Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 712, 24 May 1893 — Page 3

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

kakou he mau kuhikuhi polole loa, e alakai aku ai ia kakou i kahi e kulou ha@hau aku ai imua o ko ke Akua Mana Kupaianaha.

 

KE ANUENUE; HEAHA IA?

            Oia no ka Pio o na waihooluu o ka malamalama i pa aku i na kilihune ohu wai e lewa ana iloko o ke ea, ma ke Aouli o ka Lani.

 

KA PIOANUENUE; HEAHA IA?

            Oia no ka Apana, a mau Mahele paha, o ka Poai Anuenue holookoa e kau ana, a e ku ana paha ma ke Aouli o ka Lani.

            Ua mau no ka ike pinepineia ana o na pioanuenue palua, i kapaia, (1) Ka Pio-Moi; oia ka pioanuenue maloko; a me (2) Ka Pio Alii; oia hoi ka pioanuenue mawaho.  (Ma ka olelo a ka poe paa moolelo o Hawaii).  Ua oi papakolu ka ikaika a me ka lamalama o ka owena o ke alohilohi o ka waihooluu o ka Pio-Moi, i ko ka Pio-Alii.

 

KA LUAKALAILANI; HEAHA IA?

            Oia ka Poaianuenue piha, e kau ana ma ke Aouli o ka Lani i ka wa o ka La e kau ana ma ko kakou Meridiana.

            O keia no ka mea i kapa mau ia e kakou; he LUAKALAI; a ma kekahi olelo ana hoi, he LUAHOANO.

            Ua kapaia oia he POAIANUENUE piha; no ka mea; oia wale no ka manawa e puni maoli ai ka Poaianuenue a lawa piha; oiai, ua komo ae na kilihune wai makalii e lewa ana iloko o ke ea, mawaena o ka La a me kakou.

            Aia nae a kaa ae ka La ma ko kakou kua, oia ka manawa e ike ia aku ai na Pioanuenue hapa poai o na ano like ole a pau loa.

            Iloko o na wa ua kilihune e ike aku no kakou i ke Anuenue ma ka Aoao Komohana, i na ma ka Aoao Hikina mai ka La; e ikeia hoi ke Anuenue ma ka Aoao Hikina, ina ma ka Aoao Komohana ka La; a pela mau no.

 

NA MANAWA PAHAOHAO. E IKEA OLE IA AINA PIOANUENUE.

            I ka manawa ua liilii kilihune, a ua hiki ae ke kiekie o ka La i ke 42 degere, aole loa e ikeia ke Anuenue o ka Pio-Moi, oia ka pio anuenue maloko.  A i ka wa hoi e oi aku ai ke kiekie o ka La mamua o 54@ degere; aole loa e ikeia ke Anuenue o ka Pio-Alii; oia hoi ka pio anuenue mawaho.

            O keia kekahi o na mea pahaohao nui iloko o ka ke Akua mau hana.

 

KA NUI AE A ME KE EMI ANA O NA PIOANUENUE.

            E like me ka pii ana ae a me k@ iho ana aku paha o ka La; pela @@ ka nui a me ke emi ana o na Poai anuenue a pau.  I ka wa e puka mai ai ka La, a e napoo aku ai paha oia, a e ua liilii ana ia wa, oi@ ka manawa i mahuahua loa ai na pioanuenue a lawa ka Piohapalua.  I ka wa e pii ai ka La @ hiki i ka awakea meridiana, oia ka wa e unku loa ai ka Poaianuenue; i kapaia, he Luakalai, a he Luahoano hoi.

 

KA UAKOKO; HEAHA IA?

            Oia no kekahi wahi apana, a mahele paha o ke Anuenue, e pili ana a e kau ana paha ma ke Aouli o ka Lani.  Ua ike pinepineia oia i na wa kakahiaka a me na wa ano ahiahi, e kau ana iloko o na pohina ao lahilahi loa; a i ole ia, ma na kihi welelau paha, o na ao uakilihune e kau ana iioko o ka lewa lani i kahi mamao loa.

 

KE ANUENUE MA KA PO MAHINA.

            Ua ike pinepineia ke Anuenue a me ka Luakalai i na po mahina, i ka manawa e ua kilihune ana.  Ua like no ka pili ana o ia haawina i ka Mahina, e like me ka pili ana i ka La, mamuli o ka loaa ana aku o ka malamalama i na hunawai makalii e lewa ana iloko o ka ea ma ke aouli.

 

HE HOAILONA KE ANUENUE.

            He hoailona ke Anuenue no ko ke Akua kaupalena mau loa ana i uhi hou ole ia mai ka honua me na wai o ke Kaiakahinalii.  He hoailona hoi ka Pio-anuenue no ka ihiihi, kapukapu a me Kiekie loa o ka Mea e noho ana maloko o ka@ Pio-anuenue, i lawa piha me na waihooluu anapanapa ehiku o ka malamalama o ka La.

            Ma ka hoike ana a Ioane, ua ike aku la oia ma ka hihio ma ka mokupuni o Patemosa, he Noho lii ua puni i ka Pio-anuenue; a penei na olelo o ka Pauku 2 a me 3, o ka Mokuna 4 o Hoikeana.

            PAUKU 2.  Hihio koke iho la au i ko Uhane; aia hoi, ua hoonohoia he Noho’lii ma ka Lani, a he mea hoi e noho ana maluna o ua Nohe’lii la.

            PAUKU 3.  A o ka mea e noho ana, ua like kona mau helehelena me ko ka pohaku Iasepi, a me Saredio, a he anueanue i pio mai la a puni ka Noho’lii, me he pohaku omaomao la.

            O keia akaku ma ka hihio a Ioane i kakau ai, oia ko kakou hoomaopopo maoli ana aku i ko ke Akua lawe ana ae i Kona Noho’lii a kukulu iho la maloko o ka Pioanuenue, i hoike no Kona noho ana ma kahi hoano, ihiihi, kapukapu, a hemolele loa; kahi o ka berita o Kona aloha i kaupale aku ai i na poino a ke Kaiakahinahina uhi hou ole mai oia maluna o na mea ola hanu a pau ana i hana a maluna o ka honua.

            O ke Akua ke Alii Nui maluna o na Alii, a me ka Haku hoi maluna o na haku a pau loa, ma ka Lani a ma ka Honua nei; a i Kona wa lawe ai i Kona Nohoalii a kukul@ iho malalo o ka Pio o ke Anuenue na hoike mai oia i Kona lawe ana i ke kulana Moi Kiekie Loa, a @ pono e weliweli ia oia, e ihiihi ia @ na lahui a pau loa o ke ao nei @o ka manawa mau loa.

 

KE ANUENUE I PILI I KO HAWAII POE ALII.

            Ma na moolelo kahiko o Hawaii nei, ua oleloia, ua hahauia mai na Alii Kiekie loa e ka Po.

            Mai ka Lani mai kona iho ana mai; a na ka hekili a me ka uwila i kukala akea ae i kona hiki ana mai maloko o na ao; a maloko o ka Pio-anuenue oia i kukulu ai i Heiau nona ma ka Honua nei.

            O ka hanau ia ana o na Moi, a me na Alii Kiekie loa o Hawaii nei, ua pili no ia lakou ke ku ana a me ko pio ana o ke Anuenue, ke kui ana o ka hekili a me ka olapa ana o ka uwila.

            He hoailona hoi ka pio ana o ke Anuenue no ka noho ana o ka Moi ma ke kekahi wahi, a no kona hiki ana mai hoi paha.

            Mamuli o ke kulana o na Alii i loaa ai na inoa pili i na pio anuenue palua, a kapala, ka Pio-Moi a me ka Pio-Alii.

            O ka Moi wale no kai noho aku iloko o ka Pio-Moi, ma ke kahua iloko o ka heiau, a o na alii hoi, ua noho lakou mawaho mai, ma ka Pio-Alii iloko o ke kahua o ka heiau hoomana; a o na kaukau alii mawaho ae, a pela aku hoi a hiki i na makaainana mawaho loa.

            Mamuli o ke Anuenue ka ikeia ana o Umi o Liloa, he Alii Nui oia; pela no ka hoike ia ana o ka Mamo Alii Kiekie o Maui a hiki wale mai ia Kahekili.  Pela hoi ko Hawaii poe Alii Kiekie mai kahiko mai a hiki i ke au o Kalaniopuu ko Hawaii Moi Aimoku e noho ana, mamua aku o ka Kamehameha hoohui ana i na Paemoku a pau o Hawaii i Aupuni hookahi.

            Ua oleloia no hoi ma ka moolelo kahiko, ua hele pu mai no o Paao me ke Anuenue a me ka punohuuakoko ma ka moana, i kona wa mua loa i holo mai ai no Hawaii nei, a ma ia mea i pili ai ke Anuenue i ka oihana kahuna a me na mamo a na Alii Kiekie loa o Hawaii a hiki mai i keia wa, a ua kahea mau ia ka inoa o kekahi mau mamo a hiki loa mai i keia la e ola nei no, oia o “KEANUENUE.” o “KALIHILIHI” – o ke anuenue o KALUAKALAI; o KALUAHOANO, a pela aku.

            O na anuu a me na pio o na heiau o Wahauia, ua hoonohonohoia oia, mamuli o na kulana o na pioanuenue.  O ke kahua o ka Heiau o Makaiwa aia ia iloko o ka ohu iwaena o na ululaau ohia loloa, a ke pio mau ia ala ia e ke Anuenue,

 

AOLE I HIKIAE.

            Ma ka hora 10 o ka la inehinei, oia ka la a me ka hora e ninaninau ia ai o mr. Nord@ff imua o ka Ah@ Kuka o ke Aupuni Kuikawa, no ko na hoolaha ana ina mea e pili an@ i ke Aupuni e ku nei, iloko o ka @upepa N. Y. Herald, wahi a ka olelo.

            I ka hiki ana i ka hora i olelo ia ai, aole loa i hiki ae o Mr. Nordh@ imua @ ua Aha Kuka ala.

 

Ka Leta a R. W. Wilikoki.

I KA LUNAHOOPONOPONO O KA LEO:

            E oluoluia mai au e hoike aku i ka mea oiaio maoli e pili ana no ke kumu o ko’u lilo ana i lala no ka Hui Hoohui Aina a me ko’u koi ana e weheia ko’u inoa mailaila mai, aole hoi elike me na hakuepa wale a ka Advertiser a me ke Kuokoa.

            Ua ae aku wau e lilo i lala wale no no ka Hui maluna ae i hiki ai ia’u e hoopuka i ka manao maoli o na kanaka Hawaii no ka ninau Hoohui Aina imua o ka Hui, a e kue loa aku hoi i ka Hoohui Aina apuka a na Komisina o ke Aupuni Kuikawa i hoouna ai i Wasinetona.

            Aka, i keia wa, ua oluolu i ka Peresidena Cleveland ka hoouna ana mai i ka Hon. James H. Blount, he kanaka hoopono a kaulike, e imi ana i ka oiaio maoli, a hoouna aku i Wasinetona i kana hoike e noonoo akahele ia ai me ke kaulike loa.

            Eia no hoi kekahi kanaka nana ka peni kaulana loa no ka maka’u ole i ka hai i ka oiaio, oia o Chas. Nordhoff, o ka New York Herald.  O ka Penikila a keia Keonimana, ke hai nei i ka lahui Amerika a me ke ao holookea i ka mea oiaio maoli, a ua uhi pu ia na manao hoopunipuni o na enemi o ke kuokoa o Hawaii nei.

            Nolaila, e na Hawaii i kakauinoa wale i ka palapala hoohui aina mamuli o na hoonuinui wale ua ae ka wau i ka hoohui aina, a me kekahi poe e ae i kuhihewa e ae, e pono no e kakau ae i ka Hui Hoohui Aina Nui ma Honolulu nei, e wehe aku i ko oukou mau inoa, a i kope hoi oia mau palapala i ka “Holomua” a me KA LEO.

            A o ka’u leo noi hope loa i na Hawaii aloha aina oiaio a pau e kupaa loa me ka lokahi ma ka malama ana i ka maluhia, oiai, ke Kuhina Elele James H. Blount o Amerika Huipuia e imi ana i ka mole o na hana i hana ia iho nei maluna o kakou, a waiho aku i kana hoike imua o ke aupuni nui o Amerika no ka noonoo ana maluna o ua mau hoike ala i kana olelo hooholo e haawi mai ai.

            Oiai kela aupuni kaulana e noo noo ana maluna o keia hana i keia manawa mai ae a punihei wale aku na kanaka Hawaii i aloha io ia Hawaii i na olelo houpuupu kaua e wawa ia nei ma na alanui; o hookuia ia auanei ka hana nui a oukou e ka lahui e waiho nei imua o Amerika, mai ae hookah kanaka no kela ano hana, o hoolilo ia a kapa ia mai auanei na ka lahui Hawaii ia hana.

E ku hookaawale na Hawaii a pau, a mai komo iloko o kekahi hana ano hoohaunaele o na ano a pau.  He mau la wale no koe a ko k@ pule a ka poe aloha aina oiaio.

            O ka leo o ka lehulehu oia no ka leo @ ke Akua.

R. W. WILCOX.

Honolulu, Mei 28,  1893.

 

UA HOIKE AE.

            I ka hora 10 A. M. o ka Poalua nei, ua hele ae ke Komisina Jas. H. Blount, e hoike i kona Komisina piha, imua o ka Peresidena Dole a me kona Aha Kuhina.  E hoike ana oia iho no ke Aupuni o Amerika, a ua hookohu pono ia oia e lilo i Elele Kiekie a Kuhina Noho o Amerika Huipuia, e noho ana ike Aloalii o Hawaii nei.

 

            Ua lohe mai makou, ua haalele ke Kuhina Waiwai Porter i kona kulana he Kuhina Waiwai no ke Aupuni Kuikawa.

 

            Ina luna lawe pepa o KA LEO O KA LAHUI, ke kauoha ia aku nei oukou, e hoihoi mai i ka helu 707 o Mei 17, i na he mau pepa koe oia la ia oukou.

MA KE KAUOHA.

 

            He 29,000,000 ka nui o na kanaka kino maikai o America e paa nei i na puali kaua o Europa.  Ke olelo nei no nae na kahunapule kuhihewa o kakou, he milenia aku ko keia mua koke iho.  Aloha na makapo alakai pouli.

 

HE UMI (10) APANA AINA HOME MAIKAI NO KE KUAI.

            Aia he Umi apana aina Home maikai loa no ke kuai aku e waiho la ma Kalia Waikiki, Oahu, mawaena o kahi o Hon. Chas. L. Hopkins a me Mr. Marcfarlane a i keia mamua o ka aina o G. W. Keaweamahi.

            A oia no na apana aina pa hale lnani loa i koe iloko o ke kulana kauhale nei.

            He oluolu loa ke kumukuai.  He maikai ke kuleana.  Na ka mea kuai mai e uku no na Palapala.

            No na mea i koe e ninau ia William C. Achi Honolulu Maraki 27, 1893.       tf

 

OLELO HOOLAHA.

            E ike auanei na kanaka a pau ma keia, ke papa loa ia aku nei na mea a pau, aole e hele maluna o na aina o Kahikinui a me Auwahi i lilo mai ia maua malalo o ke kuai a me ka hoolimalima a lawe aihue i na manu Pelehu, Pikake a me na ano manu e ae apau loa e hele ala maluna o ua mau aina nei.  A ma keia hoolaha ke ae aku nei maua e haawi aku i uku makana he $35 i ka mea a mau mea paha nana e hoike mai ia maua, a hookolokolo, a hoopai ia e ke kanawai no ka lawe aihue i kekahi o ua mau ano manu nei, e hoike mai ma ko mana Hale Kuai ma Wailuku.  Ua kapu pu ia no hoi na kanaka a pau, aole e hele maluna o ko maua mau aina kula no ka lawe ana i na Bipi, L@o a mau Holoholona e ae, me ke noi mua ole mai ia maua a i k@ maua Luna paha, oie @ Frank Freitas e noho ala maluna @ ka aina.

A. ENOS & CO.

Wailuku, Maui, @Feb. @@@ 1893

@@@ @@@@@.