Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 670, 27 March 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI

JOHN E. BUSH

Lunahooponopono a me Puaku.

 

POAKAHI, MARAKI 27, 1893

 

HE MANAO KEA I KA LAHUI.

            Mamuli o ko ka Hon. John E. Bush hoi ana mai nei, ka Ona ponoi o na Nupepa @ a Oiaio a me KA LEO O KA LAHUI; Nolaila, mai keia la aku, ua waiho aku au i ko’u noho Lunahooponopono ana, a me ka noho Puuku ana no ia mau pe@pa; O na kauoha nupepa a pau loa na kakau manao ana a me na hookaa dala ana, a peia aku, e hoouna pololei ia mai mauko Hon. Jno. E. Bush inoa.

                                                                                                            JOSEPH NAWAHI.

Honolulu, Mar. 27, 1893.

KA HAIOLELO

A

HON. J. E. BUSH.

            E o’u mau hoa Makaainana        He mau pule i hala aku nei, ua akoakoa kakou ma keia huina o Hale Alii, o oukou hoi e hoolohe mai i ka leo o ko oukou mau alakai.  I ka auina la o ua Poakahi la, o Ianuai 16, he elua mau halawai i malama ia, na ka poe hoohui aina a ua ka lahui Hawaii hoi.

            Ia makou e ku kamaiho ana ma keia wai a’u e ku aku nei, e kau welo malie mai ana ka hae i aloha nui ia o ko kakou aina, e noho mai ana hoi ko kakou Moiwahine iluna o ka noho Moi o Hawaii, a i ka kakou mau olelo a me na hana o ia la, oia no ka apono ana i ka ko kakou  Moiwahine i manao ai e hana, no ka pono o ka lahui Hawaii, mamuli o na hoopii a me ke noi ana a ko oukou mau elele e haawi ia aku ka ka lahui mea i li’a ai, oia hoi i Kumukanawai hou, i Kumukanawai kaulike, e haawi ana i ka pono kaulike a me ke kuleana kuokoa i na kanaka a pau, me ka nana ole @a o kona ili a me kana olelo.

            Ke nana hou aku nei au i keia wa, e ake aku ana, me ka naau aloha a luuluu, e ike aku i ka welo ana mai a ua hae la a kakou i hoopoina ole ai.  I kela la mua, ua Poakolu la i hala aku, e welo ana ka Hae Kalaunu o Hawaii, i ka wa a ka la e pahola ana i kona malamalama a me kona pumehana.  Ano hoi, he po keia, a e like me ko kakou noho ana kanikau e noho nei, pela au e hoomaopopo nei i ka loli ana o na ano a’u i ike mua ai     he po keia, ua uhi mai ka umama lu maluna o ka aina, aole ua hae la o Hawaii, a aole hoi ka Moiwahine Liliuokalani ma kona noho Moi, iloko  keia pouli, a me keia umamalu o ko kakou noho ana, aole i pio ko’u manaolana.  E like me ka @ ana o ka malamalama o ka ma hina maluna iho o kakou i keia po i pala no hoi au e lawe nei he hoailona manaolana ia mai ka Lani mai, aole kakou i hoopoina ia e ko kakou Makua Mana Loa, a e like me keia malamalauia e kau hapa mai nei ano pela iho la ko kakou kulana manaolana, a e like me kona ulu ana a hiki i ka piha ana, pela no kakou e hilinai ai, e loaa hou ana no ka hoi piha ana mai o na pono a me na kuleana o kakou mai ka lima mai o ke aupuni Amerika, ke aupuni nona ka lahui a u i hili@ai ai mai kinohi mai ole ana e ae e hana i kekahi KUE I KA PONO A ME KE KAULIKE.  Ano e lohe oukou e na hoa makaainana, ke hana mai nei o Amerika, ma o ka Peresidena Cleveland, e hoike i ke ao holookoa, aole ka lahui Amerika i komopu iloko o na hana paumaele i nana ia e kona mau luna aupuni ma na aina e aku, a aole no hoi e kakoo i na hana hookamani a hookahuli aupuni a kekahi auna kanaka i noho malihini mai iloko o ko kakou aina, mamuli o ka lokomaikai a me ka hookipa oluolu ana a na alii ame na makainana, na kupuna hoi o kakou.

 

KA MAKOU HUAKAI.

            Ua ike no hoi oukou, i na hana i hana ia.  Ke kumuole o ka imihala ia ana o ka Moiwahine Liliuokalani, ka hoopae kumu ole ia ana mai o na koa o Amerika mai ka Bosetena mai, i ka wa o ka aina e noho ana iloko o ka maluhia.  Na hana hoouluulu, hoimihala, a hoohaunaele.  Ke kukuluia ana o ke Aupuni Kuloko e na kanaka he iwakalua, malalo o ka malu a me ke kakoo i oleloia ua haawi ia aku ia lakou, e kekahi o na luna o na aupuni o na aina e, a malalo o ka mana o na koa a me na lako kaua o ke aupuni o Amerika.  Ka hoouna awiwi ia ana o ka moku Claudine me na Komisina o ke Aupuni Kuloko, a me ka hoole ia ana o kekahi elele ma ka aoao o ka Moiwahine a ma o ka Lahui Hawaii paha.

            Mahope o keia mau ano hana kupanaha a pau, a ke Kuhina Amerika, a me na haole, a  me keiki misionari, ua loaa he wa mahope mai e hoouna ia ai kekahi Komisina ma ka aoao o ka Moiwahine a me ka lahui.  O ko oukou makemake o Mr. Nawahi a me kekahi mau hoa Hawaii e ae kekahi e holo he Elele ma ko kakou aoao, aka, mamuli o ka nele i ka loaa, ua hiki ole ke Hoouna ia kekahi Komisina mai a oukou ponoi mai, aka, ua hiki aku nae i kekahi mau elele ke hele i Amerika ma o ka aoao o ka Moiwahine.  No ko’u pilihua a me ka hopohopo i ka poe e hele ana, aole e malama ia ana ka pono a me na kuleana o ka lahui Hawaii, ua hiki ole ia’u ke noho, a na na malihini wale no e hana mai ia kakou e like me ko lakou makemake me ka lohe mua ole i ka oiaio o na hana i hana ia.  Ua hui pu mai na hoa i keia manao, a mamuli o ko lakou lokomaikai, ua loaa ke kumu e hiki ai ke hele e ku i waha olelo mako kakou aoao, e hoike i ka oiaio a e paio kumu i na olelo oiaio ole i hoolaha ia iwaena o ka lahui Amrika e na Komisina o ke Aupuni Kuloko.

            Maluna o ka Austera ia au i kau aku ai a ku poeleele aku la ka makou huakai @mi ola i ka hora 2 a. m., o ka Poaha.  Ua papa ia @ ai la au e ko’u mau hoa, aole e kamailio i kekahi mea no na nupepa.  He olelo ao kupanaha keia a oiai kau huakai aia mawaho o ka mana o kekahi mea i ao mai ia’u, a oiai no hoi i holo aku au e hoike i ka mea oiaio o na mea i hana ia ma Hawaii nei, aole au i hoolohe i keia mau olelo hupo, a ua hahai aku la no au mamuli o ko’u iki he pono, oia hoi e hoike i na kakau nupepa i na mea a pau i hana ia ma Hawaii.  Ia kakahiaka no ua piha aku la na nupepa puka la o Kapalakiko i kau mau hoike, a hiki i ka manawa i kui aku ai ka lono i ka hikina, a hoomaopopoia mai la e na Komisina, aole ana e ola ka lakou mau olelo i palau ai i ko Amerika poe.  I ke kolu o ka la, ua poloai ia mai la au e hele aku e launa me ka haku manao nupepa o ka Daily Examiner.  I ko maua launa ana, ua noi mai hoi oia e kakau aku au i kekahi moolelo o na hana i hana ia ma Hawaii.  Ia wa koke, ua waiho aku au i ka manao i hoomakaukau mua ia.  Mahope o kona heluhelu ana, olelo mai oia, he loihi loa, a ina he mea hiki e hoopokole ia ua moolelo la.  No ko’u ake loa e komo mau na mea e pili ana ia kakou, na hoikaika koke iho la au, a waiho aku la au i ka moolelo piha i hoopokoleia, me kekahi palapala moolelo i kakau inoa ia e ka Hon. Samuel Parker a me Hon. A. P. Peterson, o ka lakou mau olelo i kekahi hui ana a lakou, oia hoi, e pili ana i ka olelo ana o ke Kuhina Amerika, aole oia e kauoha ana i na koa Amerika e lele mai iuka nei, oiai ua makaukau no ke aupuni e malama i kona kulana me ka maluhia.

            Ua lawe aku ka luna hooponopono i keia palapala a’u i haku ai aole nae i hoopuka iki ia, aka, ua nana ia no kekaki manawa loihi, a hiki wale i kuu hoouna maoli ana i kekahi mea e kii e koi aku i ua manao la o u.  Mamua nae o keia, ua hookui ia mai la au, a me kekahi mau ninau hoohuahualau i telegarapa ia mai e Hon. L. A. Thurston, (Kakina ) mai Wasinetona mai eia kona ano.  “E ninau iho oe ia Mr. Bush, Aole anei oe he hoohui Aina?”  Ua pane aku hoi a’u me keia.  “Ae, he hoohui aina au, ke ae mua nae ka lahui Hawaii, me ko lakou manao kuokoa.”  Ia wa ike iho la au, ua paa na nupepa o Kapalakiko i ka hoolimalima ia e na Komisina, a i ole e ko lakou mau hoaloha.  Mai ia wa, ua hiki ole ke ae ia e komo kakahi mea oiaio iloko o na nupepa mai kekahi mea aku ma ko kakou aoao ma Kapalakiko.  Ua olelo ia he 50,000 tausani ka huina o na dala i haawi ia no keia Komisina, no keia ano hana.

            Mamuli o keia kumu ua hiki ole ke puka pono aku ka oiaio iloko o na nupepa, koe wale no maloko o na nupepa kakaikahi o Kapalakiko he hookahi.  Aole nae i lilo na nupepa koikoi o ka Hikina o ke kulanakauhale o Nu Ioka, a me Boetona, a me ka na mokuaina waena o Amerika.

            Ma ke a ka hele loa a ma ka nihi i hoohuli ia ai o Kaleponi mai ka alakai hoopunipuni a na nupepa.  Me ka paio ana a wehewehe hoi i ka mea i hana ia, i huli hou ai ka lehulehu o Kaleponi, a i keia wa ua hoole lakou i ka pololei o keia mau hana a na misinere i hana ai.

                                                                                                Aole i pau.

 

1887 a me 1893

            Mai ka Honolulu Diocesan Magazine makou i lawe mai ai i keia manao , e hoike ana i ka @ke o kekahi kanaka haipule oiaio i hiki mai ma Hawaii nei, oia hoi ka Haku Biho pa Willis.  E hoike ana keia manao i na helehelena o ka hoohulihia aupuni i hanaaia e na keiki a na misionari i ka 1887 a me 1893, a me ko lakou hopena e pili ana i ka hoomana.  Eia ua manao la:

            “Ma kahi e pili ana i ka hulihia ana o ka noho moi o Hawaii, a me ka manao e hoohui a oino pu ia aku keia aupuni Paemoku iloko o ka Repubalika Nui o na Mokuaina Hui o Amerika, ka hopena o kekahi manao kuko no ka hoonui ana i kona emepire ma ka aoao o ke aupuni e noho ana ma Wainetona.                     he ninau ia i komhia mawaho o ka palena o keia Palapala.

            Aka, ma kahi e pili ana i ka poe makamua i waiho aku nei i ka Mana Aupuni o keia Aupuni ma ke kapuai wawae o Amerika Huipuia, ma ko lakou  ano o lakou na keiki a ka poe i hoouna ia mai maanei nei, i ka 1820 mahope mai, e ka Papa Misiona Amerika, e kukala i ke Aupuni o ka Lani, ua ala mai na ninau ano nui e pili ana i ka hoohaumana ana i na lahui pouli, a kela a me keia Ahahui Misionari ma Europa a me Amerika e noonoo nui ai.

            Aole no he mea haanui wale ke olelo ia ae ua hiki ke lilo a@ mea i hana ia iho nei i keia mau la (a na keiki misionari) he mea e hookomo ai i na misionari a pau ma kina Iapana a me Madegaseka iloko o na hoino ia a me na hoomainoino hou ia o ka poe i huli mai i ka pono, a he mea no hoi e pani ia mai ai o ka ipuka i ka hoomau ia ana aku o na hoohaumana ana i na lahui i ka malamalama o ka Euanelio ma keia mau aina no aole e emi malalo o hookahi hapaha keneturia.  I mea e hoohenehene ia ai keia manao, he mea hiki loa ke hooia koke ia iho he hiki ia hopena ke manao ia aku e ilihia mai ana.

            O ka ninau ma ka hookumu ana oia no keia:  Ua kulike anei me na kumuhana ke kahua a na misionari e hana ai ma na wahi a lakou i hoouna ia aku ai e kukala i ka Euanelio, e komo pu a e lawelawe hoi na misionari a me ka lakou mau keiki ma na (liga) hui no ka hookahuli ana i ke Aupuni, ka mea i pahola mai ia lakou i kona hoomalu, a ua kulike anei me ka lakou hana e kaualako lakou i ka lahui a lakou i ae mai ai e ao i ka Euanelio, a malalo o ko lakou hae lahui ponoi?  Aole anei e hiki i kela a me keia mea ke ike, me ka pili o na maka, e hoopilikia koke ia ana ka hana misionari, ina e loaa aku ke kumu e manao ia ai na na Misionari Enelani a me Amerika e hoopololei ana ka lakou hooikaika ana e lilo he panalaau no ko lakou mau lahui na aina a lakou i hele aku malalo o ke koloka uhi o na hooholomua ana ke Aupuni o ka Lani. 

Ma keia hookahuli ana iho nei, e olelo ia mai ana paha, aole kekahi o ka poe i komohia a he makamua hoi iloko o keia hana, he poe misionari lakou.  Ua hiki no paha ke olelo ia me ka oiaio aole e kaia kahiko na makua o keia poe, i lawelawe nui i keia hookahuli aupuni ana iho nei, i auhee aku mai na hana ao ana a ka Papa Misionari, i kumu no lakou e loaa ai ka aina no lakou a e hookahua ai iloko o ka aina, a ua hoolilo ka lakou mau keiki i ka oihana imi waiwai oia ka lakou hana, aole hoi o ka hai i ka olelo o ke Akua; a he mau wai wai nui ko lakou i awili pu ia iloko o na oihana kalepa o ka Aina; a nolaila, no ka malama ana a me ka hooulu ana oia mau pono o lakou, ua ike ia hoi he kupono loa, iloko o ko lakou manao, e hoolilo ia keia Paeaina malalo o ka hae Amerika.  Aole keia he mau olelo malalo iho o ka mea hiki ia lakou ke pahola mai ma ke pale ma ko lakou aoao.  aka, ua lawa kupono anei?  Mahope o ka pau ana o ua olelo a pau i hiki ke olelo ia ma ko lakou aoao, ua koe iho no ka mea oiaio, oia hoi, ua loaa ia lakou kekahi Keehina iloko o keia aina mamuli o ka puu dala i lulu ia no ka lewe ana i ka euanelio o ko ola i ka lahui Hawaii, a me ka nana ole ana i ke kulana o kekahi poe e ae, aole hoi kekahi hana kue ino loa i ka lakou hana i hele mai ai e hooko, ke kumu i ae ia ai ko lakou mau makua e pae mai iuka nei o Hawaii, mamua o ka ko kaua a kue aku i ka Mana Aupuni, nona na hoomalu a me na manawa loihi.                                                    Aole i pau

            No ka manawa elua a ka Bana Lahui Hawaii i ku ai imua o ka lehulehu;  ua hoike ae na makaainna i ko lakou ohohia paena ole ma o ka unu ana ae a koe wahi noho ole ka Ema Kuea.  Wahi a kahi poi, ina aole ka bana, he mea maopopo, mahope iho o ka akaka ana o ke kulana o ka hui nana ka halawai, e koe aku he mau wahi kauna helu wale no me lakou.