Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 694, 28 April 1893 — Page 3

Page PDF (971.81 KB)

This text was transcribed by:  Rose Mae Reeves
This work is dedicated to:  My beloved mother, Halloween Marino Medeiors

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

NA LETA.

 

Aole o makou makemake e lawe i ke @koi e @a hala no na manao i hoopuka @ malalo o keia poo e ko makou poe kakau manao.

 

Heaha o A. S. Hartwell?

 

MR. LUNAHOOPONOPONO:

                                                                        Aloha oe.

Ke hoolauna aku nei au ia’u iho ma kea no he Hawaii make i ka pono a o’u mau kupuna i huli a, a ko kaua mau enemi hoi e ake nei e hai-na ia kaua iwaho o kea nu me he kuewa la mai ka aina malihini mai, mamuli o na manao aiunu o ke ake pomaikai a me ka noho awa ulakoloko.

Ua hoomanao ia mai au, e nana pono aku i ka mea nona keia inoa e kau ae la maluna a i kamaaina ne ii na mea a pau o ke kulanakauhale nei, a ma na mokupuni aku hoi, ma kea no he lala no ka ohaoa imi loaa he loio.

Ua pae maa mai oia i Hawaii mei, ma kea no he hoa Lunakanawai no ka Aha Kiekie, a mahope mai he Loio Kuhina no ke Aupuni, malalo o ka Moi Kamehameha V., a i ole, o Kalakaua Io ke ole au e kuhihewa.

Ua hoomanao hou ae la au. @i ke kaona o kela mau huaoleio e kau kehakeha ae la maluna. “Heaha o A. S. Hartwell.”

Ae, he ninau kupono ia, a e pono ke pane ia kona haina me ka moakaka lea. He loio oia e lawelawe ana ma @a hana hoopukapuka, oia hoi, he lala no ka oihana mahiko, moraki aina, a hoopukapuka dala ma na ane he lehulehu wale.

Ua ulu hou mai iloko o’u ka manao a ninau iho aole anei keia o ka Hartwela nana i law eke dala o ke aupuni a hookomo ma kona inoa @loko o ka Banako o Bihopa Ma, i kona wa e noho Loio Kuhina ana no ke Aupuni.

Peia, paha, oia nei paha, aole paka na ka moolelo no o ke au e noho aoa ia Hartwela e hoike me ka moakaka nona iho.

O ke kumu nui wale no o ko’u makemake ana e pane, oia kona hoike akea ana ae i kona kue i ke Aapuai Repualika Kuokoa, a Aupani Moi hoi, a e hooia ana me ka maopopo pono, ua oi aku ka pono ike hoohui aina me Amerika i loaa ka maluhia; ka holomua a me ka noho hauoli ana.

Aole anei i loaa ia lakou nei ka hauoli a oi aku mamua o na kanaka Hawaii  ka wa o ke Aupuni Moi? Ua hoemi ia mai anei ko lakou mau uku hana nunui a koikoi a ka lahui e anamo ai mamua, oiai e maaa ana ke Aupuni Moi? Elike me na poo o ka Mana Hookolokola a peia aku. Hookani no haina keia mau ninau a i elua he k@ oia hoi, he hauoli palena ole ke lakou a oi loa aku: aole loa i @i ia ko lakou mau uku koikoi. A @ ia mai e ka Ahaoie@ ke ka lahuikanaka kuleana ho@i @ imi ana no lakou ne ii kahi e hiki ai ke hoopihapiha ia a oi aku mamua o ka mea i hoemi ia. He mea maopopo loa keia ma na hana aupuni i lawelawe ia e na poe e ake nei e hoohui aina kakou, a heaha ke kumu o ke ake ana e hoohui? No ka lili a me ke ake e hoonele loa in a kanaka Hawaii in a pono no kona aina a i kaa na Amerika e hoonoho ae i kekahi ma na hana nui a pookela o ka aina, a oia ka keia poai alunu a pakaha e hookonokono nei ia Hatawela e ku mai a pale no ka pono o keia poe kakai kahi. Lapuwale.

                                                            MAKEE MAU.

Honolulu, Aperila 27, 1893.

 

(Kakau ia no Ka Leo o ka Lahui)

HOOHUI AINA.

 

(Hoomauia.)

O ka ninau nui ma keia kumumanao, oia kela i hoopuka ia aku.  “Ua hiki mai anei ka wa pono e kuka, a e noonoo ia ai ka hoohui aku ia Hawaii me Amerika Huipuia, a i ole, me kahi aupuni e ae paha?”

Ua pane aku au, “Aole! aole loa!!” O na wehewehe a me na hoakaka ana e kakoo aku ai no keia pane, oia na mea e pane ia nei imua o ka lehulehu ma keia Manawa, a ke nonoi aku nei au i no hoa Hawaii maoli a pau, e oluolu lakou e kaana pa mai me a’uma keia kukulu ana aku i ka’u mau kakoo e hooia aku ana no kuu pane, ina he wahi hemahema a kuhihewa paha kekahi, e oluolu e hoakaka laelae mai.

  1. O na Aupuni makamaka, a hoaloha no Hawaii nei, oia o Amerika, Beritania, Farani, Rusia, Italia, Sepania, Denemaka, Suedena, Norewai, Hamebuga, Iapana, Geremania a me kekahi mau aupuni e ae; aole loa lakou i haalele mai ia Hawaii nei, mai ka lakou mau kuikahi noho aleha pu me kakou (Aupuni Hawaii) e paa nei; aka, ke mau a ke paa nei no ia mau kaula Ikaika o ko kakou pono, aole loa i moku ia mai, mai a lakou mai. Nolaila, aohe mea a kakou e hopo ai, a e pihoihoi ai, no kela mau hana naau ekaeka a na welo mikanelo o na la ae ne ii hala, a no na manao hoala hoi i ka hoohui aku ia Hawai nei me Amerika Hupuia. He ole loa no.

O ka imi ia ana a hanaia ana hoi he mau kuikahi noho like, a noho hoaloha aua mawaena o kakou (Hawaii nei) a me kela mau aupuni lehulehu, no lakou na heluna kanaka ma na miliona o na aupuni pakahi, he puuhonua maopopo loa ia no Hawaii nei. Owai la kea a a olelo mai, “o kela mau Aupuni ae la i hana, ua haalele mai lakou ia kakou, ua hoopau ma ii na kuikahi a lakou me kakou, aole he mea i koe, a ua pane mai lakou, e imi aku kahi aupui uuku o Hawaii i kona pono iho i keia wa?”

Ke mauaoio mau nei no au, aole loa he mea i hanaia e like me ia, a hiki i keia la, a i ka la apopo, ia la aku, a pela mau. A eia kekahi mapuna olelo i puanaia mai e ka Loio Kuhina Hon. S. H. Pilipo, ma kana haiolelo i haawi ai ma ka Hotele Hawaii, Mar. 11, 1873:--“Aole he hopohopo ana e imi mai ana kekahi lahui nui e hoopilikia i ke aupuni ma ka Ikaika a ma ke kolohe paha.”

He oiaio kela mau olelo a ia loea kalai aupuni. Heaha nae ke kumu i olelo ai oia peia? Eia @o, ua paa @ kuikahi noho like a noho aloha mawaena o lakou me Hawaii ne, a ua malu kakou, nolaila, aole a lakou mau hoopiligia wale ana mai ia Hawaii nei, e hiki ai ke noonoo ae kakou, e hoohui aku me Amerika, a me kahi aupuni e ae paha, i me malu ai, a e pono ai, he ole loa.

Ua olelo hou ae no ua Loio Kuhina nei penei: “Ua ae like o Beritania me Farani, aole laua e wawahi i ke kuokoa ana o keia mau mokupuni.” “Ua hole o Amerika i ka huipu ana aku me laua, a ua hoike mai ne ii keia aupuni i ko lakou manao paa, e mahalo ana i kona kuokoa.”

                  Aole i pau.

 

IMUA E HAWAII NO KA PONO O KO

KAKOU AINA MAKUAHINE

 

                  Kuu aina hanau e,

                  Nou au e mele nei.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO.

                  Aloha oe:--

E kala mai ia’u no kahi kaawale o kou mau kola@mu, no’u iho, aole au i hoonaauao ia ma na kula kiekie, aka, na konoia mai ko’u lunaikehala, e pane ma ka mea hiki ia’u ke kamailio, oiai o’u mau hoa makaainana e nune ana iloko o na olelo like ole.

Ua noho iho au a ua uluhia e na manao hoohuoi; no ka me eia kakou ke nee aku ne ii kahi e hooko ia ai o na iini e ku nei iloko o kela a me keia puuwai pakahi, kahi hoi a kakou e puana mau aku ai, ua nalohia o Hawaii, a i ole, ua loaa hu ke kuokoa ia Hawaii.

Ke kuokoa o Hawaii, oia kekahi kanua a’u i makemake ai e kuka aku i o’u mau hoa oiwi, ka io o kuu mau io, a me ka iwi o kuu mau iwi, o ka loaa ana i akakou o ka inoa kuokoa, oia kekahi o na makana kiekie i haawi ia mai o noho kakou ma kea no he aupuni kuokoa, he moi kuokoa, a he lahukanaka kuokoa, i kakoo pono ia mai e Amerika, Eneiani, Farani, Geremania a me Sepania, ua like ia me ka metala hanohano e kau nei iluna o ka umauma o kela a me keia Hawaii pakahi, i lanakila ai hoi ka kakou kaena ana he Hawaii au mailuna a lalo, aka ea, e @a anei kakou e kiloi aku i keia mom ii ioaa mai me ke kumukuai ole, a e hulali ae malalo o ko kakou mau wawae, a e hookahuli he ii ka leo aloha o ko kakou moi Kaoikeaou@ @a olelo ana’e.

Ua pau ke ea o ka aina i ka pono Auwe! mea e i kuu manao, aka, @ heluhelu me ke akauele, ua hana ke Akua ia kakou ma kona ano, he uhane ike, akamai a noonoo, nolaila, e awaiaulu ia kakou maluna o ke kaupaona kupono, oiai ua like keia mau la e nee nei me he makani heleuluolu’la, a me he waikahe la ka puai mai o na elelo maluna o ka poe i kappa ia he naauao; e kappa wale ana i kona hoa la hui, he hupo ka ae ole e hoohui aina.

Kahaha ea, he hoailona anei ia o ka hupo, eia kekahi hana naauao a ke kanaka aloha aina e pulama a e kakoo i ka pono no ke kuokoa o kona aina, peia o Napoliona i pane aku a ii kona mau wahi koa uuku, imua e kakoo no ka pono o ko oukou aina, a owai la ke kanaka e nele ke aloha i kona aina hanau, in a paha oia e kipaka ia mai ka aina aku no kahi i maopopo ole a e haalele hoi i kana wahine a me kana mau keiki lehulehu, a kaawale aku mawaho o na kai poi nalu akea e haawi ma ii na kiiohi hope maluna o ka punana ana i hookahua ai, kahi hoi e kipa mau ai ka pumehana o ke aloha, aole e nele ke kulu o kona waimaka, e aia mai no na hoomanao ana o kona mau la opio a kanaka makua e ani peahi mai no na welelau aloha o koua aina na Kula uliuli na Kahawai owe malie na mauna kilakila, aka, he mea makehewa ua hoomanao ana ae, ua calohia ka aina mai kona mau maka aku, ua hala ka wa.

Pela anei kakou e makemake ai ia Hawaii e kipaku mailoko aku o ko kakou mau lima ponoi, aiai kakou he poe keiki i hanauia mai eia? O ka uku anei ia o kona hiipoi ana ia kakou e hoohalike me Iuda, a e keha ai hoi ka aakou olelo ana ae. He aina makuahine, auwe o keaha la ka mea maikai, o ka ili ulauia pa@ me ka inoa keokeo. (Amerika) a i ole, o ka ili ulaula paha me ka inoa kuokoa, ke a mau nei keia mole iwaena o keia lahui, ke kono mai nei ia kakou e himeni ae me ka puana like ana

      Paa kuu manao aloha,

      Paa mau, paa mau,

      Paa kuu manao aloha,

      I ka aina hanau o’u,

      Aole awe kipi, no no no

      Aole kumakaia

      He aloha oia mau       

                                          @C.

He wahine au, a he Moiwahine ko’u, ke make ne ii kona pono ke kuokoa, a me kona nohoalii, o ka moi ka mea e nani ai ka lahuikapaka ka mea e hanohano ai ka mo ii na aole ka moi, mahea kona lahui kanaka? ua ike kakou in a leo-aloha o ko kakou Moi, a hea ana me kona leo naheaahe a iloko o na pepeiao o Amerika, a i kona mau makaainau@, he mea e ka walohia o ka naau, ke hoomanao ae nona, ma kela la poina ole, ke kaili ana i kona pono Moi, aole no i poina iloko o ka puuwai o ka poo make alii, oiai oia i hehi mua @na lepo o Manukalanipo, e haawi ana  na leo hoolana i kona lahui aloha.

E Hawaii holomua, ka mea i ka paia ka hoku o ka Pakipika e nana @ k@, a @puana @ka @hi.

1.    O oe ka ia e Liliuokalani

        Ka hiwahiwa a ka Lahui,

        Hawehi he @ama ha’lii kiekie,

        He pua na Keohokalole.

Chor.  Ka Lani e Lolokulani

          Aloha oe aloha nui

          Ka leo keia ou makaainana

          O Manokalanip.

  1.   Ua ike Hawaii he moku no Kalani,

  Ua lohe Maui o Kama

  Hanohano Kakuhihewa i ka noho a Kalani

  Ua wehi Kauai o Mamo.

  1.   Ua hana Hawaii a puni na moku,

  Ua noheia e ke Queen.

  O Vitoria ko Pelekane o

  O oe ko Hawaii nei.

  1.   E ala Kauai moku Kailila,

  Eia ka Lani a Kakou,

  Lokahi ka manao a paa i ka pono

  Ka makia ia o Liliu

  1.   He mau leo aloha keia e Kalani

  Ke alii kapu ku kilakila.

  Ka puana o Lolokuoliliuonamoku

  Kou inoa ia e o mai oe.

Nolaila, e o’u mau hoa lahui, iloko o ka hamumu o ke aheane malie eia na nunu keokeo ke maalo nei ma na ipuka ou e Hawaii, e nihi ka Helena mai hoopa, mai pulale i ka ike a ka maka. Ke hooki nei au i ka inu ana o ka’u maka peni maanei me ke aloha.

            NA KEKAHI WAHINE HAWAII

 

PIHA PONO KA HALE MA’I

MOIWAHINE.

 

MR. LUNAHOOPONOPONO.

Aloha oe:-- Aole he wa mamua i ike ia ai ka piha pono o na rumi moe o ka Hale—mai Moiwahine, e like me keia wa, oiai, ua n@ia, a ua hoomaopopoia ka holo pono o ua lawelawe ana a na Kauka me na hope, a mamu@ oia kumu, ke hoi mai nei kela me keia Hawaii i loaa in a palapu a ka mai ma ke kino, main a Mokupuni mai, a mai ke kulanakauhale ae neika hapa nui o na mai, nolaila, ua piha loan a keena o lalo a ua hoihoi ia kekahi poe ma’i i ka Hale ilu@a, a o ka makemake a me ka houoli nui no ia o ko’u manao, oiai no kakou, keia Hale ka luhi hoi a na ‘lii a kakou, a he kia hoomanao hoi e laua loomaikai, no ko laua lahui nona hoi keia inoa  o mau nei a hiki i keia wa i makana ia mai e ka Moi Kamehameha Eha a me Lana Aliiwahine puuwai hamama, ka Moiwahine Emma.

A ua manao ia, mamuli o ka’u hoike ana in a mea a pau e pili ana in a mea i hana ia maluna o’u oiu au e noho ana ma ka Halem@’i i kekahi mau mahina loihi i hala, nolaila, he pomaikai nui keia no kakou, a o ka’u wale no imua o oukou, e hoi ma ii ka wa uuka o ka mai.

            J. W. KAHAIAO.

Halema’i Moiwahine.

            April 27, @