Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 875, 13 February 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Hao ke kai pau na mea aloha. Hui-hui-akolea ke Keiki Makanikeoe, i na ui nohea o Lehua a me Mana, Kauai; Pupuhi-ka-i'a-o-ukoa i ka aiwaiwa o Hawaiinuiakea. O keia ka pohaku i nou ia mai ai e Haupu, i ka uluhua mau i ke ahi lamalama o Kawaihapai me ke kaha o Mokuleia. O keia pohaku ka hoike mua i ka lilo o Kauai i na 'lii o Oahu nei a hiki i ka manawa i puni ai na mokupuni i ka nai aupuni Kamehameha I. O ka moi Kaumualii ka pohaku kino kanaka maoli nana i haawi mai ia Kamehameha ma ke kai o Mamala, oia hoi o Keikeikai. Ia Kawelonaakalailehua e malama ia la maluna o kela wahi i oleloia ae nei, a oiai o Makanikeoe me kona mau hoa e kaalo ae ana mawaho o ke one opiopio o Makua, a ke huli pono aku nei kona nana ana ia luna o kahi a ka la o Lehua e noho ala, ua ani ae la o Makanikeoe i kona lima, a oia no ka manawa i kololio malie ae ai ua mau ao nei elua, a pau ae la ka pa ikaika ana o ka makani, a hoi aku la no na kihi eha o ka honua, aia hoi ke hooneenee malie iho la ua mau ao Polohiwa nei maluna pono o lakou nei me ke akahele, a ke huli hou ae nei no ua kamaeu nei e na- na i ko Makua kaikamahine ala, oia hoi o Koiahi, ka mea nona ka mailelaulii, ka mea hoi a ka poe haku mele i haku ai, A ka lai au o Makua Iho e ka hau o Koiahi Me ke ala o ka maile Onaona lua ke hiki mai O ka'u ia e honi nei Pakela keu aku ke aloha Ke hui kino a hanaio. A mamuli no hoi o ko ia nei manao ana [Makanikeoe] e lawe hou i keia kaikamahine, ua hoopokole

keia i na hana ana hiu ia mai la no a kau iluna o ko ia nei mau waa kupanaha, a hookahi ka huina i Kalihi me na kaikaimahine o Kauai, a no keia Koiahi hoi, aole oia i hoomaopopo a ike iho hoi, eia oia ke lawe ia nei e ke Ahikanana o Ha- waii, ua like kona ano me he mea la ua pauhia loa ia e ka hiamoe nui a o ka haawina like keia i loaa i keia poe kaikamahine, ua poniuniu ko lakou noonoo, a hala hope o Makua, ua kalewa ae la lakou nei mawaho ae o Makaha me Maunalahilahi, a ke kolonahe malie mai la ka makani kaiaulu kaulana o ia Aina pohu lai. A makani kaiaulu lalo o Waianae E wehe aku ana i ka poli o ke hoa. Ma keia alanui aumoana a lakou e kokoe nei mawaho o Waianae me ke keiki o Lehua e milimili ia la e na ao o ka lewa anuu, nolaila e huli hou kaua e ka mea heluhelu i na makua hanai o Kawelonaakalailehua a me ko Kaohaiula a me ko Kaulaaihawane. Ia Kawaihoa me Halalii me Kukalaakamanu e nanea kamailio ana ua haupu ae la o Kawaihoa no ka laua hanai, a oia kana i huli pono aku ai iwaho, a nana pono aku la ma kahi a lakou i ike ai i kona ku ana ma kahi kokoke i ke kai, a iaia nae i hele aku ai a hiki malaila aole he ike i loaa iaia no ka laua hanai a hele ae la oia a puni o Lehua aole, a ua nana ae la oia i na manu oia mau no ka noho a na manu, aole he wahi o lakou i neeu aku, oiai, he mea maa ia lakou, aia wale no a hele pu no lakou me Kawelonaakalailehua, a oia wale no ko lakou kaawale aku mai Lehua aku. A no keia nalowale honua ana me ka maopopo ole, ua nui ka pono ole o ko lakou noonoo ana, a nui hoi ko lakou huli ana mao a maanei o Lehua, aole he loaa. A no ka nele ma keia huli ana, ua hooho ae la o Halalii me ka leo uwe nui, a pela pu no me kana kane, a oia hoi ka laua i ui aku ai i ke kahuna e nana mai i kahi i nalowale honua ai o ka laua hanai, a no keia huaolelo, ua hai mai la ke kahuna kona ike nane. He mea oiai, eia la, ua lilo i kahi keiki a kakou no i ike aku nei, aia la i ka lewa ia e hele ala iloko o na ao me kona ike ole nae i kona wahi e lawe ia la, a he mau kaikamahine kekahi e lawe pu ia la maluna o ka Auwaaalalua, a o ua keiki la nana e lawe ala, aia oia iluna o na

pupu kahi i noho ai, nolaila, he pomaikai paha ka loaa ia olua. Pololei ka ike a ke kahuna la, oia ka ike kupanaha o ka lahui Hawaii nei, he mau ike ko lakou e loaa ole ai ia kakou, i ka lahui ike ao palapala o keia au hou ua mamao ia mai a kakou aku, ua nalowale lakou me ka lakou mau hana a koe wale no ka ona nona keia Pepa KA LEO e hue pau nei i ke kulana Aupuni Pigi me ke Aupuni kumu Moi o Hawaii nei. A no keia hoike pololei a ke kahuna, ua lilo ia he mea mokumokuahua no ka naau o Kawaihoa ma me ke kahuna e uwe helu ana, me na lima e opea ana i kua, a ke naauauwa ala e au i ke kai, a ua hoolilo aku ke kahuna i kona manawa ma ke kahoahoa ana aku me na leo malimali me ka pulama ana a no keia pilikia kaumaha ua lawe mai la ke kahuna ia laua no Kauai maluna o kona wahi waa, a pae lakou ma Ainaiki, aia hoi, ia lakou i pae aku ai malaila, e olo mai ana no hoi ko uka makena o Mana no Kaohaiula, a eia mai hoi keia pihe uwe ma ke kai aku nei me na leo kanikau, a i ko lakou nei hiki ana aku hoi ma kahi o kela poe e makena mai nei, a hookahi ka uwa like ana. Ma keia mau leo makena e uwe nei, he ku i ke aloha kekahi poe e ae e noho aku ana e hoolohe i ka helu ia mai o na wahi a pau o ka aina, a e helu pu ia mai ana no hoi ka ua me ka makani, ke anu hoi me ke koekoe, aole he mea koe i ka helu ia, aole no hoi he waimaka paa, a he hana no ia ua maa i keia lahui mai kupuna mai, aia no hoi o Kawaihoa a me kana wahine ke uwe helu la no ka laua milimili, aole he mea koe o Lehua me Niihau i ka helu ia e laua, ma na wahi no hoi a pau a ka laua punahele i hele ai, a pela no hoi o Papiohuli ma. (A uwila hou aku).