Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 890, 5 March 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Wehe i ka pili o Makanikeoe me kona mau hoa i ke Alii nona ka lokomaikai—Huli hou no Hawaii—Ka huakai a na Mano—Pau ma Haena Kohala. Pela no na kupuna o ka lahui Hawaii nei, a oia no ka ua poe ala o uka mai o Kohala e olelo nui mai la. Ia Makanikeoe ma i kokoke aku ai ma Haena, ua hoopaa iho la oia i ka oni ana o na mano, a lai-ku iho la lakou a pau ma ke kai. O Haena keia i olelo ia ma ke mele. "Auhea oe e kaeha, Noonoo pono iho oe. I ke awa ku e ka moku. Ku aku la i Haena." Ma keia kalewa ana a na mano ma ua wahi ala me na poe malihini, ua hoopuka ae la o Makanikeoe i kana olelo imua o kona kaikuahine Pupukanioe, e hoomaka ana oia e haalele ia lakou malaila no ka manawa a hoi mai, a no keia olelo, ua hoolohe ia kona leo kauoha. Ka hele hou ana o Makanikeoe ma ke ano kiu a hoi hou mai— Kona lawe mua ana ia Kawe'lonaakailehua. Ma keia huakai kamahao a na kamahele maluna o na mano, mai ke kowa aku o Maui me Kahoolawe, a ua hiki aku lakou mawaho mai o ke kai o Haena, nolaila, o ke keiki kaulana o Hawaii ka mea o lakou e pae e aku ana iuka o ka aina ma ke ano he kiu, a i kona inau hoa e huli pono aia: ana ko lakou mau nanaina iaia, me na helehelena e hoike mai ana i ko lakou manao ku i'o o ke aloha hoahele o na alanui pahaohao a lakou i hele mai ai maluna o ka ilikai o ka moana nui akea, ka mea nana i lawe mai ia lakou.

Ma keia mau manao kuka olelo ana, ua hiu koke ae la no ua makani haukawewe nei o na poli o Waipio, ua hiki aku oia mauka o na puu haelelua ma Kalahikiola, a |ua hala ae la o Nunulu mahope ona, a ke hele aku la mauka o Honokane Kohalaloko, a ua keehi mua aku la oia maluna o Awini, a iaia i huli ae ai a ike aku i ka home o ko laua haku alii Laukaieie, ka ui nohea o ka noe o Waipio. A iaia i hiki aku ai malaila, aia no ua ui hilu nei me kona mau hoa e noho ana, e like no me ko lakou ano mau he hiehie ma na ano kulana a pau, a e hamumu ana no lakou no na olelo a Puaohelo i hai e ai i ola honua, aia nae, ua pa-e aku la he wahi leo aheahe, me he wahi makani ke hau ala no ka pili o ke ao. Ua papa pooo aku la keia wahi leo ma na pepeiao o Laukaieie e hai aku ana: E ke alii wahine iloko o ka malu o ke aloha, ano, ua kokoke mai ka hopena e ike ai oe i na hiona liula o ka la, ka mea au i hoouna ai ia Pupukanioe, eia oia ma na aekai o Hawaii nei, nolaila, e liuliu oe nou iho. I ka pau ana o keia olelo i maopopo ole ka mea kino kanaka, a ua hoomanao ae la oia na Hinauluohia ma no ia mea nana i hai mai iaia, a oia hoi kana i pane ae ai i kona mau kahu hanai ia Kaukini me Pokahi. Auhea olua e o'u makua aloha? E–o–, wahi a laua i pane mai ai. A wahi a Laukaieie i pane aku ai, he wahi leo keia i pa-e iho nei ma ko'u mau pepeiao, eiae o Pupukanioe a hoea mai me kana ukana waiwai nui he aloha, aole i pau pono keia mau olelo a Laukaieie, ku ana o Hinauluohia mawaho o ka puka o ka hale, me kana mau huaolelo: E Laukaieie, o ka mea au e olelo nei i ou mau makua, o Makanikeoe ia, oia ko Pupukanioe kaikunane ka mea nana i alo aku la ke kaloa, a loaa ko makemake i ka palena o na moku, a he mau hoahele kona, eia la iluna o ke kuala o na mano ma kai o Haena ma Kohala ae nei, nolaila, mai pihoihoi oe no kou ike ana aku iaia, a na maua ka hoohiluhilu ana ia oe no kou launa ana me ia. I keia wa e olelo nei o Hinauluohia me kana mau hoakaka piha ana imua o ka mea nona keia moolelo, ua hala e aku la o Makanikeoe i kai o Haena me kona kaikuahine Pupukanioe.