Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 926, 24 April 1894 — KA OLELO HAWAII A ME KA OLELO ENELANI. [ARTICLE]

KA OLELO HAWAII A ME KA OLELO ENELANI.

He kuinu manao koikoi keia i j paio nui ia iloko o ka Hale Kau Kanawai i kekahi īnnu makahiki i kaa hope aku nei. 0 ka Hon. J. K. Kaunamano ka mea nana i la* we ae i kekahibLsa kanawai iloko o Ka Ahuolelo i ka 1882 e hooīiloia j ka olelo Hawaii i olelo kumu a ma- j na ma ke Kanawai mo keia aup'.ini; ■ a haule wale mamuli o ka nui o ka poe kue i ua hila la. O 3. Komoikeehuehu kekahi mea i hooikaika, 0 J. W. Keawehunahala kekahi, o | Mr. Kaiue kekahi, he p-e ioea ka-: Liiaina wale no kela. Aka. no ka, liio o na hooponopono aupuni ana ! iloko o ka iima o na haole i hookia-1 hua ia maluna o ka- oleio Ēnelaini l malihim, ua opa pu ia ka ikaika hoohana o ka poe i hooikaika maoli no ke aloha i ki aina a me ka lahui kanaka Hawaii e k i !»ana o fee daia a me na wahi oihana i haawii la i kekahi Doe luuamakaainana ma ke «no kipp, a e like no me ia i hooh i:u aui akn nei nie na miiip* na iloKo o ke aununi o Amerika Huinuia. Iloko o keia hura a'u e aak.iu nei ī kei kumu manao, eia iloko o ko kakou n»au Kalii i noho alii ai, a noho poo, iioho mana ua o'elo Eneiani malimni nei iH'iliiim o ka aina nme k-. ]aii ni kanaKa A pe::(.-i ua oielo.o ; a kiiiu.wai i.a* Ina ua ike ia i kok'.;hi m<inawa. ua like ole ka 01010 liiawaii uk; k,-i o'eio Eoelau], e paa r.o k;i olelo Eoelao 1 .,. Mi kei;: kan.iWiii i kaua« īa ai ka oleio 11..waii, ka oieio kuma <> k i ia hui, nLai \r Papa laua o VV r akea a h; d ia ka.kou i keia manawa. Peia n » i iilr> ai ua hoopon »p :m> < in i <> ko kakou aupiini mli ka lahui «ku nona aioa, a hiki ai »'a Alapalei Lunnkanawai Kiekie ke olelo hookano, jUle he wai \ai o ka olvlo Hawaii, a e nalohia loa ahu ana ia olelo. | Ma kanana awa, a makaiieai ana 1 ka noh > ana o na aununi noi a kaulana o ko ao t»ei. ko l ikou noho ana lahui. hooi) >nopon«t hii.h i £.0 1,.k0u aina, e ike ;a no 0.0 ika i uioakaka iea a peinalonalo ole> «i.i l no maluna o ka oielo lahui ponoi a ; keln a me keia aupuni pnkahi o i l»kou e hooponopono ia 'la kolakou 'uau aupuni pakahi malab o n>i I kanawai ma na ano no a pau. A o na ol 1«> e ae, he mau mea kokun wa'e no ia. mainuli kekahi uiau wehewehe naauao ana a l>oe lota kalnmnm. a weliewehe ka nawai no ka poo«» o ko lakou iu.iu aupuni pakahi. Aole loa i hooli'o ia ka olelo Farani i olelo kumu ma ke kanawai no ke aupuni o EneUni, aole hoi ko Enelani ry> Farani, aole hoi ko Ilalia no dereaiaiiia,

aupuni malalo ibo o ohiUt lo ibo hoi o na laiii» iloko o keia «o malamalama loa |o ke. ao nei, i kaili ku ia kona kuleaoa a pp»o pili paa o ka noho'nalahm naai ke aio 4 ponoi aku o ka iahui kanaka Ha- | waii ponoi non-a ka | He mea oiaio, i ke au e noho Moi i ania o Kaieiopapa Kauikeaouli, ua ao nui ia ko kakou meu lriku kanu i ka olelo Enelani 1110 ka manao maikai o Mr. Kake ka iakou kumu ao, a pela pn no m* na Hawaii iloko oia mau la, ma ke Ki*ia Alii a ma Kapunahou. Ua holo mua ka ike oko kakou mau aiii: A. Lihoiiio, D, Knlakaua, Mrs Pauahi Bihopa. Ema Kaleleonalaui a me ko kakou Moiwahine Liliuokalani e oia nei, mekekahi aaau alii e ae no lUa hnio tnu:i 'no hoi kekahi mau keiki Hawaii, Aberahama Kahai, losia Kaaukai, J. Kanenp, E. Kalauao, W r . Kalonalona, A. Rosa, ahe p'oe « ae no kekahi. Ua hiki ioa ia'n ke olelo ae, u» lilo ko lakou holomua ioa ana 1 pula kaumaka no na haole e noho poo ana maluna o ke aupuni ia wa, a me ka nui o ko la- ' kou maalea kalaiaina. ua la we ia ae ka bila kanawai a'u e kapa ae ai i j aieia wa. ho bila kanawai okiouu a C C. Hair>*si. e hooiilo ana i ka olelo Enelani i olelo mana ma ke I Kanawai a hiKi i keia la. •

! Na keia kanawai i kau o nui aku i ka lahui kanaka Hawaii e ao ia i ua olelo liaulana nei, me ka manao- ( Una nui eike maoh i ka olelo Ene- ' lani maialo o ka bila kanawai a A. P. Kapaehaole i hooholo la ai. ; hookuu akea ia na keiki e ao i ka | olelo Ēnelani maloko o na kula a : puni ka pae aina me ka uku ole o ! na makua. Aka, me ko lakou 'la | nui akamai. ua lawe pu la ae no , kekahi bila kanawai hoohaiki no I ka lanni Ha waii iiihune, e kaupa- ! lena ana i ka manawa r.o ke ao |ana, aole e oi aku maluea o umiinumamalima makahiki, ka manaI • j wa hoi e pii ikaika ae ai ka noonoo | o ke keiki ma na mea hohonu o ka | naauao e like me ke au o na Ka- ! mehameho. O ka Papa Hoonaauao : kekahi niea nana i noohaiki i na . kumu po maia'o o ka lakou mau rula i .kan ai- ro «<a kula kumu ■mua, ao!e e i r<» knmu ao ke ; o ī ita kei-<i i !a'a koikoi. o na . mea heki a ;uc ■ na 1» hehihelu ,kiekie. koe ak » na ku?a kookoa.e 1 ke iuh L»n a nie kekahi mau kula e ae. j Ue mea oi:iio. e r»lel.» mai ana ,paha na ioio e Li'.veiawe nei i ka l ikoii oih:.na īmua o na 1 wai Kiekie a me n» Lunakanawai j Kaauuui, a pela pu hoi me na : Lun ikMiiawai i oieio ia ae la; aole i Jawa ka olelo Hawaii e ku maiuna |okekahua o na kanawai kumu a | nie na wehewehe kanawai hohonu j aaa a ka poe hohoau o ka ike o na i aupuni uui» e iike tne ia e paa nei j iloko o na huke knnawai a me n» j oK-.L» hooholo iehulehu. No'u iho ! ke oie!o nei nu uie ke kuoo, he mau | olelo wa!e no ia na o ka hoohaahan, a : u me ka alunu. | Mu ke kauawai o ISTO a Mr. |J||£«ton ka Wa h >h >nu a inakon h i <na ke i loaa ai keka* i hvm.au hoak»ka kmnawai nanuao |a »a i na Hawaii i mahuahua oie j k»> »akou ike olel«» hav>le e lawohiwe j »vm imua « na Aha Hookolokoio o i kei* Hupuni. Oia kanawai aia kanaka i hana ai a unuhi ia i ka olelo i Hawaiī, ōa liio ia kanawai ī enemi no lakou nei ae. la na kumu e hiki ole ai i ka lahui Hawaa ke hoooonopono i ke aupuni mala-

anei 1 ka lo 0 ka haole ? _ okā ill, a keokfiō ko lakoo la t Ki' ka ilihune anei o ka Haw*ii; a waf wai lākoa Ma ? Aole !oa Belā* le i(>a he nanle e hi ki ai i fco keia «o • - ke Mahewa aku* Ika ke AkUa maa i hooponopono ana tio ka porio piti pjiji o kela ame keia lahui kanaka ; a puni ke ao nei: o ka poe wale tvo , e aoho ana me na m&nao hooma- ■ kaulii kaili knleana me ka ma:U<?a 0 Satana, o lakou ka poe nana e kau-o nei x»e ke akamai nui. a lilo kou. ile mea oiaio, i ka manawa o ke- , kahi kanaka Hawaii i manao ai ua K lawa ka ike haole iloko ona, ua hiki īaia ke noho Lu.iakanawai Kiekie, a Loio Kuhina paha, e olelo mai auanei lakou a!a, aoie i iawa kou ike olelo haole e noho ma keia mau wahi. 0 ua aiau wahi ala iiae he hiki wale no ke malama ia ma : 1 ka Hawaii e iike me Keoni li. Kaoena: ke unuhiia ka olelo Enelani ika olelo Hawaii. Ma keia , mea. ke nana nuai nei na aupuni naauao mana nui oke ao nei iko : kakou poino, o noho hoopili wale ' malalo o keia olelo inalihini. i hoo* kumu ia nialinia o ko kakou aina. ; Ke o'e wau e kuhihewa. i ka wa a ko kakou Moi Kalakaua i halawai kino ai me ka Moiwahine \ r itoria o , Enelani, ua kauoha ia mai oia ; hoonoho ī na 'lii hanau o ka aina : ma na oihana o aupnni e Hke .me kona. A e palapala pu ia na olelo pane mai keia aupuni a kona aopuni me ka oielo Hawaii pu. ka oielo kumu o keia lahui mai ka po mni.

Aoie wau i manao raa keia kukulu man*o ana, ua waiwui i»I«» ke »o ia ana o ka lahui i ka olelo Enelani; o ko'u manao. e lilo ka «leio Enelani i oleio e kakoo ai i ka oielo Huwaii, a oka eielo Ha«%ah ke iiio i e lelo kuiiiu a paa ma ke kanawai a me na hooponopono aiia ma na ' oih:ma nupuni e like me ko na aupjni nui oke ao nei. Ke lana i»ei au, i ka inanawa e hoihoi i.oa ia mai j»i o ko kakou sāna v a pii hou kfc> k.ikon Moiwahine' n.aluna kon» noho niii, iie niea loa e iia i i ka lahui Hawan ta mana o ko iakou ainn ma ka hoo* k'Hiio aua »ioito o ke Ivtmiuk:ūiswai na n:ea i kan.iiilio ia ae i;ei. lna o koaio ka olelo Hawaii iloko o ko Kumukanawai, uia ka oielo i>aa ma ke a maiaio oia olelo e hoou«iiiopouo ia ai na lawelawe oihuiaaupuui ma ktia iuua aku» aiaiia. e helel*»i wale mai ana lno n-i ulu aaiole i laio o ka honua. E hooho mai auanei o Fardni, i peia aku: Ua maiam&Um* io ka lahui Hawaii. Ua ianakiU mai ka i»aa oio ana lualaio o k* mana alunu, k* mam pakaha. 4 me ha m.tn* aihue a>n*. j Hawaii Uuio.