Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 873, 9 February 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO."

Hao ke kai pau na mea aloha, Hui-hui-akolea ke Keiki Makanikeoe, i na ui nohea o Lehua me Mann, Kauai; Pupuhi ka-i'a o-ukoa i ka aiwaiwa o Hawaiinuiakea. A oia ka ka malihini i pane aku ai, ae, ua maopopo mua ia'u kena poe mea a pau au e kamailio mai nei. A pehea ? wahi a Kawelonaaka lailehua i hoomaoe mai ai, e hiki ana no anei ia oe ke hooko i ko'u makemake ? He mea pokole loa ia ia'u, ka lawe ana aku ia oe no ka aina a ke aloha e noho mai la, me ka ike ole o kou mau makua, alaila e ike pono no auanei oe, aia oe ma ka poli pumehana o ua mea ala au i li'a ai ma ka moeuhane; a nana auanei e hoa-u mua mai i kou poli; a oia iho paha ka keia mau wahi lalani e hooheno ae nei: Kau hana maalea ia O ka mikiala ilaila, Na'u i kanaenae I ka poli o Manookalani. Pehea la e hiki ai ia oe ke ahai ia'u ilaila me ko'u ike ole ia? wahi a ua ui nei me na hiohiona o ka hoomaloka. He mea ole wale no ia ia'u, wahi a ka malihini me na papahi minoaka ma kona mau papalina; a hoikeike aku la oia i kona mana piha ma ka lehulehu o kona mau kino lau, a iwaena o ia mau kino lau, ua ike aku la ua ui nei o Lehua i kekahi ao loihi keokeo, me he kahili 'la, e panee malie ae ana maluna o ka ili lau mania o ke kai, a e ukali pu ae ana hoi mahope o ua ao kahili nei, he ao opua nui ano polokea, ma ke kukulu hema mai; nolaila ua kupono keia mau lalani mele pule a Kauakahiopaoa, i ikeia ma kekahi o kana mau Hulihia: Ka newenewe opua i ke kai Ea mai ana ma Nihoa Ma ka mole mai o Lehua. I ke kau pono ana ae o ua mau ao nei iluna, ua huli ae la ua kae'ae'a nei o Hawaiinuiakea a pane aku la i kona hoa: Ei nei, ke ike aku la no anei oe i kela mau ao nani elua e pii malie ae la i ka lewa ? o ko alanui ia a'u i manao ai, huhui olua me ka ui o ka aina moeuhane.

Ae, wahi a ua ui nei o ka La Komo, me ka halii pu ana iho o ka eehia maluna ona. I ka pau ana o keia mau olelo a a ua ui nei, ua huli ae la ke kae'ae'a o ke kai loa, a kau pono aku la i kona mau maka i ka lewa, a kalokalo ae la ma ka inoa o Lonoikaoulialii, Lonoaweaweikialoha, a-ho-no a lele, Leleikaiuli-i-kailena, iluna i ke ala kaiula a Kane, o uwe hene—honeia i ka Onohimaka, oni ia i ka hoa po i kahi o ke aloha, o Liawahine—he wahine nana i noho i kona hale o ka Punohu—o ka Uakoko—hanahanau e lele i ko aloha e Laukaieie. I ke kuu ana iho o keia mau leo kalokalo a ua eueu nei, ua pa koke mai la kekahi welelau makani ikaika mai ke kukulu komohana mai o Lehua a me Niihau, me he pa ana ala na ka makani Kona ka hele hooponopono ole, ka mea hoi a ka moi Lunalilo e moe pu mai la me na makaainana, oiai kona mau la e ola ana, a oia hoi ka kaua e hoomanao ae ai: Eia au o ke Kona O ka makani ikaika Nana i hooluliluli Naueue na lani. I ka manawa i hiki mai ai o keia makani, ua kupikipiki-o hou ae la ka moana, a o na manu hoi o ka Kaula, aia lakou ke opeapea a hookauliilii ia ala e ka mana o ua eueu nei a Lonoaweaweikialoha; a ia wa pu no hoi i hookomo aku ai keia ia Kawelonaakalailehua iloko o ua ao nui polokea e kau aheahe iho ana maluna o Lehua, a ua oleloia keia ao kahili ma keia moolelo kaao kahiko, o keia ke alanui i hele ai keia keiki no ka mokupuni o Hawaiinuiakea ma ka La Hiki mai, mamuli o ka Makanikeoe mau hana mana.

I keia mau minute hope loa, ua nalowale koke ae la o Lehua me kona mau makuahanai me ke kahuna Kukalaakamanu, aole hoi he mau ike ana i koe o ua ui nei no na ano a pau o kona home, ua maalo ae la ia mai kona mau maka ae, a ke hao la o Maleka i ka hoa la lilo. a ke haaheo la i ka ilikai, a ke ahai ia la e na ehu welelau makani a ke aloha iloko o na ao polohiwa o ka lewa, a oia ka ka mea kakau e hoomanao ae nei i ke mele o kuu aina Ua Lani Haahaa: Ka Baluna oe a e lawe I ka hapalua like o ka lewa. E ka mea heluhelu, ke ike iho la oe, aia ke heo la me ke keiki o Kalua'hialoa Lopine— Auhea wale oe e ke ao Ka opua haaheo i ka lewa Aia no Vararialele I ka eheu o na manu Ke lawe ia ala iluna lilo E ka eueu o Manuaahi, He ukali Hiuwe mahope He hoa uleu no ka ilio Hanuhanu o Nero i ka meheu Ke hae nei la i ka lewa Naueue na pae opua Haalulu na kupua ikaika Heaha kau e Lopine He ukali no ka ihu kiani, Aole auanei hoi ua like ko Hawaii nei kamaeu nui wale me Lo-

pine a i ole ia me Hiuwe. I ke komo pono ana aku o ua la nei o lalo iloko o na ao nui elua, aole e hiki iaia ke hoomaopopo aia la oia ihea; a o ka eueu hoi o Hawaii, ua kalokalo ae la no oia ma ka inoa o kona kaikuahine, aole no hoi i u iho, lana ana kona alanui pupu, kai no la hoi oia wale no, eia ka auanei e hoea hou mai ana kekahi waa i ano malihini i ko ia noi mau maka. Oia hoi he Auwaalalua me kona kia a pe'a a me ka hoe no, he mau helehelena ku i ka nani a me ka hanohano kona ke nana aku maa na ano a pau, a e lana malie mai ana mai kahi aole i mamao loa mai na pupu aku. Ia wa i ee koke aku ai keia maluna o kona auwaa pupu, me ka pane ana iho: e awiwi olua me ka eleu. I loa no a pau keia mau olelo, ua oni koke ae la na io hoohana o ua poe pupu nei, a kokolo aku la iluna o ka ilikai, a oia no paha ka mea i puka ai kela olelo kaulana a ka poe kahiko a hiki wale no i keia au onioni nui wale, kokolo ka io o ka pupu nau e ike e ka mea heluhelu i ke kaona o keia huaolelo Hawaii, – ♦ ♦ ♦ — Ua loaa aku ke kino make o kekahi Pake e lana ana maloko o ke awa i ke kakahiakanui Poaha nei. Ua waiho aku o J. O. Carter, i kona noho ana he Peresidena a Lunahoohana nui no ka hui o Burua Ma, mahope iho o kona lawe ana i keika kulana no kekahi mau makahiki. Ua lawe oia i keia kulana, mahope iho o ko P. C. Jones kuai ana i kona mau kuleana apau iloko o ka Hui o Burua Ma, me kona waiho pu ana mai i kona noho Peresidena ana no ua hui la. Ua hoi loa aku o Jones a me kona ohana no Bosetona ia manawa, a aneane e pau loa na wahi hulu; holo hou no i Hawaii, kahi e loaa ai ka hulu me ka luhi ole. "Aole e pau ka momona o Hawaii." Ua koho ia o P. C. Jones i Peresidena no ua hui ala no, ma ka halawai i malamaia no ke koho ana i na Luna Nui.