Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 663, 16 March 1893 — Page 2
| This text was transcribed by: | Richard Tavares |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
-----
KA LEO O KA LAHUI
-----
JOSEPH NAWAHI,
Lunahooponopono a me Puuku.
-----
POAHA, MARAKI 16, 1893
-----
Komisina Alii
--MA--
Wasinetona.
-----
Haawiia na Palapala
HOOPII HOOHALAHALA
--IA--
Kuhina Foster
-----
Ke noi a ka Moiwahine a me Kona
Lahui Kanaka e hoihoiia mai
ke Aupuni Alii Kumukanawai.
-----
Hoopunipuni na Olelo no ka $20,000 uku hoomau.
-----
Hoomau ia.
Ka Numana mau Kumu.
Me ka mahalo: Ua loaa ia’u ka hanohano o ka waiho ana aku i keia mau hoike oiaio e pili ana i kela hana ana i hanaia mai nei ma ke Aupuni Hawaii, me na palapala i hoaponoia ma ka aoa o ka Moiwahine Liliuokalani. O Kalakaua i kona kohoia ana ua pii ae la oia a noho maluna o ke Kalaunu o Hawaii, hoohiki iho la oia e malama i ke Kumukanawai i kukalaia e ka Moi Kamehameha V me kona mana Moi a oia no hoi ka hooilina pololei o ke Kalaunu.
O keia Kumukanawai ua ku ia me kona mana a hiki i Iune, 1887. Ia manawa ua makemakeia e hooponopono hou ia ke Aupuni Hawaii, a ua kukala ia ma he Kumukanawai hou ma o ka Moi Kalakaua la, aole loa i loaa ka aponoia ana o keia Kumukanawai e ka hapanui o ka poe Koho Balota, ua ae ia nae me ka ekemu leo ole o ka lehulehu. O keia Kumukanawai hou ua haawi aku ia i ka pono koho ina haole me ka nana ole i kona wahi i hanau ai.
Ua haawi hu ia no hoi ka mana e kohoia na Alii o ka Hale Ahaolelo ma kahi na ka Moi e hookohu mai, elike me ia malalo o ke Kumukanawai o Kamehameha V., me ke ana waiwai i kau ia, ka mea hoi nana i hoonele aku ka hapanui loa o na kanaka Hawaii mai ke kuleana o ke koho ana i na Alii Ahaolelo.
O ka Lahui Hawaii ua pihoihoi loa lakou malalo o keia kaupaleia ana, a nonoi mai la i Kumukanawai hou i hoomakaukaia e kekahi aha Elele Hana Kumukanawai, a o na hoa o keia aha Elele o kohoia lakou a pau e na poe i kupono i ke koho Balota ma ka koho Balota nui ana, a e kukalaia mai hoi e ka Moiwahine elike me ka mea i hana mua ia, o keia ninau oia kekahi ninau nui i kamailio nui ia iloko o ke kau koho Balota 1890, a me ka 1892. O ka poe holo Balota Lunamakaainana a pau i kamailio a haiolelo mau no keia Kumukanawai hou, ua puka lakou a pau loa ma na Apana Koho Balota a pau o ke Aupuni. Ua koho ia he 20 hoa mailoko mai o na hoa he 24 o ka Hale Ahaolelo makaainana i ka 1892 iho nei, he oiaio ua lilo ke eo o ke koho Balota ma ka Aoao o ka poe e manao ana e hoololi a hooponopono hou i ke Kumukanawai o ka 1887.
KEAKEAIA KA AHA ELELE HANA KUMUKANAWAI.
O ka hapa uuku o ka Hale Ahaolelo o ke kau o ka 1890 a me ke 1892, ua keakea mau lakou i ke kahea ana i Aha Elele hana Kumukanawai, a hoomau aku la no ma ka hoololi ana i ke Kumukanawai, elike me na mea i hoakaka ia maloko o ua Kumukanawai ala. O ka poe nae e noho mana nei i keia manawa, o lakou kai keakea i ka hooholo loa ana ina hoololi i makemakeia o ke Kumukanawai. Ua hooholoia no nae he hoololi e wehe ana i puka e komo nui ai na Pake limahana.
Ua kakau inoa ia kekahi mau palapala hoopii e 4,000 a oi aku poe kupono i ke koho Balota a hoounaia mai la iloko o ka Hale Ahaolelo e noi ana e hoololiia ke Kumukanawai. O ka huina nui o ka poe kupono i ke koho Balota a puni ka Pae Aina aia ma kahi o 10,000.
E loaa no na kumu nui loa o ka ka makemake ana o ka Lahui Hawaii e hoololiia ke Kumukanawai. Elike me keia”
Akahi -- E hoihoi hou aku i ka Moi ka mana o ke Koho ana mai i kekahi huina o na Alii o ka Hale Ahaolelo.
Alua -- E hooemiia mai ke ana waiwai paa o ka poe kupono i ke Koho Balota.
Ekolu -- E haawi wale ia no ke kuleana o ka pono Koho Balota i na makaainana Hawaii wale no, koe ka poe o na Aina E, i loaa ia lakou ke kuleana koho malalo o ke Kumukanawai o ka 1887.
Eha -- E hoomahuahua nou ia ae ka uku o na Lunamakaainana.
Elima -- E hoemi iho ka manawa o ka noho ana o na Lunakanawai o ka Aha Kiekie mai ka manawa noho a pau ke ola, a i ka manawa i hoomaopopoia no kekahi mau ma kahiki.
Ka Poe Hookahuli Aupuni.
O ka poe e noho mana nei i keia manawa mamuli o keia hookahuli Aupuni ana mai nei, ua hoaoia no e kekahi poe e hookahuli i ke Aupuni i ka 1889, a he ohumu kipi hoi i ka 1892, malalo hoi o na kumu a lakou i manao ai e hoololi i ke Kumukanawai o ka 1887, o ke kumu o keia hoololi ana mamuli no ia o ka makemake o na kanaka Hawaii.
O ka poe kokua i ka Hoohui Aina me Amerika, aole no lakou i launa pu aku me na kanaka i huipu ma keia hana nui o ka 1889 - 1892.
I na ka Hoohui Aina ua hiki ma ka olelo ana ae, ua ae pono ia ia e hoohui mai me Amerika Huipuia nei. He nui wale o na makaainana Hawaii e kue nei i keia poe i keia manawa i lawe wale i ka mana o ke Aupuni o hai, e hilinai ana lakou ma ka aoao kue mai i keia hana hoohui aina. Aole nae no ka manao ana e waihoia aku ke Aupuni iloko o ka lima o na kanaka i hoowahawahaia ka lakou rula ana me ke poi pu ia e ka hapanui loa o ka poe Koho Balota imua o ka pahu balota.
Iloko o ka manawa pokole loa i ae ia ai no ka nana ana i ka manaoio maoli o ka kupono i ke Koho Balota, mahope koke iho o ke kukulu ia ana o ke Aupuni Kuloko. Ua loaa mai he mau palapala hoopii mai ka poe kupono i ke koho balota, e kue ana i ka hoololi ana i ke kulana o ke Aupuni, me ka loaa ole he hoakaka ana o ka hapanui e hoapono ana i keia hana. O keia kue ana, ua hoike koke mai la ka poe lawe wale i ko hai pono imua o ke akea ma ka hooweliweli a onou mai la me ka ikaika i ke Kanawai Koa me ka hoomaau pu.
Ke Kumu i haawi ai na Kanaka.
O ka Lahui Hawaii holookoa a me ka hapanui o na haole hookaa auhau a kupono no hoi i ke koho balota, ua haawi ia mai ka mana o ke Aupuni iloko o ka lima o na Komite Malama Maluhia malalo o ka manaoia ana o na hana a keia Komite Malama Maluhia, ua kokua ia ia e ka mana o ka mana o ke Aupuni o Amerika Huipuia. A oiai no nae he hiki no ke paa ia keia mana e ke Aupuni e ku ana ia manawa, ina aole ke Aupuni o Amerika.
O keia hana ano nui i hanaia me ka manaoio maoli elike me keia nei:
Akahi - Ka hoolele ia ana mai o ka mana (na koa) o ka Mokukaua Bosetona o Amerika Huipuia, e kue ana i na olelo papa o ke Aupuni e ku ana ia manawa.
Alua - Ka hooia ana mai o ka Elele Kuhina o ke Aupuni o Amerika, ina e kue ia aku ana keia poe lawe wale i ka pono o hai, e kakoo ana oia ia lakou.
O ka hoopae ia ana mai o ka pualikoa Amerika, he hana makehewa loa ia, aole hoi i makemakeia lakou ia manawa. Aole hoi he mau kumu i makauia ai no ke ala mai o ka haunaele, e hiki ai la hoi ke kala ia aku ka hoopaeia ana mai i ka pualikoa o Amerika i ua awakea Pokahi la.
O keia hana ano nui aela i hanaia oia kekahi hana i pili pu i ka hoao ana e hookahuli i ke Aupuni a he hiki ke hoikeia e like me keia. Ma ka Poaono Ianuari 14 th mahope iho o ka hookuu ana o ka Hale Ahaolelo ua hoike aku la ka Moiwahine i koa Aha Kuhina. Ua hiki mai nei kekahi poe elele Hawaii (Komite Elele Kumukanawai) a ua noi mai nei Iaia e kukala i Kumukanawai hou, me na kumu i hoakaaka mua ia no keia hoololi ana, e like me ka makemake o ka Lahui Hawaii, a nonoi mai i ka apono ana aku a kona Aha Kuhina i ka hooko ana aku i keia noi. O ka Aha Kuhina holookoa a me na Luna Aupuni Kiekie o na Aina E ua hiki ae malaila i keia manawa a koe aku ke Kuhina o Amerika aole oia i hiki ae, me ka papa ana mai i ka Moiwahine aole e lawe i keia kulana ana e manao mei e hana ua hoike mai la Kelii i kona poe kanaka, aole hiki Iaia ke hooko mai ka lakou noi, ma na olelo e like me keia: E Ko’u poe makaainana e hoi oukou ma ko oukou ma Hale me ka malama ana i ka maluhia a e kali oukou me ka hoomanawanui no ka manawa e hiki mai ana alaila hookoia ko oukou makemake. Ua kuka iho nei a’u me ko’u Aha Kuhina a ua ao mai nei lakou I’au e waiho i keia hana no kekahi mana kupono ma keia mua iho.
Ua minamina Au, i ka hiki ole Ia’u ke hooko aku i ko oukou makemake e like me ka oukou i noi mai nei i keia manawa. Nolaila, ke hoike hou aku nei Au ia oukou, i Ko’u minamina nui e hoi no ko oukou mau Hale a e malama i ka maluhia, me ka lana o ka manao no ka manawa e hiki mai ana. I ko oukou hoi ana, e hoomanao mau oukou No’u me ke aloha, a pela hoi Au no oukou, ke haawi aku nei Au i Ko’u aloha ia oukou.
Aloha oukou.
Aole i pau.
-----
Hannaele Paha Auanei Ewai ka Moae.
-----
He lono kai loaa mai ia makou i ke awakea Poakolu nei, na waiho aku ke Kuhina Waiwai P. C. Jones i ka noho Kuhina Waiwai ana no ke Aupuni a o Mr. Porter o ka Hale Banako ke pani ae ana ma ia makalua. He lono wale no keia aole maopopo loa ka oiaio.
-----
NA LETA.
Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o nah ala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou @ kakau manao.
-----
HE MAU WAHI ANO-AI NO MOLOKAI.
-----
Na ka Ekalesia Hui Halawa a Waialua Rev. Kaalauahi ke kahu.
Paapono na la a pau i ka Haipule Hoomau no ka La hui me: Ua ike-a.
Ekalasia Ona La Hope ma Kainalu paa pono na la Haipule Kaulili Pelesidena.
Na hoahanau ma Honomuni like puno ka Ekalesia o kaluaaha ma ka Poalua wale no ko laila manawa Halawai, pule no nae no ke kahu a me ka wahine a ke kahu na hoahanau oia Ekalesia, aohe nae. Ua ike-a! na hoahanau nae a me na Luna ke namunamu nei no ke kahu, no kana mau olelomakona no. Ua ike-a!
Na hoahanau ma Kaunakakai mahalo pina no ke kupaa no ka Haipule no ka Lahui a me, Ua ike-a! no na Luna aupuni, kumukula haole e hoopau ia ana o Henry Van Gieson no ka hewa maopopo ole, pela na lono he kumukula i minamina nui ia no kana mau hana hoonaauao a me kona ano Karisiano a he kahu kula Sabati ia no halawa nei. Aloha no.
Na makai, He mau no ka hanu ona makai ina moali ona poe kue kanawai, a he oia maikai no lakou Ka Luna makai hou, he oluolu maikai ke ola kino, aohe nae he loaa o ka Opiuma a me ke kuai rama, ka mea i hoopii mau ia ina poo o ka Oihana makai i ka wa e noho ana o E Lililehua. Popopo ke kanawai o Molokai nei no ka nui o keia mau hewa, kaa a anei i kea lo aohe wahi mea a loaa iki, hu no noi kaaka i kana mea o ka hoopunipuni.
Ua hoopau ia o E Lililehua hope makai o Molokai nei, nana i lula keia mokupuni umikumamalua makahiki a oi.
Ka Luna kanawai he makua maopopo oia he kaupaona i ke kanaka waiwai a me ka mea ilihune i ka mea kiekie a me ka mea haahaa a maluna o ke kahu o ke Kanawai oia e ku ai, hoolaha ia nei nae ma ka Nupepa haole e hoopau iaia no ka pono ole o kana mau hana.
He imihalanae keia, he maikai kona ola kino a me kona Ohana.
Hope Luna Helu, Oolea mau kona kino, noho no hoi i ka wai, pahe ma kana Apana hana (Ohi auhau.)
Ke Papa Alanui he mau ka oluolu a me ka mikiala oia poe ma ka lakou hana.
Na Luna leta he puka mau mai na Leta me ka hikiwawe, no ko lakou maka ala ma ia Apana hana.
He mau ka maluhia o keia apana mana ano a pau.
Me keia mau mea he mau ia mau mea hou.
Keaweolunaliloa.
-----
Kawaiahao, Mar. 15, 1893. ua hanau mai, mai ka puhaka o Mr. Jim Hone a me Mrs. Kapeka he keiki kane nui nepunepu nona Paona he 12 a oi iki, no ke au hooulu lahui o Kalani Liliu ona moku pela hou iho ola ka Lahui o ke’lii