Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 864, 29 January 1894 — KUKAI OLELO A KA MOIWAHINE ME KUHINA WILLIS. [ARTICLE]

KUKAI OLELO A KA MOIWAHINE ME KUHINA WILLIS.

Paa ka Manao o ke Alii Aimoku o Hawaii e hookoia ke Kanawai o ka Aina me ka Pololei. Wasinetona, Jan. OiHuipuia, ma Honolulu, Noy 16, 1893. Ma ke kakahiaka o ka Poakahi la 13, elike me na mea i hoonohonohoia, ua kipa mai la ka Moiwahine, i ukaliia e Kona Puuku, Mr. Robertson. ma ke Keena Oihana o ka Elele Aupuni o Amerika. Aole kekahi mea hookahi i noho pu tnai i ka inanawa o keia kukai olelo no ka hapalua hora, elike me keia o kana Puuku ua laweia aku ia a hoonohoia ma kekahi rumi, o Kanikela Generala Mills hoi, ka mea aana i kono aku i ka Moiwahine e hele mai, ua noho oia ma sa maiuua o ka haie no ke pale ana aku ī ke komo ana mai o kekahi i keia oaanawa. Mahope o na loina maa oiau o ke aloha ana, ua hoike ia aku la ī ka Mo : wahine, he palapala ano nui loa ka ka Peresidena o Huipuia e haua ai me īa; ua noi ia aku Oia i na ua hiki iaia nookahi ke lawe me ka hilinai ana uo ka maluhia o na hana a pau e hana ia ana. me ka hooia pu ana •aku iaia no kona pono a me ka palekana keia mau mea a pau. Ua hoike aku la au i ko ka Pereside- * aia minaminanui me kaoiaiolor,«namul'i o ke komo rjana ole aha mai o Amerika Huipuia e kokua, ua kono ia Oe e haawi pio i Kou kulana Moi, a o kona manaolana, ke ae Oe ma ka hui pu ana ak«s no ka hooponopono ana i keia hewa 1 hana ia mai ia Oe a me kou lahui kanaka. No keia mau olelo, ua hoike mai la Oia i Kona ae ana ma &e kunou ana maL Ua olelo hou «ku la au laia: Ks manao nei ka Fereeidena n<e ka hihnai piha anai kou manawa e hoihoi ia ae ai maiuna o ka Nohoalii, e hoike mai ana •oe i Kou kala ana ame kahuikala l>iha ana; uoho oe i Moiwahine maluna o ka lahui kanaka holookoa, eia hoi na kanaka hanau (Hawaii) a me na kanaka i hanauia mi na a*na e (na haole a pela aku), e imi koke aku no hoi oe ī ko lakou aloLa a me ke kupaa ana me hookahua ana i ka maluhia, o ka

' noho hoaloha ana malana o ke kah'.ii hooponopono aupuni miiikai. No keiA R.au ole|o aole Oia i pane mai. Mahope iho oke kali ana no kekahi inanawa pokole, ua hoomau aku la au i ke kamailio ana; Aole wale no o ke aloha kuhohomi o ka Peresidena kana i makemake ai e hoike mai īa oe, aka up makemake nui oia e kokua pu mai. Mamua ae o ka hoike piha loa ana aku ia oe no kana mau mea i manao ai e hana ai nou, kemakemake nei aue ike ina e hiki Jana ia oe ke pane i kekahi nioau, o ka'u hana ia oka ninau aku ?" Ua pane naai la oia, "ua aa au e pan«. M Ua ninau aku la nn laia; ina oe e hoihoi ia ana iluna o ka nohoalii, e ae ana no anei oe i ka huikala piha ana t&ai, i ke ola a me ka waiwai, oka poe a pau i Vomo a e noho nei Poko o ke Aupuni Noho Manawa, a i ka poe paha i hui pu ma ke kuka ana e hookahuli i Kou anpuni ? No kekahi manawa pokole, ua pane mai la Oiameka malie a me ka ¥ pihoihoi ole. Aia no he mau kanawai o Ko'u aupuni. a e hooko no Au me ka hoopaa ana i ka makemake o ua inau kanawai la. 0 kau olelo hooholo e like no ia me ke kuhikuhi a ke kanawai o kela a me keia mea i ku i ka h«wa kipi. a oia no kanaka he mea pono e okiia ko lakou mau poo, a o kolakou mau waiwai e lilo i ke aupuni. A olelo aku la au, me ka puaua ana ī kana mau olelo me ka maopopo pono. M 0 kou manao ia e oki ia ke poo o keia poe a e lawe ia ko lakou iuau waiwai apau? " Pane mai la oia* "Oia no." I aku la au ia ia* * 4 Ua ike pooo anei oe ike ano ona huaolelo a pau a 7 u i olelo aku nei ia oe, a me kai» ioielo mai ai ia'u a ina pela, oia no auanei kou manao ī keia manawa ?" Okanapane oia no keia: 4i Ua maopopo pono la'u a o kou manan no īa ma na mea a pau au i olelo ai, aka ua hiki paha ia'u ke waiho i ka hooholo ana 1 ko'u mau Kuhii a." I keia olelo ua pane aku au. "Ina paha ua ike ia he kupono e hooholo oe i kou manao mamua o kou koho ana i kekahi mau kuhina, a e noi īa aku ana paha oe e hoopuka i kekahi olelo kuahaua alii o ke ano huikala nui, e hana nna no anei oe ?" Ua

pane mai la oia: ' Aole o'u kuleann ma Ke kanawai e bana ia a aole no hoi au e han«- iz mea." Hoomaha ibo Ia ia h? wa pnkole, a hoomaka hou maila: '*0 keia < poe no ke kumu o ka hookahuli aupuni a me ke Kumukanawai o 1887. Aole loa « ioaa ana kekahi noho olwolu ana oiai lakou maanei. He mea pono e hoouna ia lakou uiai keia aina aku, a hoopaiia paha a e lawe la ko lako^,waiwai. Pane hou aku la au: u Aole au mea hou e hoike aku ai ia oe i keia % wa, a aole'no hoi a h!ki wale 1 ka l<?he hou īa ana mai mai ko'u aupuni maii a aia paha ia iloko o

• •• ••.-,'v ,■" v'"; ekolu a ehanaha pule." Aole he mea i oleio ia no kekahi man minu* te, a ia wa pane hou aku la au, ina oia ua oluolu e haawi raai i ka inoa 0 eha o kona mau hoaioha atia i hllinai ai, oiai paha e kupono ana* iloko o ekahi a elua paha la, i ko'u manao he mea pono e malama ia kekahi kukakuka ana me lakou imua ona. Ua ae mai oia, a haawi mai la i keia mau inoa: J. O. Carter, Jno. Rechardson, Joseph Nawahi a me E. C Macfarlaue. Ia wa ninau aku au ina he hopohopo kona no kona ola ma kahi | ana e noho nei, Wasinetona Hale. Ua pane mai oia, he hopohopo no kekahi ona, a oiaioia ua hilinai i kekahi mau hoaloha ona e kiai ana i j kona wahi i na po a pau, me ka mamalalaau wale no nae .lakou i hoolakoia, a ua ike mau la hoi na j kanaka me na aahu 'naekaeka e | kiai halo ana ma na pa hale e pili j mai ana, he halekula me kekahi pa j nui. Ua hoike akn an. na hooma- | na ia au e ka Peresidena e haawi I aku ia i» i na k«kua hoomalu īa ia ! ma kekahi o na wokuka'ia o kakou j a i ole ma ke Keena Oihana paha, j a hoike aku la au i ke kupono e lawe koke oia i keia kokua i waiho ia aku. Fa hoole mai hoi oia, me ka i ana mai, ua manaooia ua kupono oia i keia wa e noho no ma kona wahi. Ua olelo aku au. ua j hamama keia iaia i ka po a me ke ! ao, a ko kakou Aupuni 1 waiho aku ! ai, ke makemake oia. Me kekahi i mau olelo pilikino mahope iho, ua j oki iho la ko maua launa ana. He mea makehewa ia'u ke pakui ak u ma ko'u hooki ana, mamuli o ka iiiiohau nui o na noonoo ana ua kupono na hana koke ana e pale ia ai na hopena popilikia. 0 na olelo 1 oleloia maluna ae i" ' > |VUa makemake ka Moiwahine e' | oki i te poo o keia ooe kipi a pau." | i Ke olelo nei makou, aole ka Moiwa-' j hinei hoopuka i keia mau olelo; | mamuli o ko makou ike ana i na | ipane uaauao a pau a ka Moiwahine ; | i oane aku ai i ke Kuhina Willis e | kuhikuhi ana e hanaia na hana a pau e like me na kaaatvai e pili &na 1 ka hoopai oka poe kipi. Aole no hoi he mau hopuna olelo o keia ar.o maloko o ko kakou Kumukanawai a m« na kanawai i kau ia, e manao ia ai la hji ua poloiei keia mail olelo oki poo. Aole no hoi i maa keia lahui i ka hoopuka ana i keia oleJo. 0 keia oiau olelo, ua maa i ka lahui Amenka, a me na lahui e ae, a nolaila, hilika hewa ae la keia olelp oki-puu. e like me kela a me na hana no hoi p na kokua P. G. i maI nao ai e hana aku i ka Moiw&lune. ! — * I Ua heie aku ka ilamu'ku Wilson,! | me kana mau paiapala lalau i haku ai i kana i manao ai he kupono e hana ia ke hoihoi ia ae ka Moiwane. Maluna o keia olelo lauwilu ua hoohiliea ia ae la kekahi poe, a me ka Moiwahine pu hoi kekahi. Ua komo iho hoi ka inoa o kela a me keiame ke kamAUo pu oie iaj

,v,w-,«ri7iīTT7^»y"r aku mamoa. Se maū hana kuina| ole kela, a he hana naanao ole ia a Mr* Wilson.