Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 888, 1 March 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no ''KA LEO."

Ka Papaaina hihiu a Kamohoalii. i lawelawe ia e na Pihi huhu o ka moana [mano]. Me kona hoomakaikai ana i na malihini i kona mokupuni. Kana makana i na malihini. Pau keia mau olelo, aia ke oni la o Hoolalekaimu me Puakawiliwili nanahu ka mano, me Makamakaole. Kulukapii, me ko lakou makaukau a ano eleu a pau me ka hakalia ole, ua hiki ia lakou ke pulumi i ka manawa pokole i makemake ia.

A oia no ka ka mea i maa i ka Lahui Hawaii nei i ka malama i ka leo, aole he makemake e haule ka leo, ua maa mau no mai ka poe kahiko mai. Wehe i ka pili o Makanikeoe me kona mau hoa i ke Alii nona ka lokomaikai —Huli hou no Hawaii–Ka huakai a na Mano—Pau ma Haena Kohala.

E ae iho e ka mea heluhelu i kou iini no na hoohiluhilu a na mano, me ka haaheo nui o na kamahele, a penei ka hoonoho ana, o Hoolalekaimu me Puakawiliwili o laua na pailata mamua o ka huakai me Makanikeoe, a mahope aku o laua, ua pa kanaha ia ka nui o na mano ma ka lalani hookahi, oia hoi, hookahi, aau ia ma ka helu o Hawaii nei, a ua olele ia ma keia moolelo, aole i laua mai ua poe Pipi huhu nei o ke kai, ua hookui aku la lakou no kahi i pae aku ai ma Haena. Ua ike ae la no kaua e ka mea nana e kilohi iho ana i keia nanea, aia no ka kaua kamaeu o ka aina mamua o ka huakai me na Niuhi kae'ae'a o ka moana, a mahope mai

ona, o ke alii o Kahakauakoko me ke alii kaili la o Lehua, oiai e pipio iho ana na anuenue maluna pono me na kilihune ua liilii e koiawe ana i ka lewa, a me ka papa lalani mahope iho ona, na Pupukanioe elua. Mai poina oe e ka mea heluhelu i kela inoa a Makanikeoe i kapa iho ai ia Kaulaaihawane, aia ma ka lalani elua o na mano o Lihau ko Maui nohea, a mahope aku o Kaaana me kona mau kaikuahine elru, a na Koiahi me Kaohaiula pana aku ka hope. I ka makaukau ana o ka poe malihini e hele aku no kahakai kamahao, ua haawi ia ke aloha hope me ke alii nona o Kanaloa, oia ka inoa mua o Kahoolawe i ka wa, he mahele akua wale no na poe e noho ana maluna o keia mau mokupuni he 12.

E loa no na hoike oiaio o na kuhikuhi me na wahi pana a puni keia Pae Aina maloko o na moolelo kahiko a me na Pule, na mele Koihonua, me na Kumulipo, me na oki a mahelehele, aia mai loko mai oia mau mea e loaa ai ka olelo kumu o Hawaii nei. I ka wa hope loa o na puili aloha ana, he oiaio, ua ko o ae la ia mawaena ae o ke alii me ka malihini, a ua hookuu aku la oia ia lakou e hele e like me ka olelo a Makanikeoe.

A ma keia huakai a na malihini maluna o na mano, ua hoomaka aku la ka maka mua ma o Hoolalekaimu ma aia me kona mau hoa, aia hoi o Makanikeoe ke kilohi aia i ko laua mau oni ana, me he kahe ana ala a ka wai nui e holomoku ana ma ke kahawai, a ke panee like aku nei hoi na mano a pau mahope aku, aia hoi na waa pupu o Makanikeoe me ka auwaalalua ke olali ae la hoi mamua pono o ka huakai moana, me ka pohu lai malie o na hiona nanaina o ua la nei, ua kalae ka lani, ua papuhea ke ano o ku lewa, aole he mau okuku ao opua, ua hoi ka ohu a ke kumu o na mauna, aia nae iloko no oia malie maikai a puni ka lewa, o ka mea kamahao nae i ike ia, oia no ka halii mau ana o ka ua-koko me ka pipio mau ana o ke anuenue maluna pono o Kawelonaakalailehua me kona mau hoa au moana a pau, he mau hoike keia e maopopo ai, ua ike ia keia huakai hele e ka poe o ka po mai. Aole i pau.