Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 853, 12 January 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Na Manao kuka olelo a Kaukini me kana wahine Pokahi— Hoounaia kekahi kaikamahine e hele e huli i ka mea a ko lakou haku wahine Laukaieie e uwe haalipo ala no ke aloha. Aole au e ae na olua e imi ia mea, a aole no hoi oia ka'u makana e haawi aku ai, i uku no ko olua luhi ana ia'u. Owau ponoi nei no ke imi a loaa ka pomaikai, a oia ka'u e haawi aku ai na olua nolaila, mai noonoo olua e o'u mau makua no ia mea, no ka mea, he nui na popilikia a me na inea o ke ala, aia wale no na ka poe kinolau e he'e kaapuni i na

aina a me ka moana e waiho mai nei, nolaila e kuka kakou i ka mea o lakou nei e ae ana e hele. No keia olelo maikai a Laukaieie imua o kona mau kahu hanai, ua lilo ia he mea maikai mawaena o lakou. Ia manawa i olelo aku ai o Laukaieie i kona mau hoa noho oia uka iu anoano ua makemake au e ninau aku ia oukou e o'u mau hoa haihaiolelo o keia uka ? Owai la mawaena o oukou e nonoho mai nei, e aa ana e hele e huli i ka mea a'u i aloha ai—ka mea hoi nana i hoopale aku i ka ono o ka ai mai a'u aku ? owai la kona inoa? ua huna mai oia ia'u—no ke aupuni hea la oia, i pololei ai au ke hoouna aku i kekahi o oukou ? he oiaio, he hana nui keia e haawe aku ai maluna o ka hokua o ka mea e aa mai ana e hele e huli, aka ke waiho aku nei au na oukou e koho ? I ke kuu ana iho o ka leo o ko lakou haku wahine, olowalu like mai la ka leo hooho: owau, owau, owau ke hele! Aole au e hookuu aku ana ia oukou a pau loa e hele, wahi a ua nohea nei i pane aku ai, nolaila, e hailona aku ana au ia oukou a pau, e o mai oukou i ko oukou mau lima, a o ka mea auanei e oi ana o ka loihi o ka lima, oia auanei ka mea nana e hele e huli i kuu mea i aloha ai. Ia wa o pakahi mai la na lima o kona mau hoa imua ona, anana pakahi aku a keia, a i ka hope loa o kana nana ana, ua lilo aku la ka hailona ia Pupukanioe, a oia ka kona mau hoa i hoohuli pono mai ai i ko lakou nanaina maluna o ka hoaluhi e wehe mai ana i ka pili, a kulu iho la ko lakou mau waimaka, a oia haawina pu no hoi kai haawe iho maluna o ko lakou haku wahine. I keia manawa a lakou e kukakuka nei, ke iho aku la ka la ka La e huna i kona nani oi kelakela malalo iho o ke a-na iliwai like me ke kai, a oia ka ua nohea nei i pane ae ai, ua like, ua like, aole he wahi lilo o na kukuna o ka La e alohi mai la iluna o ka ilikai mai na hiohiona aku o kuu mea i aloha ai. I ka lohe ana o kona mau hoa i keia mau olelo a ko lakou haku wahine, ua kau like aku la ko lakou mau maka maluna o ka ilikai, a ike aku la lakou me he hao ala ua kunu ia a enaena iloko o ke ahi, na kukuna o ka La e pahola mai ana i kona aloha hope maluna o ka ili laumania o ke kai, a oia ka lakou i pana ae ai, aole i'o no he ui o na helehelena o kela keiki a lohe mai i ke ao, makepono no ka mauna ana i ke kino o na hiohiona kela o ke kane. Mahope iho o ka napoo ana o ka La, ua haawi ae la ua poe kaikamahine nei o ka uka waokele he mau lealea no ke kai-na wawae o ko lakou hoa, e like me ko lakou ano he puukani wale no, pela lakou i haawi ae ai no anaina hoolaulea a ua oi aku ka maikai a me ka nanea o na mea i haawi ia i keia po mamua o ka po mua i hala. I na hora no o ka pili'na ahiahi, ua kalokalo mua ae la no o Pupukanioe: E o'u kino lau i uka nei, i ka pili lau lau Koa, i ka pili lau Ama'u, lau Kahuli i ke alo o ke kuahiwi, he kupa noho no ka uka hoala hiamoe o Laukaieie, nanaia ke ala e hele aku ai no'u no Pupukanioe. O'u kino pupu i ke kai uli, i ka pili kahakai, i ka ae one, ia oukou hoi ke ala o ke kai a'u e hele aku ai. E Pupumakaloa, huli mai a nana ia'u i kou hanauna o ke ao nei. Pale hoi. I ka pau ana o keia mau olelo kaukau a Pupukanioe, aia hoi ua hoopuiwa ia lakou a pau e kekahi kikino makani nui a me ka leo i pa-e mai me keia mau huaolelo: e liuliu, e makaukau, a hono a lele, owau keia o Laukapalili, o Moe-

moe-a, o Kapuaiaia, o Oniolele, o Makanikeoe, ka ukali o ke alanui. I ke kuu ana iho o ua leo hoopahaohao nei, ua ku koke ae la o Pupukanioe a pane ae la: Pupu e, Pupu la, Pupumakaona, Pupumakaloa, Kapuikahalelo, hele ana i ka loa, akahi kapuai, elua kapuai, ekolu kapuai, no'u no Pupukanioe. I ka pau ana o keia mau olelo, ua oili pulelo aku la ke ahi o Kamaile i ua kaikamahine nei. Ia Pupukanioe i puka aku ai iwaho o ka hale, ua hui koke aku la oia me kona kaikunane, me Makanikeoe, a hele aku la laua ma ke ano kino kamahao (makani). Ma keia huakai a laua e hele nei, ua hoomaka mua laua e kaapuni ia Hawaii ia po, ua hele laua ma ka aoao hikina a Hamakua a me Hilo Paliku, e kilohi ana i na kualapa a me na awawa e kiei a halo ana ma na kuono a me na makalae, aole he wahi i koe ia laua ma keia huakai o ka piha eleu, me he imo ana la na maka, ua hoea aku ia laua no Hiloone, kahi hoi o keia mau lalani mele hooheno: Kaua i ka lai o Hilo I ka pohu malino i Hanakahi. a hala kahi i oleloia: Aia i Hiloone ka pua a o Kona I lokua e ka ua Kanilehua. ua alawa iho la laua nei ia Panaewa nui Mokulehua, a no ka manawa pokole hele ana laua nei i ka hapalua o Punapaialaikahala. Aia wale no imua o laua nei na mea a pau oia wahi, pela no laua nei i a'e aku ai no Kau a me Kona, a hiki laua nei no Kohala, ka aina i kaulana i ka haaheo, ua ahuwale imua o laua nei na poe kaulana a pau olaila, a hiki laua nei no Kohalaloko, ua kamoe loa aku la ka laua nei huakai no na pali hulaana o Kakaauki, a hoea aku la laua nei no Kawaikapu, a mailaila aku no ka home noho kuahiwi o ka mea nona keia nanea, oia no ka pili o ke aumoe, a aia no hoi ka poe o kauhale e ala mai ana no.