kumukanawai hoi o 1887@ Na ka poe kuonoono o ka lahui Hawaii me na lahui Europa, e koho balota i na ‘Lii a me na Lunamakaainana.

     O ka like ole o keia mau manao kumukanawai elua, o@a no, ke kupa ponoi o ka aina nei, a me ka olelo ana iho, a i ole ia he Europa paha ! a pela aku.  Ua ikeia k@ manao o na poe nana i hana ia kumukanawai o 1887; e uai ae ana a kaa ae i waho loa i ka lahui Europa a i kana mamo paha kekahi mana koho balota;–No ke aha?  No ka mea, he mea keia e hoemi iho ai i ka ikaika i loaa i na Hawaii ma ko lakou koho balota a@a, oia wale no aohe kumu e ae.

     Ua olelo nae lakou ka poai nana i hana ia Kumukanawai:  “ua loaa hoe ia kakou he maua koho balota hou i oi ae mamua aku o 1887; oia hoi, ka loaa ana he koho balota no na Alii:  Pela i ike ia ma ke ano kahoaka, aka, ma ka oiaio, ua emi loa iho ka loaa ana oia mana i ke ana o ka nui o na poe Hawaii ponoi a ua oi loa aku i na poe o na lahui e ae.  Pehea la i oi ai?  Penei, ua hoomahuahua loa ia ae ke ana waiwai, e hiki ole ai i ka hapanui o na Hawaii e loaa ka mana koho, mamua ae o ko na lahui e ae.

     E nana mai oukou i keia, e ka lahui;  No na makahiki loihi aneane 6 paha mamua aku o ka 1887, ua hoolaha mua ia keia manao; i mea e haule ai ke koho balota ana o na poe Hawaii ponoi; nolaila, ua hookomo hulia mai na limahana o Europa, oia hoi na P@kiki, na Norewai, na Geremania, a pela aku; oia ke kumu i hookomoia ai na huaolelo.  “Europa” a me ka lakou Mamo” maloko o ke Kumukanawai o 1887.

     He hookahi makahiki mamua ae o ka 1887; ua hoomaopopoia ua oi ae ka nui @ na lahui o Europa a me Amerika, mamua o na Hawaii nolaila, ua loaa iho la ka wa e hiki ai e hookahuli i ke aupuni a e ono@ mai i ke kumu kanawai i hoolaha mua ia i mea e haule ai na Hawaii ma ke koho balota ana.

     He oiaio, ua ko ia mau hana, a ma ke koho balota mua ana o ka 1887 ua lanakila ka poe nana i hana ia mea; a ma ka 1888 ua loaa hou ka lanakila; aka i ka 1890, ua haula lakou, oiai, ua hoi nui aku na poe o na lahui e o Europa i ko lakou mau home ponoi, alaila@ lanakila hou ka lahui.

     No keia mau hana i ike e ia mamua e keia poe hookahi no, ua hiki ke manao ae, e hana hou ia auanei no paha ia mea aka, na olelo ne nae makou (ina hoi he oiaio)–

     Ina aole he oiaio, alaila, he mea ia na makou e mahalo aku ai, no ka mea aole kekahi Aupuni malamalama e aa e hana ia mea.

     O ko makou mau manao hoakaka i ka lahui, aole ia he mea hiki ke upoiia.

 

 

Papa Komisina Kinaiahi no ka Apana o Honolulu.

 

     Malalo o ka mana o ke Kanawai i hooholoia e ka Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa, ma ka la 21 o Feb., 1893.

     Ua hookohu aku nei ke Kuhina Kalaiaina King, i na Keohimana malalo iho i mau hoa no ka Papa Komisina Kinaiahi o Honolulu, mamuli o ke apono ana o ka Aha Hooko i ko lakou mau inoa  Oia o S. B. Rose, Lunahoomalu o ka Papa; Anaru Bar@unu, Luna Wai Hou a me Kimo H. Poe, i mau hoa no keia Papa.  E noho no lakou me ka uku ole, [Papa Komisina] oiai lakou e noho ana ma keia kulana.  I mea e maopopo ai i ko makou poe heluhelu ke ano o keia Papa Kinaiahi o Honolulu nei.

     Ua kukuluia keia Papa me ka mana piha i haawiia maloko o ke @awai Kinaiahi; no na mea a @u e pili ana i ka Oihana Kinaiahi o Honolulu.

     Na keia Pana Komisina e koho i ke ‘Lii Nui o ka Oihana Kinaiahi, a e hui aku oia me keia Papa no ka hooponopono i na Rula o na Puali Kinaiahi, e kukuluia aku ana malalo o ka mana o ke Kanawai hou, a me hoolilo Kala ana ona ano @ pau.

     E Kukuluia ana ek@u a oi aku Puali Kinaiahi ukuia, a me kekahi Puali a mau puali paha e makemake ana e kokua mai i ka Oihana Kinalahi a lakou i manao ai he kupono.

     E hoomaka ana ka mana o keia Papa Kinaiahi mai ka hora 12 mai o ka po nei, Maraki la 1.  Aole i hoakaka ia ka nui o na hoa no ka Puali hookahi, ua ka Papa ana ia e hooholo.

      Ua a@o like no ke kulana o keia Papa me na Papa Alanui i kohoia iho nei a puni ka aina.  Aole he mau mea ano nui loa aku mawaho ae oia, eia ke kanawai o keia oihana ke hoolahala nei.

     He mau puali paha kekahi e hoopau ia ana, aole i maopopo loa i keia manawa.  E hoike aku ana makou i ka manawa mua loa e loaa ai o na lohe oiaio no ia mea.