Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 874, 12 February 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Hao ke kai pau na mea aloha. Hui-hui-akolea ke Keiki Makanikeoe, i na ui nohea o Lehua a me Mana, Kauai; Pupuhi ka-i'a-o-ukoa i ka aiwaiwa o Hawaiinuiakea. I ua mau pupu nei i hoomaka aku ai e oni aku no ke ala moana me ko laua mama nui, ua huli hope ae la o Makanikeoe a haawi aku la i kona aloha i ka mokupuni o Lehua, a me na makua o ka mea e ahai ia ala e ka makani kaulana o kuu aina, oia hoi: Ka Makani Kaili Aloha o Kipahulu." Ma keia huli hoi ana mai o lakou nei, ua pae aku la ua kamaeu nei ma ka ae one o Mana, ma kahi kokoke i ka hale noho o Kaohaiula. Ua hoea aku la keia i ka hale o ua nohea nei, a aia hoi oia ke waiho ala iloko o ka hiamoe kulipolipo ua haawi iho la keia i hookahi muki hoomau ana, me ka puana pu ana ae me na papahi minoaka, na'u mau oe i na wa a pau a hiki i kou hopena. I ke kuu ana iho o keia mau huaolelo, ua hapai ae la keia i ua nohea nei ma kona mau kiwipoohiwi a puka aku la no kahi a kona mau auwaa pupu e lana mai ana, me ka ike ole ia mai e na poe a pau. I ko ia nei puka maalahi ana aku no ka aekai, ua hoomoe aku la keia i ua nohea nei maluna o ka auwaalalua, a o ka huli mai la no ia no ke ala moana, a ia lakou nei i kaalo ae ai mawaho pono o Mahinauli, ua lohe aku la keia i ka leo honehone o kekahi mea kani iuka o ke kuahiwi a he keu aku no hoi a ka lealea, a oia ka ua eueu nei i hoolana iho ai i kona auwaa me ka hoolohe pono ana i ka leo o na mea kani; a hu mai la kona aloha no kona kaikuahine Pupukanioa, a me kona mau hoa e noho ala me ka ui o ka Punohu Ua-koko; a ulu ae la ka manao iloko ona e pae

mauka oia wahi e makaikai i ka mea nona ka aha lealea. A oia kana i hoopae aku ai i kona auwaa i ka aina. A haalele iho la i kona mau hoa hele o na kai ewalu a me na makani eha, me ka emoole loa, ua hiki aku la keia maluna o ke kula o Puuopapai, a mai laila aku no Peapea, a iaia i launa pili laau aku ai, ua hoolohe pono aku la keia i kahi a ka mea kani e hoene mai ana. Ua hele aku la oia a ike pono, he kaikamahine ui e noho ana ma hai o ke kahawai me na poe e ae no he nui wale. He kaikamahine mea makua no hoi keia no ia uka, he ano opulepule nae, a ua loaa ia haawina iaia mai kona manawa uuku mai a hiki wale no i kona nui ana, aka, aole no nae ana mau hana ino a kolohe. O ka mea nanea loa, oia no na mea kani, na lealea hula a me olioli, a he puukani maopopo no oia ma ia hana, a he hihiu hoi kana mau mea kani i na hora o ke ao, a he honehone hoi me ke kaili puuwai i na hora o ka po, a oia no paha ka mea i mele ia'i: Aia paha oe me Hihiu Keiki a Walikanahele, I ko ia nei ike pono ana aku i na hiohiona o ua nohea nei, ua papalua ia iho ka haawe o ke aloha o kona kaikuahine maluna ona, a oia kana i puana ae ai, ua makemake au ia oe i aikane na kuu kaikuahine, oiai ua like olua ma na mea lealea, nolaila ke kapa nei au i kou inoa o Pupukanioe, a o kona inoa mua o Kaulaaihawane, a mamuli o keia inoa i kapa ia ai kela wahi mauka o Puuopapai, o Pupukanioe a hiki i keia la, ka home hoi o na keiki haole o Niihau e noho ai, a he mahiko nui hoi i keia wa. Mahope iho o ko ia nei ku ana malaila, ua hao aku la kona mana me he makani puahiohio la i ua nohea nei, hele ana i kai o Mahinauli, ke kula hoi i holo ai kela mele a ka ui kaulana o Oahu nei o Kahalaopuna. Kuu kane mai ke e-a a ka wiliwili Mai ke kula la i Mahinauli Ka uli hewa o ka ili a manao i ke hoa—e —auhea kuu kane. I keia wa ana i hiki aku ai i kai kau koke aku la no keia me kana ukana makamae maluna o ka auwaalalua me Kaohaiula, me ka maopopo ole i keia mau kaikamahine kahi a laua e noho nei, a me kahi a laua e hele aku ai, me he mea la,

Ua pala 'e la i ka nui o ka lehua I hahai alaka i Kulilikaua. I ka haalele ana aku o lakou nei ia Mahinauli, ua kaalo koke ae la lakou nei mawaho pono o Ukula me Hanapepe, a ke oni aku la no Wahiawa me Onomilu, ma kai o Waihaka me Kalaheo, a ke waiho mai la nona ke aloha. Aloha Koloa i ka wiliko i ka hooke a na haole, a ke a-u ae la ka lae o Makahuena i ke kai me ke one o Haula, a me he mea la, a me he la e hea mai ana ka wai o Kemamo, eia ko wai e Makanikeoe, a kaa pono lakou nei mawaho o Nawiliwili, ua kuu pau ka holo o na pupu me ka auwaalalua, me ka haawi ana aku he aloha hope no ka mokupuni o Kauaiomanookalanipo, aole no hoi o kana mai o ka niau me ke kokoe o lakou nei iluna o ka ilikai, oni ka io o na pupu kapalili onioni na haiiaki i kahi Nautilo me kona wahi hoe e kupee ala me he kanaka hee nalu ala iloko o ka malama o Kaulua ke "Keahaki", ke kikihi iluna o na ale o Kaieiewaho a ke hele nei lakou i ka hapalua like o ka moana. A ke ku kilakila mai la ke kuahiwi kaupoku hale o Kaala, a ke po ae la o Kaena i ka ehu a ke kai, a ke kipu iho la i ka lau o ka ai. Ma keia wahi o ko kaua moolelo ke ninau iho la paha oe me ka haohao, auhea iho la la ka hoi o Kawelonaakalailehua, eia iho no ke hiolani ala iloko o ke ao Polohiwa. I kela manawa a ua eueu nei a me ka ui o Lehua i haalele aku ai ia laila, ua ahai ia mai la oia e na mana kupua o Makanikeoe, noho ana maluna o Kulaokala, maluna ae o Keawaula, ma Waianae, Oahu nei, oia hoi keia. He elele Keawaula Na makani inuwai Naueue o Kaena Pohaku o Kaui.