Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 883, 23 February 1894 — Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou! KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA MA KA BAIBALA. [ARTICLE]

Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!

KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA MA KA BAIBALA.

MOKUNA I | Ko Kakou Aigupitā. Ka Maheie Honua Kahiko LJjoonaiuao mua iai—-Ua Kakauia kā Moolelo Baibala m&luna o kona man x Kialioomaiiao—Ko Aigupita Moolelo paa manawa— Aole i kue me ka moolelo Moaeiea—Ka haule ana o ka moolelo iloko o ka Pohihihi—Ka "Pohaku. Rosota"—Ka Hoomana a ka Poe Kahiko o Aigupita, Ua kaulana keia keneturia nei no na ike i loaa ia ia ma na akeakamai a me na imi ana iwaena o na wahi i hiolo a i uhi pu ia o ka wa kahiko. Ke like nei o Europa a me Amerika, e hookuku ana kekahi me kekahi ma ka imi houuana i na mea hana ike, na olelo, na kulanakauhale, a me na iahui, i nalowale. A hiki i keia wa, aole he mau mea i loaa aku i kue i ka Hoikeana. AAle keia mau kulanakanhale i hue hou ia he mau paia make hoi, aka he imau pohaku ola, e hoike ana, i ka oiaio o ka palapala hemolele. No ka pili loa o na ano o Aigupita a me Palesetina a me ka awiliwili pu ia o ko laua moolelo, ua liio he mea paakiki ia kakou iho ke kamailio no kekahi me ka hookomo ole ana mai hoi i kekahi. oiai he lehulehu na mea ma ka moolelo hoano i hana ia Ima ke Awaawa o ka Kile. '■ ■ ~ : r ■ ■■: -i ■' ■; ■] ■ ' ' ■ ■: ; Maanei i loaa ai ia Aberahama lie home a he ola i kona manawa i kipaku ia ai e ka wi mai Kanaana aku. Maanei i hookahua ia ai ka moolelo nani o loeepa; ua nohopaaiho o lakoha a me kana malu keiki;maanei o Mose i hanau ia ai, a ma keia aina i hookumu ia ai ka ahaaina pakoa; he kaikamahine nakekahi o na Parao, e noho ālii ana, ka wahiue a Solomona; a mai keia wahi hoi i auhee aku ai ka ohana hemolele |i pakele ai umi ka pahi kaua koko a Eterode; a ma ia ano hoi e hooko ana i ka wanana: ' Mai loko aku o Aigupika au i kahea aku ai i kau keiki.'' Mat. 2: 15. A o kekLhi mea kamahao loa hoi, oia no ka lēhulehu o na inoa i olelo ia ma ka palapala hemolele, e laa hoi o Haml Mizaraima, Po- ' topara, Sisaka, Asenata ka wahine a losepa a me ke- ! kahi aku, eia no ke loaa nei ua kakau ia maluna ona kia hoomonao o keia,. aina, a he lehuhhu wale na moo- I lelo pili i ka Baibala i hoopaa ia ma na mea'i kalai a i kahakaha ia ma kona mau heiau kelakelp. Makekahio keia mau kii kalai ia ua loaa ia kakoa kekahi kii e hoike ana ma ka nana iho i ka la o losepa e hoolauna ana i kona mau hoahanau ia Parao; ma kekahi aku, e hana ana na Hebera i na pohaku puna me ka olelo I kuahaua i kahakaha ia e kauoha ana ia lakou e kukulu i heiau a e kalai pohaku hoi na kii o na luna hana e ku aku ana me na uwepa hili ma ko lakou lima, e ana aole hoi e palau iltio; a ma kekahi wahi hou a£u nq: he -moolelo o.Ja kaalele a hele ana aku hoi o kekahi lahui malihini mai Aigupika aku a noho ina Siria malalo o kekahi alak ii ma ka inoa o Osaraiph, lie 'M)a hoi i ku like me ke ano o ka inoa o Mose, he inoa ī lawe ia mai a Asursa « e t ka Apisa He mooleio pu lioi kekahi o ke kai laupai o ka aina i na mea ai a nie ka hoopiha ia ana hoi o na hale waiho'na me nahiia kulina, iukali ia hoi e kawi nui e ku like ana me na«*aea i paholo ae i ka manawa o lose^#a. Me he lao Aigupika paha ka mahele nina malamalama kahiko loa o ka honua nei. He wahi mea iki wale no nae hoi kai ike ia o kona moolelo mamua o ko Aberaham manawa, aka he mea oiaio, aole ke ia he mea hifi*&£r hilinai ia. O na moolelo a Manetho kona haku nioolelo hookahi ka mea i kakau i ka A. M. 285 aole i kala kahiko inalowale ai, a o ka mea wale no i loaa ia kakou %kana moolelo i kakau ai, oia no na mea i kakau ia e na haku moolelo mahope mai, mahope o ka wa i kaahele ia ana ma na lima o ka lehulehu, me k« kanalua ole us hookahulihuli ia. Ke olelo nei kekahi poe no keia aina, he oi loa aku kona kahiko maniua o ka moolelo kuauhau ho&ua a Mose. a i oi aku hoi mamua o ka hiki i na hoike kehooiaio e like me ka mea hiki ke* ike ia iho e kela a me keia mea heluhelu hoopololei e ini ana i ka oiaio ma keia mea. I ka lawelawPana i keia ninau o na moolelo kuauhau honūa o na au kahifee e lawelawe no makon me ka naau haahaa a me ke kuekoa- me ka haahaa uo na meu laahia a me na mea kahiko a pau a kuo> koa hoie pili ana i na manao a me na wehewehe ana a kekahi poo e aku— me hookahi manao nui, e loaa aku hoi ka oiaio o pili ana ika manaws o na mea kamahao e waiho nei e hoailona ana i ka ulu ana o ko kakou honua nei malamalama. Ua olelo ia hoi ma ke ano he mea ali&ai, aia ona papa helu kiiiuhau kanaka wale iho nei no i loaa

nā ino* o hoi h» x»fta m»fah<lrf f > i |ka āttA»«n» Vtl ■ :ip ai ka : hel«-linlnftte%ft:; a ■ W. l-' ; *4?i||fik a h&I» afen xqa kela buli ō ko &ttfeou aa: he t&uB&ni mau makahiM aoi aku p&ha. O hea la ka Aka hoi aa lel6 aka ko kko^i lfei {| maluna o ka mea oiaio aaonui, ao|e hoi kem oaaa a£i t \ ■ noliopapa ma. ka noho moi, aka ua noho like ma kekalhi mau manawa; e noho .aaa hoi na Parao luna o na noho aiii o Aignpika Luna a me AigTjfl£k» Lalo i ka wa hookahi; i kekahi wa hoi, e noho pMni "ka makuakane a me kelki ma <&a noho ana oka aina- Eia no hoi, he nui najiakahaīj& ona me* ' i haule ma keia mau papa kuāuhau^kamea nana & hoopau ina pohihihi a pau ma ka hoike aoa- i ka mooikuauhau Hebera a me Aigupika. XJa paio hou ia snai no hoi e ulu mau ana ke one—as, ma kela a me keia waiaui anao ka muliwai Nile, ma na iniha aVerika ilokp oke keneturia hookahi,» no ka loaa ana aku hoi o kekahi o keia mau kulanakauhale ua uhi ia mai ka iwakalua ake ka&akolu Ipapuai «r keia . koana lepo, nolaila, ua hiki aku). ka eono a ewala tauaani makahiki ke kahiko o keia mau kuHnatn»tihalq. Aka, aole hoi keia h6 mea mau, oiai he oi aku ke one ae o kekahi makahiki iko kekahi, a e oi ana ko ke one koana ana ma kahi a ka wai e milo ana ke hookui | aku i keia mau kulanakauhale, i oi aku ai ka uhi maluna o lakou mamua o kahi waiho wale o ke ltulg*. Me keia mau anō olelo iho la e paio ia nei a e ia nei e hookuikui a e hoohule ia ka heiu manawa o na ana—mana-wa o kela a me keia mea maloko o ka Baibala. O kekahi mea ano nui hou aku, oia no ka loaa ana he laau. na pahu—kupap&u a me na kii—kalaiia iloko ! o na luakupapau o Aigupita, me ka popo oie ma kekahi mau wahi lehulehu ;na kino kanaka make i hiaK loa ia, me ke ano maemae no o ka lole i 'wahi ia ai ; ka loaa ana aku o na lole pa'upa'u i kakau ia me ia makamaka no me he la i kekalii la ae hoi ke kakauia ana; na hua-manu oia ano • hou no me he la oka iawe ia aua noia mai ka punana mai; na hua kanu a me na hua huwita, oia mau no ka maik&i; na omoomo palaoa. nn ano mea ulu meaai ia, ā o km hone no hoi kekahi e waiho ana no e like me ka ka meii i hana ai; aole loa he mea hou akti e hooia ana he wa kahiko hou kekahi mamua oka Mose moolelo i hoonohonoho ai. ina kakou e lawe ana_ i ke ana o ka Baibala Helena i lioakoakoa ia e na loea he kanaliiku. A o ka mea hoi i oi loa ai o ke ano e o keia mau olelo a ka mea kanalua i ka Baibala oia no hoi keia, ua loaa ma kekahi o keia mau kulanakauhale, i oleloia ua uhiia no umi tausani ma* ( kahiki, na apana dala a me na apana potere no ke au Helena ameke au Roma. Ao ke ana oka zodiaca ī kalaiia ma ke kaupaku o loko o ka heiau ma I>ondrrTTih, ka hale a ka poe loea Farani i oleloai he umi kumamalima a umi kumamahiku tausani paha kona mau maka« kiki ke kahiki, ua liooiaio ia hoi mahope; iho nei he : hale no i kukuluia i ke keneturia mua o ke au Earisi tiano. Ua ae ia no hoi, mahope aku o ka Baibala, o na kia. i hooimtiia(fo Aigupika ka.meai hoike mai i ka moqleh)~ * helu manawa kahiko loa e pili ana i ka ohana lahui kauaka, aka aole keia mau moolelo he hiki ke hilinai piha loa ia. mamuli hoi kekahi o ka nele ana i ka helu manawa pololei a me ka maopopo pono ole o ka heluna makahiki e ka poe Aigupika, a aole hoi i lawa no ke kapae anan ka pololei oka ke Akua olelo. Ua hiki oleno hoi i na kanaka akefckamai naauao ma na mea. 0 Aigupika ke like ma na helu manawa e like me ka mea i ike ia, ke hookuku ia iho ka moolelo a Bunsen; Wilkinaon, Mariette a me kekahi poe imi e ae ma na mea kahiko, ua loaa aku hoi ke paewajnawaena olakou ; o ekolu tausani mau makahiki ma ka lakou mau hou- | luuluu helu ana. Ano keia kumu ua nalowale hoi ka moolelo kumu o keia lahui-kanaka kakiko iloko o ka moolelo kohokoho manao wale aku, ake kau a«i no hoi maluna o ka aina ona Parao kaulaaa o na la i hala, kekahi moolelo huna pohihihi. O ka muhwai | Nile, ka muhwai pohihihi hoi o kona kvmu a i oi aku. hoi o ka pohihihi ma hu mau ana i kela a me keia makahiki, e kahe ana ma kona ala-wai no na i tauBani mile malalo o kekahi lani moiaelae i kau wahi aooie ia» e hoohauoii ana i ka waoakua panoa, a e hoomohala hoi ika aina pa>ua ole ia i kahe a mauia eia me he mala pualoke hu Aia mana kapa o keia midiwai laahia, i uhihapa ia e na one kaalewa o ka waQta|ma. na luakiui lehulehu e ku helelei la nona hofnMhi. ona mohai oko lakou n*au kuahu. i pio no kekahi manawa loihi i kaahone aku. a me kt koena Uui o:.n» tausani kulanakauhiue non* na mookk 1 nalowale iloko oka j>oa>hi o ke au kahiko i hala aku Aolelpe».