Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 712, 24 May 1893 — KE ANUENUE. A ME Ka Luakalailani, OIA NO HOI KA LUAHOANO. [ARTICLE]

KE ANUENUE. A ME Ka Luakalailani, OIA NO HOI KA LUAHOANO.

(Kakauia ka Hon. Joseph Naioahi t no ka Niipepa Ka Leo o la Lahui.) i O ke Anueaue; oia no kekaai o na mea pahaohao kupaianaha lu* ole a kftkoa e ike mau nei ma ke Aouli. O |ka wehewehe ana aku i na kumu oiaio maoli. a me ka hoakaka ana aku, i ua loina maopooo loa e pili anii i ke Anuenue a ko ke Akua Mana i kaa akuai ma ke Aouli o ka Lani; oia no kekahi o na Kumuaoike maoH. v kuponoi ka uhane ike ake Akua i haawi mml ai ike kanaka, i mea e kokua ai i kona hoomaonopo maoli ana aku i ko ke MA.NA A'Ul KIEKIK LOA |- 4- ; O ke Anuenue a kakou e ike nei; oia no ka hoailona o ka berita o ko ke Akua aloha; e kaupale mau lo» ana, i ole ai e luku hou ia na ola a pau Ana i hana ai % me na waf hoee nui o ke Kaiakahina!ii» Ma ka hoomaopopj ana ika k* Akua hoike anamai ia Noa ma; ua maopopo ]ea ke kumni kau ia mai ai ke Anuonue ma ko Aooli; aka. aole nat ia he kumu e mmm ia ai> aole i ike«a ia mea wnaw aku ma kekahi ano e ae* Mamuli o ko kako i maaa Iko pinepine ana ike Anuenue iloko o> kelaamekeia Kau o na makahikl ihalaaenei; kokakou koomop»» po maeli ana I kanu a me k» wku o na ke aaoeai waihooluu like oU i oke olaiia; I me ka ma*awa o keU a me kei* wa oka L» e kai ana ke i a me na loina ike a pa« loi» • ffll I aaa i na hunawai iiHW % Im*i !anaitokoe ke M Im4 II ll 4 . i : . ' .. . -

&ak»u he inau kuhikuhi polole 1 &oa, e alakai aku a'; ia kakou i kahi <i kulou ha«haa aku ai imu* o ko •to Akua Mana Kup?.ianaha. ! KE ANUENUE; HEĀHAIA ? "j Oia no ka Pioo iia waihooluu o Cka uiaiamalama i pa aku i na kiliiiuoe obn wai e lewa ana iloko o ke -ea, ma ke Aouli o ka Lani. j 7CA PIOANUENUE; HEAHA IA ? ■ • ' Oia no ka Apana, a m:u Mahele I paha, o ka Poai Aiu;«nue hoiookoa « kaa dna, a e ku ann j»*ha ma ke Aouli o ka Lani. {*Ja mau no ka ike pinepineia ana o »a palna. i kapaia, (i) Ka Pio-Moi; oia ka pioanuenue ma»ioko; a me (2) Ka Pio Alii; oia hoi ka pioanuenue mawaho. ( Ma ka olelq a ka poe paa moolelo o Hawaii), <Ua oi papakolu ka ikaika a *»e ka i&m&l&ma o ka owena o ke alohilohi o ka waihoolmi o ka PioMoi, i ko ka Pio-Alii. i ®CA LUAKALAILANI; HEAHA A- IA? Oia ka Poaianuenue piha. e kau «aa m& ke Aoiili o ka Lani i ka sva o ka La e kau ana ma ko kakou Meridiana. 0 keia no ka mea i napa mau ia *e kakou; he LUAKALAI; a ma kekahi olelo ana hoi, he LUAHOANO. Ua kapaia oia he POAIANUENUE piha; no ka mea; oia wale no fea manawa e puhi maoli ai ka Poaianuenue a lawa piha; oiai, ua komo ae na kilihHiie wai makaiii e iewa ana iloko o ke ea, mawaena o ika La a me kakou. Aia nae a kaa āe ka La ma ko j kakoii eua, oia ka inanawa e ike ia aku ai na Pioanutenue hapa poai o na ano like pau loa. Iloko o na wa ua kilihune e ike aku no kakou i k« Anuenue ma ka Aoao Komohana, i na ma ka Aoao Hikina mai ka La; e ikeia hoi kp Anueiiue ma ka Aoao iiikina, iun ma ka Aoao Komohana ka La; a g>ela mau no. NA MANAWA PAHAOHAO. E IKEA OLE 1A AINA PIOANOENUE, 1 ka mauawa ua liilii kiiihune, a «a hiki ae ke kiekie o ka La i kf 42 degere, aole loa e ikeia ke. Aiiuenue o ka Pio-Moi, oia ka pio anue <nu6 maloko. A : ka wa hoi e oi a«n «i ke kiekie o ka La mannm o 54 J degere; aole loa e ikeia ke A nipmu 0 ka Pio-Alii; oia hoi ka piu anue<iue ipawaho. O keia kekahi o na mea pahaohao nui iloko o ka ke Akua mau luuuu KA NUI AK A ME ANA 0 NA PIOANUENUE. E like me ka pii ana *e a n>4> k< iho ana aku paha o ka La ; pela n< ka nui a me ke emi ana e na Poai aoueaue a pau. I ka wa e puki mai ai ka Lā, a e napoo aku ai pa> ha oia, a e u* liilii ana ia wa, oi. fca manawa i mahiwhua loa ai na a lawa ka Piohapalua. 1 ka wa • ph *( ka T* «i hiki i k»

Uwakea meridiana, oia ka wa e unku loa ai ka Poaianuenue; i kapaia, he Luakalai, a he Luahoano hoi. KA UAKOKO; HEAHA JA ? Oia i wahi apana, a ma- ' W&egaXa o ko Anuenue, e pili ana A e kau ana paha ma ke Aouh o ka Lapi. Ua ikepinepineia oia i oa wa kakahiaka a me na wa ano ahiahi, : e kau ana iloko o na pohina ao Ia- ! hilahi loa; a i ole la, ma na kihi j welelau paha, o na ao uakilihune e ;kau ana iioko o ka lewa lani i kahi j mamao loa. KI2 ANUENUE MA KA PO MAHINA. Ua ike pipepineia ke Anuenue a me ka Luakalai j na po mahina, i' ka uianawa eua kilihune ana. Ua j like no ka pili ana oia haawina i ka Mahina, e like me ka pili ana i ka La, mamuli o ka loaa ana aku 0 ka malamalama i na hunawai makaiii e lewa ana iloko o ka ea ma ke aouM. HE HOAILONA KE ANUENUE. He hoailona ke. Anuenue no ko ke Akua kaupalena mau loa ana i uhi hou ole ia mai ka honua me na wai oke Kaiakahinalii. He hoailona hoi ka Pio-anuenue no ka ihiihi, kapukapu a me Kiekie loa o ka Mea e noho ana inaloko o kaj Pioanuenue, i lawa piha me na waihooluu anapanapa ehiku o ka maiaoialama o 'ka La. Ma ka hoike ana a loane, ua īke aku la oia ma ka hihio ma ka mo-ku'puni-o Patemosa. he Noho lii ua puni i ka Pio-anuenue; a penei na oleio oka Pauku 2ame 3, o ka Mokun* 4 o Hoikeana. Pai ki' 2. Hihio koke iho la au 1 ko'Uhpne; aia hoi, ua noonohoia he Noho'lii ma ka Lani, a h'" mea hoi e noho ana maluna o ua Nohe'lii la. Pauki: 3. A o ka mea e noho ana. ua like kona mau helehelena me ko ka pohaku lasepi. a me Saredio. a he anueanue i pio niai la a puni ka Noho'lii, īne he pohaku omaomno ia. O.keia akaku ma ka hihio a loane i kakau ai, oia ko kakou hoomaopopo maoli ana aku i ko ke Aiua lawe ana ae i Kona Noho'lii a kukulu iho la maloko o ka Pioanuenue, i hoike' no Kona noh< ana ma kahi hoano, ihiihi, kapukapu, a-hemo!ele loa; kahi oka berlta o Kona aloha i kaupile aku hi ina poino a ke Kainkahinaln- i uhi hou ole mai oia maluna o n; me& ola hanu a pau an;\ i hana a maluna o ka honua. . Oke Akua ke Alii Nui nialuna e na Alii, a me ka Haku hoi malunii o na haku a s»au loa. ma ka Lani j ma k»i Honua nei; a i Kona wa lawe ai i Kona Nohoalii a kukul« iho malalo o ka Pio o ke Anueaur. m lwike mai oia i Kona lawe &n. l'i ke kulana Moi Kiekie Loa. a ♦ pM» t w«ltweJi ia oia, 6 ihiihi ia - tk\ lahui a i>au lo* o «o wi i o k* manawa man k>a.

KE AKUEKUE I PILI I £0 HAWAII POR ALIi. Ma na moolelo kahiko o Haw&ii nei, ua oleloia, ua ha&auia raai oa Alii Kiekie loa e ka ?o. M-ai ka Lani mai kona iho aita mai; a na ka hekiii a me ka uwila i kokala akea ae i kona hiki ana iqai maloko ona ao; a maloke oki Pio-anuenue oia ikukulu ai i Heiau nona ma ka Honuauei. 0 ka hanau ia ana- o na Moi, a me na Alii Kiekie loa o Hawaii nei, ua piii no ia lakou ke ku ana a me ko pio aiia o ke Anaenne, ke kai ana o ka hekili a me ka olapa ana . | ' K ' ■ '■'■■■ 0 ka uwila. He hoailona hoi ka pio ana o ke Anuenue ho ka noho ana o ka Moi rua ke kekahi wahi, a no kona hik ; ana mai hoi paha. Mamuli o ke kulana o na Alii i loaa ai na inoa pili i na pio anuenue palua, a kapaia, ka Pio-3loi a me kai Pio-Alii. Q ka Moi wale no kai noho *kn iloko o ka Pio-Moi, ma ke kakua iloko oka heiau r a o naalii hoi, ua noho iakou mawaho mai, ma ka Pio-Alii iloko o ke kahua o ka heiau hoomana; a o na kaukau alii mawaho ae, a pela aku hoi a hiki i na makaainana mawaho loa. Mamuli o ke Anuenue ka ikeia ana o Umi o Liloa, hē Alii Nui oia; pela no ka hoike ia ana o ka Mamo Alii Kiekie o Maui a hiki wale mai ia Kahekili. Pela hoi ko Hawaii poo Alii Kiekie mai kahiko raai a hiki i ke au o Kalaniopuu ko Hawaii Moi Aimoku e noho ana, ma--1 mua aku o ka Kamehameha hoohui ana i na Paemoku a pau o Ha-waii-i A upuni hookahi Ua oleloia no hoi ma ka moolelo kahiko, ua hele pu mai no o Paao ; ke Anuenue a me ka punohu* [ uakoko ma ka moana, i koua wa! mua le a i liolo mai ai no Hawaii l j nei, a ma ia mea i piii ai ke AnueI nue i k:a oihana kahuna a me na mamo a na Alii Kiekie loa o Hawaii a hiiti mai 1 keia wa, a ua kahea mau ia ka inoa o kekahi mau mamo a hiki loa mai i kei'ila e ola nei no, oia o "KEANUENUE.'* o "KA-LIIIILiIHP'-o ke anuenue o KALUAKALAI; o KALUAHOANO. a pela aku. O na anuu a me na pio o na heiau o Wahauia, ua hoonohonohoia oia, mamuli o na kulana o na pioanuenue. Oke kahua oka Heiau o Maki.iwa aia ia iloko o ka ohu iwaena ona ululaau ohia loioa, ke pio mau ia ala ia e ke Anuenue,