Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 714, 26 May 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEO O KA LAHUI

JOHN E. BUSH,

Lunahooponopono a me Puuku.

POALIMA MEI 26, 1893

 

HOPO WALE

            Maloko o ka nupepa "Holomua," ua ike iho makou i na olelo e hoike ana, i ka hopohopo wale o ke Kahunapule kaulana, hoohui-aina, o Kau Mr. Kauhane. I ka wa o keia hoohui-aina ma Honolulu nei, mamuli o ke kono ia e na manao hoohui-aina a me ka makemake o na hoa oia auna hookahi, ua lawe hele ia oia e hoomakaikai ia Mr. Blount, a hapai ia ae hoi e na hoahanau misionari ona, oia ke Solomona o Hawaii nei, a ua ane like no hoi me na kaula a me na anela, a ua hoailona ia oia me kekahi hoailona-palu hoohui-aina a me kekahi pihi i wahi ia me ka Hae Amerika, ma kona umauma. He oiaio, aole keia he mea hewa, oiai he kuleana no ko kela kanaka e hana i na mea kue ole i ke kanawai a me ko ka lehulehu kuleana; a aole no makou e kamailio ana ma na wehewehe kumu i ka pono a me ka hewa o ko ke kanaka haawi wale ana i ka pono a me ke kuleana ona iho a me ko kana mau keiki mahope aku, aka, aia kahi o makou i kamailio ai ma kahi ona i onou ai i na hoailona ona i haaheo ai maanei nei, a kapae malu ae ai mamua o ka pae ana aku i Kau. Eia kona mau hoailona ma ka lima o kekahi kanaka okoa, ana i haawi ai, oiai oia e holo ana no kona home ma ka mokuahi Malulani. He makau paha ke ano o ike ia ke ano o ke kanaka Hawaii hoohui-aina, a kipakuia ae mai ka oihana laa he haku ekalesia.

 

Ka Leta a Nordhoff.

E Hoike Ana i ka Loli o na manao Hoohui Aina o na Mahiko.

E hoahu wale ana i ka hookani o ka leo uwe kue Lotere i ka Moiwahine.—Teregarapaia mai Kapalakiko aku i ka Nupepa New York Herald.

ALAKAI HEWA NA HOIKE A STEVENS.

            Ua heluhelu iho la au i na hoike a Mr. Stevens, i hoolahaia, e helu hoomeamea wale ana no ma kana hoike oihana i kona aupuni i na mea i hanaia maanei nei, a e olelo ae au,—mamuli o ka malamalama i hooia ia a me na mea oiaio i ike ia,—he alakai hewa loa, ma ka lawe'na mama loa ma ka olelo, kana mau olelo i hoike aku nei. Ua hana naauao hoi o Peresidena Cleveland i kona kaukai ole ana i kana mau hoike, aka, e hoouna mai i kekahi kanaka @ moakaka a i makaukau piha pono elike me Mr. Blount, ka mea i maa i ka imi nowelo a ke imi hoomanawanui a akahele nei hoi e loaa aku ka mole io o ke kulana maanei nei. E pahaohao ana au, ina aole oia ke hiki aku i ka hopena o kana hana e kono ia ana e hoike aku, iwaena o na mea e ae e pili ana, ua hewa a pau loa na hana holookoa a Amerika i hana ai ma keia hana, a au kukulu ia hoi maluna o na olelo pololei ole a alakai hewa hoi ma o kona Kuhina aku maanei.

            Ua hookuu ka Moiwahine i ka Ahaolelo i ka Poaono, Ianuari 14, i ke awakea. Ia wa oia i hoike ae ai i kona manao e hahai i ka hana a na mahiko i ka 1887, e kukala i Kumukanawai hou. Ua hoole hoi ka Aha Kuhina, ka poe ana i ike ai ina aole me ia ua hiki ole iaia ke hana, a mahope o kona hooikaika waiwai ole ana e hoohuli mai ia lakou, ua hai aku hoi oia i kekahi Komite o na Hawaii, o ka poe i akoakoa mai he poe Elele o kekahi hui kalai-aina e ku ana ma na mokupuni a pau, ma ke ahiahi hookahi no, ma ka hoole ana a kona Aha Kuhina, ana i hooholo ai aole hoi e kukala aku i ua Kumukanawai la. Ia wa no ua olelo pu aku oia i keia auna Elele e hoi a e hai aku i ka lehulehu e hoi malie me ka maluhia i ko lakou home, a o ka hana ua hoomoe ia a kekahi wa okoa aku.

NA OLELO HOOLANA A STIVINI.

            Ua hoohui ae la hoi kekahi huina uuku o kekahi poe kanaka, a'u i hoike mua aku ai no lakou, i Komite no ka Maluhia, ia ahiahi hookahi no. Ua hui lakou ia po a ua hoao e loaa kekahi mau pu, aka ua loaa lakou; no ka nui mau o ka manao hopohopo ole no na haunaele, he hiki wale no ke hoakoakoa ia ae he kanaha mau pu kipoohiwi iwaena o ka poe a pau i makemake i kekahi hana kue o kekahi ano i ke aupuni.

            Ua hui hoi keia poe ma ka la Kapule, a ua hoouna ia aku hoi kekahi Komite e launa pu me Mr. Stivini, a hoihoi mai la hoi i ka olelo, o ka lakou hana wale no o ke kukala ae i kekahi aupuni hou a e ike koke aku no oia ia aupuni.

            E oluolu oe e hoomaopopo iho, aia hoi iloko o keia manawa ua hoihope hou ka Moiwahine mai kana i manao ai e kukala i Kumukanawai hou, a au hana hoi oia pela mamuli o na kahua kumukanawai aole hoi oia e hana ke ole me ka ae ana o kona Aha Kuhina, a pela no hoi oia i hoike aku ai i ka lehulehu, ka mea i hoolohe mai ia manawa, ma kana noi, a hoi aku me ka maluhia; a ma ka po Poaono a me ka la Kapule, a ma ia ano hookahi, ua maluhia a holopono na la a pau mahope mai. Ua kani no ka bana puhi ohe e like me ka mau ma ke ahiahi Poaono, a ua hele holoholo a e kalaiwa kaa ana no hoi na wahine.

            Ua kakau inoa ka Moiwahine, i kekahi olelo kuahaua i ka Poakahi, hora 10 kakahiaka, e hoike akea ana i kona manao aole e kukala aku i kekahi Kumukanawai, a mamua ae o ka hora 11 a. m. ua pai ia aku la a hoolahaia. Oiai aole no he haunaele ia wa, he elua mau halawai nui i malamaia ma ka hora elua auwina la. Hookahi o keia mau halawai i hui me ke aupuni noho manawa mahope mai a hookahi hoi he halawai na na makaainana Hawaii. Ha mau halawai maluhia no laua a elua.

            Ua malama ia kekahi halawai hou a ke Komite Hoomaluhia ma ia Poakahi no, a ma ia halawai i hooholoia ai o Mr. Dole ka Peresidena o kekahi aupuni hou, a ua hoouna ia aku oia e hele mai. I kinohi ua hoole oia, aka ua koi ikaika ia oia e hui pu me ka nui o lakou, a i ka wa hope ua pane e haawi mai i kona manao i ka Poalua ae. Ua hooia ia aku oia e ku ana o Stivini me ia a mahope mai o lakou.

NUI KA AWIWI O KE KUHINA.

            No ka nui loa o ka paukiki o Mr. Stivini i ka hoolele ana mai i na koa ua ano kupilikii kona mau hoaloha. Ua hoouna ia aku ka olelo ia ia i ke ahiahi Poakahi e kaohi aku i ka lele ana mai o na koa, oiai ua makaukau ka olelo kuahaua, a ua hai ia mai ia'u e kekahi mea ilaila ia wa, ua lawe ia mai ka olelo pane a Stivini i ke Komite Hoomaluhia ua hoopuka oia i ke kauoha e lele mai na koa, a ina aole ke Komite e hana i kekahi mea e lawe ponoi ana no oia i ke kulanakauhale. He oiaio no hoi ua lele mai na koa mawaena o ka hora 4 a me 5 o ka auwina la Poakahi; a aole hoi a hiki wale i kekahi la ae ke aupuni noho manawa, malalo o ko na koa malu, i kukala ae ai nona iho.

            I keia manawa hoi, ma ka hora 5:35 o ua auwina la Poakahi la; i ka wa i lohe ia ai ua pae mai na koa, ua kahea hoi ka Moiwahine i kekahi heluna o na hoa Aha Kukamalu, oiai he ewalu ka nui o na pu kipoohiwi a he mau pukuniahi a me pu wili waha lehulehu, a he hiki loa ke kinai i ka poe kipi, aole hoi oia i makaukau e hana aku e kahe ai ke koko ma ka paio ana aku i na koa o Amerika, a mamuli oia kumu ua haawi ae oia i ke kauoha e hookuu aku i na hale aupuni a aole hoi e kaua aku. I keia mea a ke alii i hooholo ai, ua apono aku na hoa o ka aha kukamalu; a ua pakui hou mai hoi ka Moiwahine ua makemake oia e hoolaha ia aku i ka lehulehu e noho malie a e malama i ke kanawai a e lawe aku i kona mahalo i ko lakou kupaa mahope ona.

            He mea kupono no e pakui ia aole hoi iloko o ka olelo hooholo a me na haiolelo ma ka halawai makaainana a ke Komite Hoomaluhia ma ka auwina la Poakahi, i hoopukaia ai ka huaolelo "hoohui aina." Aole hoi, a hiki wale i ka Poalua ae, mahope iho o ka paa ana o ke kahua i na koa o Amerika, i hoea ae ai ke aupuni noho manawa a ia wa no hoi i hoolaha ae ai e ku ana oia "a hiki i ka manawa e kukai olelo a hooholo na kumu o ka hoohui aina me Amerika Huipuia."

MAIKAI KA MALAMA IA O KA MALUHIA.

            He mea no hoi i ae ia e ka nui o na mea a pau ua maluhia piha maoli no ke kulanakauhale iloko o ka Poalima, Poaono, Kapule, Poakahi a me Poalua, oiai ka hana ohumu kue aupuni e hoohua ia ana a hookoia hoi e Mr. Stivini a me ke Komite Hoomaluhia.

            O ka loihi o kona manawa i hoolala ai aole au i ike, aka, o ka mea kupanaha nae, a he oluolu wale no ke hooia ia maanei, ua olelo aku o Kapena Wiltse o ka Bosetona i kekahi poe Hawaii, i kekahi mau manawa.

            "Heaha la kau olelo i na i kekahi la au e lele ana me kou mau koa iuka nei a lawe ae a paa iho i ko oukou kulanakauhale?"

            Aole hoi e hoopoina ia, aole na ke aupuni Hawaii i noi aku ia Mr. Stivini e akeakea i ko kakou hana aupuni. Aka ma kekahi ano e ae hoi, ua hoike aku lakou ua makaukau piha lakou e malama i ka maluhia a e hooko i ka noho ana maikai i na hoi ia mea e hooweli ia ana; a he mea oiaio no hoi keia, no ka mea, he kanaka, he pupoohiwi, pu nunui a pu makalehulehu, ko ke aupuni e noho ana.

            I ka manawa o Mr. Stivini i kauoha ai e lele mai na koa ua maluhia a noho hoomalu loa keia wahi. Aole au e palepale ana no ka Moiwahine, aka, e hoike ana i ka hana hewa loa o ke Kuhina America. He mea maikai no e oleloia ae ma ke ano hoopololei no ka Moiwahine, iaia i manao ai e hoopuka aku i kekahi kumukanawai hou e like me ke ano ana i hoao ai, e hahai wale ana no oia i ka hana a ka poe mahiko i hana ai i ka 1887, ma ia ano kue kumukanawai hookahi no, i hookikina ai i ka Moi e ae a e kukala ae i kekahi kumukanawai a na mahiko i hoomakaukau ai, he kumukanawai ma kekahi ano nana i hoololi ano nui ae i ka noho ana o ka wa kahiko, me ka ui ole ia o ka lehulehu ma ia mea, mamuli o ka maa mau, ua laahia ia lakou; a he mau mea hoi i ike ia ua holopono iloko o ua makahiki mamua aku o ke kuikahi nana i hoowaiwai i ka poe mahiko.

            He hookahi manao maikai ole iloko o ka ka Moiwahine kumukanawai oia kahi e kaupalena ana i ka manawa o na lunakanawai kiekie e noho ai i ka oihana i ka eono makahiki aole hoi no ke ola a no ka wa e noho maikai ai—aka no hoi ma keia mea, ua hoohalike io no e like me ke kumukanawai o ka nui o na Mokuaina o America.

AOLE NO HE MEA HIKI OLE KE AUPUNI MALUHIA.

            Ua oleloia maanei e ka poe hoohui aina ua lilo he mea hiki ole loa kekahi aupuni maluhia ma keia mokupuni. O ka mea maopopo loa aole hoi he wahi haunaele iki o ka noho ana maanei nei ano, me kekahi mana lima nui ma ka poho lima o kekahi poe kakaikahi, e paa ana i ka mana-aupuni, a e kukala ana ua hoopaa iho oia e ku wale ana no no ka hoopio ana i ke ola o keia aupuni, ka mea hoi a ka hapa nui loa o ka poe koho i kue ikaika ai, oia ka pane kupono ia olelo lalau aole e hiki ke ku kekahi aupuni maikai ma o kakou nei iho.

            O ka hoohui ana i keia mau mokupuni oia no ka hana hoinoino ana i ka haawina ikaika o ke aloha lahui iloko o ka huina nui o na kanaka, i kumu e poomaikai ai kekahi heluna uuku o ka poe hoopukapuka waiwai i makemake e hoohui-aina, no ka mea, ua manao lakou "he mau miliona kai loko oia mea" no lakou, a ua hoike akea ae lakou oia ke alanui e loaa hou ai kekahi hooulu-nui waiwai ma kahi o ka ulunui hoowaiwai o ke kopaa, kekahi o na mea nui ma keia mau mokupuni no na makahiki lehulehu.

HE KUPAA LOA NO KA PONO.

            E like me ka loihi o ka manawa a'u e hakilo nei maluna pono o keia kahua, pela ka nui moakaka o ko'u ike, o ka mea i kupono maoli no e hana ia, oia no ka noho komo lawelawe ole mai o na Mana Aupuni e aku, ka mea hoi, a'u i manao wale ai, he hiki oluolu wale no ke loaa ka ae ia ma kekahi olelo aelike e hookaokoa i ke kulana o na mokupuni, e like me ia i olelo ia e ka Herald. Oia ano olelo-aelike hui a na aupuni mawaena o Amerika Huipuia a me na Mana Nui o Europa, oia ka mea nana e hoopau wale i na moeuhane palaualelo a ka poe hoopukapuka waiwai maanei nei no ka hoohui aina, a oia no hoi ka mea e kono ai i na kanaka maka mua o keia noho'na kanaka e lawe ae i kahi hana uuku o ka luhi i kupono e hana ia i loaa ke aupuni paa a kaulike ma keia mau pae moku.

            O ka hoomalu-aupuni, e like me ia e kamailio ia nei maanei e ka poe e hoomaka nei e haulehia na manao hoohui-aina, ua like no ke ino@maopopo me ko ka hoohui aina. O ke ano wale no oia mea, oia hoi ka hoomama ia ana o na wahi apona-lima haole e noho ana maanei, mai na koikoi a pau a e hiki ai ia lakou ke kahea aku ia Amerika Huipuia i na manawa a pau a ka lakou mau hana lapuwale, a hana